Οι πρόεδροι της Σερβίας και του Κοσόβου, Αλεξάντερ Βούτσιτς και Χασίμ Θάτσι ανακοίνωσαν το περασμένο Σάββατο ότι εξετάζουν αλλαγές στα σύνορά τους προκειμένου να επιτύχουν αυτό που ονομάζουν μια «ιστορική διευθέτηση ειρήνης» και κάλεσαν την ΕΕ να στηρίξει αποφασιστικά τις προσπάθειές τους. Η εξέλιξη αυτή προστίθεται στο λεγόμενο σχέδιο διχοτόμησης του Κοσόβου που εδώ κι ένα μήνα έχει αναστατώσει την Ευρώπη. 

Κι αυτό γιατί οι ηγέτες της ΕΕ εδώ και μακρύ χρονικό διάστημα αντιτάσσονται σε μια τέτοια αλλαγή καθώς φοβούνται ότι θα οδηγήσει σε ένα ντόμινο αιτημάτων ή και ανακατάταξης συνόρων τόσο στα Βαλκάνια, όσο και σε άλλες περιοχές της Ευρώπης, όπου υπάρχουν αυτονομιστικά κινήματα. Κάτι τέτοιο πιστεύουν ότι θα μπορούσε να αναζωπυρώσει την εθνική βία των πολέμων της δεκαετίας του 1990. 

Ο Γιοχάνες Χαν, αρμόδιος Επίτροπος της ΕΕ για τα Βαλκάνια που παρευρέθηκε στη συνάντηση Βούτσιτς – Θάτσι, προσπάθησε να βάλει ένα διπλωματικό φρένο, υποστηρίζοντας ότι τίποτα δεν πρέπει να αποκλειστεί σε αυτό το στάδιο παροτρύνοντας παράλληλα τους δυο ηγέτες να διασφαλίσουν ότι οποιαδήποτε συμφωνία δεν θα αποσταθεροποιήσει την ευρύτερη περιοχή. 

Η συνάντηση Βούτσιτς – Θάτσι 

Οι Θάτσι και Βούτσιτς βρίσκονταν σε αντίθετα στρατόπεδα κατά τον πόλεμο του 1998-99 που έβαλε τέλος στον σερβικό έλεγχο του Κοσόβου. Ο Θάτσι ήταν ο πολιτικός ηγέτης τους Απελευθερωτικού Στρατού του Κοσόβου, μιας αντάρτικης ομάδας που αγωνιζόταν για την ανεξαρτησία των εδαφών των οποίων ο πληθυσμός ήταν αλβανικός. Ο Βούτσιτς ήταν ηγετικό μέλος ενός υπερεθνικιστικού κόμματος και υπηρέτησε ως υπουργός πληροφοριών της Σερβίας κατά τη διάρκεια του πολέμου. 

Κατά τη διάρκεια του ευρωπαϊκού φόρουμ στις αυστριακές Άλπεις, που έγινε με τη συμμετοχή πολλών πολιτικών και αναλυτών, έγινε σαφές ότι η πολεμική εχθρότητα μεταξύ των δυο παραμένει. Ο Βούτσιτς είπε ανοιχτά στο κοινό ότι ο Θάτσι δεν του αρέσει και δεν τον συμπαθεί καθόλου. Παρ’ όλα αυτά οι δυο άντρες προσπάθησαν να δημιουργήσουν μια άλλη ατμόσφαιρα, αποκαλώντας ο ένας τον άλλο με το μικρό του όνομα, ψιθυρίζοντας ο ένας στον άλλο και προτρέποντας την ΕΕ αλλά και τις ΗΠΑ να τους αφήσουν να εξετάσουν το θέμα – ταμπού έως τώρα της αλλαγής συνόρων. 

«Το Κόσοβο είναι αποφασισμένο να επιτύχει μια δεσμευτική νομική συμφωνία με τη Σερβία. Τώρα είναι η ώρα να γίνει αυτό», δήλωσε ο Θάτσι. «Κι έχουμε ένα μικρό παράθυρο ευκαιρίας. Δεν είναι καθόλου εύκολο. Είναι πολύ, πολύ δύσκολο. Γι’ αυτό πρέπει όλοι να στηρίξουν το σχέδιο αυτό». «Οι χώρες της περιοχής μας, τα κράτη μέλη της ΕΕ ή άλλες χώρες στον κόσμο δεν πρέπει να αντιταχθούν ή να φοβούνται μια ειρηνική συμφωνία μεταξύ Κοσόβου και Σερβίας, ακόμη κι αν αυτή περιλαμβάνει αλλαγή των συνόρων». 

Το σχέδιο που βρίσκεται στο τραπέζι 

Αξιωματούχοι και από τις δυο πλευρές είχαν αρχίσει να διαρρέουν την ιδέα των συνοριακών αλλαγών πριν από αρκετές εβδομάδες. Τότε μάλιστα ήρθαν στο φως και οι πληροφορίες που ήθελαν τις ΗΠΑ να συμφωνούν με τη Ρωσία στη Σύνοδο Κορυφής στο Ελσίνκι, στο ενδεχόμενο μιας διχοτόμησης του Κοσόβου ως λύση στη χρόνια διαμάχη με τη Σερβία. Κι αυτό ενώ οι ΗΠΑ στο παρελθόν απέρριπταν κατηγορηματικά αυτό το ενδεχόμενο. 

Ωστόσο, το Σάββατο για πρώτη φορά οι δυο πρόεδροι μίλησαν επίσημα για το σχέδιο αυτό ενώπιον της διεθνούς κοινότητας. Δεν έδωσαν πάντως λεπτομέρειες για το τι μπορεί να βρίσκεται στο τραπέζι. Πάντως το πιο διαδεδομένο σενάριο περιλαμβάνει την προσάρτηση στη Σερβία μέρους του βόρειου Κοσόβου που κατοικείται κυρίως από Σέρβους. Η ιδέα να προσαρτηθεί στο Κόσοβο η κοιλάδα Πρέσεβο που ανήκει στην σερβική επικράτεια και κατοικείται από αλβανόφωνους έχει επίσης συζητηθεί. 

«Στηρίξτε μας»

Ο Βούτσιτς επέκρινε έντονα τις διεθνείς αντιδράσεις για τις διαπραγματεύσεις μεταξύ Σέρβων και Αλβανών υποστηρίζοντας ότι η Δύση θέλει να επιβάλει τη βούλησή της ενάντια στις επιθυμίες των Σέρβων και των Αλβανών. «Όταν τελικά αρχίσαμε να μιλάμε ουσιαστικά για τα ζητήματα μεταξύ Βελιγραδίου και Πρίστινας, οι άλλοι άρχισαν να λένε: ‘Ε, παιδιά τι κάνετε εσείς εκεί;’ Γιατί σας ενδιαφέρει τι κάνουμε; Κάνουμε κάτι για το μέλλον των Σέρβων και των Αλβανών. Πρέπει να φροντίσουμε τον εαυτό μας, χωρίς να βλάπτουμε κανέναν άλλο και χωρίς να επηρεάζουμε τίποτα στην περιοχή». 

Ο Βούτσιτς τόνισε επίσης πώς έχει επανειλημμένα δηλώσει πώς σέβεται την εδαφική ακεραιότητα της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης. Κι αυτό γιατί οι επικριτές της αλλαγής στα σύνορα του Κοσόβου προβλέπουν ότι αυτό θα οδηγήσει την σερβική περιοχή της Βοσνίας Ερζεγοβίνης να προσπαθήσει να αποσχιστεί και να ενταχθεί στη Σερβία. Επιπλέον ο Βούτσιτς τόνισε ότι «θα μπορέσουμε να φτάσουμε σε ένα είδος συμβιβασμού και λύσης μόνο αν λάβουμε την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης». 

Από την πλευρά του, ο Επίτροπος Χαν σημείωσε την δημόσια δέσμευση και από τους δυο ηγέτες να παλέψουν για μια ιστορική συμφωνία. Αλλά μίλησε και για τους φόβους για ντόμινο από μια αλλαγή συνόρων. «Χρειαζόμαστε τη σταθερότητα σε ολόκληρη την περιοχή. Σε αυτό η διεθνής κοινότητα χρειάζεται η διαβεβαίωσή σας».

Η αλλαγή… πλεύσης της Δύσης

Σύμφωνα με την ιστοσελίδα GPF, που εξειδικεύεται σε γεωστρατηγικά θέματα, δεν είναι ιδιαίτερα περίεργο το γεγονός ότι η Σερβία και το Κόσοβο θα εξετάσουν το ενδεχόμενο της διχοτόμησης του τελευταίου, από τη στιγμή που υπάρχουν περιοχές Αλβανόφωνων στη Σερβία και Σέρβων στο Κόσοβο. Εξάλλου, όπως σημειώνεται μια οποιαδήποτε σοβαρή συμφωνία για τον τερματισμό της διαμάχης των χωρών θα πρέπει να το λάβει αυτό υπόψη. 

Βέβαια οι αντιδράσεις ακριβώς σε αυτές τις περιοχές θα μπορούσαν να εμποδίσουν τελικά μια συμφωνία. Ωστόσο, οι πρόεδροι των δυο πλευρών, προς το παρόν προχωρούν με τη μέχρι τώρα πιο σοβαρή προσπάθεια επίλυσης αυτής της μακρόχρονης σύγκρουσης. 

Αυτό που προκαλεί έκπληξη είναι η καλή υποδοχή της ενδεχόμενης διχοτόμησης. Την περασμένη Κυριακή ένας αξιωματούχος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής δήλωσε ότι είναι δουλειά της επιτροπής να υποστηρίξει μια λύση που θα συμφωνηθεί από τις δυο πλευρές. Κατέστησε, ωστόσο, σαφές ότι αυτό δεν πρέπει να θεωρηθεί ως ένας «χάρτης για άλλα ζητήματα». Κατόπιν και οι ΗΠΑ δήλωσαν ότι δεν θα σταθούν εμπόδιο στο σχέδιο αυτό. 

Ο Πούτιν θέλει, η Μέρκελ όχι 

Έχει αρκετό ενδιαφέρον ότι αυτή η νέα θέση της ΕΕ και των ΗΠΑ στο ζήτημα είναι η ίδια που είχε και η Ρωσία εδώ και χρόνια. Δεν είχε στηρίξει ανοιχτά τις αλλαγές των συνόρων αλλά πάντα υποστήριζε τις όποιες συμφωνίες μεταξύ Βελιγραδίου και Πρίστινας στο πλαίσιο της διαμεσολαβητικής διαδικασίας της ΕΕ. Η Ρωσία είναι στενός σύμμαχος της Σερβίας και αν η τελευταία καταλήξει ότι είναι προς το συμφέρον της να συνάψει μια συμφωνία με το Κόσοβο είναι απίθανο η Ρωσία να σταθεί αντίθετη. 

Η μόνη χώρα που εξακολουθεί πλέον να αντιτίθεται είναι η Γερμανία. Για τη Γερμανία η αλλαγή συνόρων στα Βαλκάνια είναι αντίθετη με το «εδαφικό απαραβίαστο» των Δυτικών Βαλκανίων. Σύμφωνα με τη Μέρκελ, η αδυναμία της αλλαγής συνόρων πρέπει να τονιστεί «ξανά και ξανά». «Υπάρχουν προσπάθειες να γίνουν συζητήσεις για σύνορα και δεν μπορούμε να το κάνουμε αυτό», ξεκαθάρισε. 

Η Γερμανία, φοβάται ότι η αλλαγή συνόρων σε Κόσοβο και Σερβία θα ενθαρρύνει τους Καταλανούς στην Ισπανία ή και τους Ούγγρους αυτονομιστές στην Ρουμανία ή ακόμη και αυτονομιστές εντός της Γερμανίας να ακολουθήσουν τον ίδιο δρόμο. 

Οι δύσκολες ισορροπίες 

Το GPF πάντως τονίζει ότι τέτοιες επιζήμιες συνέπειες φαίνονται μακρινές και στην περίπτωση του Κοσόβου η Δύση προσπαθεί να κερδίσει κάτι στα Βαλκάνια. Η ΕΕ ενδιαφέρεται για την ενταξιακή προοπτική των βαλκανικών χωρών που θα μπορούσε να τη σταθεροποιήσει περισσότερο και μία συμφωνία Σερβίας – Κοσόβου εξυπηρετεί αυτή την ευρύτερη στρατηγική. 

Αυτό δεν σημαίνει ότι μια συμφωνία θα ενοποιήσει αυτομάτως τα Βαλκάνια ή θα αυξήσει την επιρροή της Δύσης εκεί. Εξάλλου θα μπορούσε και να ανοίξει τον ασκό του Αιόλου ενθαρρύνοντας τα αυτονομιστικά κινήματα εντός Σερβίας ή ακόμη χειρότερα να δημιουργήσει ένα άνοιγμα για την επιδίωξη «Μεγάλης Αλβανίας» από τα Τίρανα αφού στο Κόσοβο υπάρχουν αλβανόφωνοι. Κι αν οι διαπραγματεύσεις καταρρεύσουν θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε βία. 

Αυτή τη στιγμή πάντως η Σερβία, το Κόσοβο, η ΕΕ, οι ΗΠΑ και η Ρωσία φαίνονται πρόθυμες να στηρίξουν την προοπτική της συμφωνίας, πράγμα που σημαίνει ότι όλοι βλέπουν ένα όφελος από αυτή. Οι συζητήσεις μεταξύ των δυο πλευρών θα συνεχιστούν στις 7 Σεπτεμβρίου υπό την επικεφαλής της εξωτερικής πολιτικής της ΕΕ, Φεντερίκα Μογκερίνι.