«Όπου υπάρχει φτώχεια, υπάρχει και πρόσφορο πεδίο εκμετάλλευσης» λέει στο tvxs.gr η Ελβίρα Κρίθαρη, η οποία υποδύθηκε μια υποψήφια ενδιαφερόμενη δότρια ωαρίων, για να διεισδύσει στην γκρίζα ζώνη των παράνομων πρακτικών της «βιομηχανίας» ωαρίων. Στην εξαιρετική της έρευνα φαίνεται ανάγλυφα πως πίσω από την επιστημονική αρτιότητα, η ελλιπής επιτήρηση των διαδικασιών επιτρέπει την παράβαση της νομοθεσίας, όσο γυναίκες μετατρέπονται σε αναπαραγωγικές μηχανές και τα όρια της βιοηθικής γίνονται λάστιχο. Οι κλινικές θησαυρίζουν, οι γυναίκες δότριες που έχουν ανάγκη τα παράνομα χρήματα υποβάλλουν το σώμα τους σε μια εξαντλητική διαδικασία.

Ads

Στην Ελλάδα, όπου όπως μάθαμε από τη συζήτηση γύρω από το συνέδριο γονιμότητας που ακυρώθηκε κάτω από την κατακραυγή, η «βιομηχανία» ωαρίων καλπάζει. Ποιες είναι όμως αυτές οι δότριες; Πού τις βρίσκουν οι μεσάζοντες των κλινικαρχών και τι συμβαίνει με το κόστος παραγωγής μωρών; Γιατί δεν γνωρίζει κανείς, πως ο κίνδυνος αιμομιξιών είναι ήδη εδώ, αφού δεν υπάρχει έλεγχος, πολλές δότριες έδωσαν πάρα πολλά ωάρια ανεξέλεγκτα και μάλιστα σε σχετικά μικρές πληθυσμιακά περιοχές, όπως είναι η κεντρική Μακεδονία;

Με ποια αφορμή ξεκινήσατε την έρευνα;

Αφορμή ήταν η σύντομη γνωριμία μου με μία δότρια το 2015, στη Θεσσαλονίκη. Δούλευα για μία ξένη παραγωγή που ακολουθούσε ένα ζευγάρι από τη Γαλλία στο ταξίδι του προς την τεκνοποίηση. Σε μία κλινική της Θεσσαλονίκης που πραγματοποιήσαμε μέρος των γυρισμάτων, μας παρουσίασαν και όλη τη γκάμα των υπηρεσιών που προσφέρουν -μία εκ των οποίων ήταν και η δωρεά ωαρίων. Εγώ τότε το άκουγα για πρώτη φορά. Η δότρια μας τα παρουσίασε όλα πολύ όμορφα, σχεδόν δελεαστικά, Στο διάλειμμα βγήκαμε οι δυο μας έξω, πιάσαμε την κουβέντα και μου ψιθύρισε: «δεν είναι όλα αλήθεια αυτά που είπα». Νομίζω ότι από την κλινική μας είδαν να μιλάμε και γι’ αυτό τη φώναξαν μέσα. Μέχρι να μαζέψει το συνεργείο και να φύγει δεν την ξαναείδα. Έκτοτε, παρακολουθούσα το ζήτημα κυρίως διαδικτυακά, σε κλειστά γκρουπ και όποτε έβρισκα κάτι ενδιαφέρον το αποθήκευα. Έφτιαξα ένα αρχείο με άρθρα για την εξωσωματική, συνεντεύξεις γιατρών, κλπ. Σταδιακά και ρωτώντας βρήκα και τα πρόσωπα της ιστορίας που τελικά δημοσίευσα.

Ads

Πόσο δύσκολο ήταν για εσάς να διεισδύσετε στο κύκλωμα αυτό και πόσο χρόνο σας πήρε η έρευνα;

Ήταν ένα θέμα που το γυρόφερνα χρόνια. Η εντατική μου ενασχόληση ξεκίνησε τον τελευταίο χρόνο όταν έλαβα την υποτροφία του Balkan Investigative Reporting Network, με σκοπό να το διερευνήσω σε βάθος. Μάλλον ήμουν τυχερή γιατί γνώρισα τις κατάλληλες πηγές που με εμπιστεύτηκαν και μου έδωσαν πρόσβαση στην λιγότερο γνωστή πλευρά της αγοράς αυτής.

Γράφετε «Οι δότριες των ελληνικών μονάδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής εντοπίζονται με διάφορους τρόπους. Ποινικές υποθέσεις που έχουν δει το φως της δημοσιότητας αποκαλύπτουν διακρατικά κυκλώματα εκμετάλλευσης γυναικών με σκοπό την εξαγωγή ωαρίων ή την παρένθετη μητρότητα. Ορισμένες παραπέμπονται στις κλινικές από τους γυναικολόγους τους. Στις μικρο-κοινότητες μεταναστριών, ιδίως από χώρες της ανατολικής Ευρώπης, η πρακτική γίνεται συχνά γνωστή από στόμα σε στόμα». Θα μπορούσαμε να πούμε ότι πίσω από τη βιομηχανία γονιμότητας στην Ελλάδα υπάρχουν παράνομες διαδικασίες και εκμετάλλευση φτωχών γυναικών σύμφωνα με την έρευνά σας σωστά;

Σωστά. Αυτό αποδεικνύεται και από τις υποθέσεις που έχουν δει ήδη το φως της δικαιοσύνης -δεν είναι πολλές, αλλά είναι ενδεικτικές. Αλλά και από τις δότριες που πρωταγωνιστούν στην ιστορία ή εκείνες που δεν ήθελαν να μιλήσουν on the record. Όπου υπάρχει φτώχεια, υπάρχει και πρόσφορο πεδίο εκμετάλλευσης. Είναι όμως σημαντικό να αντιληφθούμε όλες τις εκφάνσεις της: εκμετάλλευση είναι και όταν δεν λαμβάνεις καμία προηγούμενη πληροφόρηση για τους πιθανούς κινδύνους ή τη βιολογική καταπόνηση κατά τη διαδικασία της δωρεάς, δεν συζητάμε καν για τις γυναίκες που δίνουν ωάρια εξαναγκαζόμενες από μαστροπούς και το οργανωμένο έγκλημα.

Η έρευνά σας αποδεικνύει πως πίσω από τη βιομηχανία που στηρίζεται σε δότριες ωαρίων, υπάρχει μια γκρίζα ζώνη παραοικονομίας, μη νόμιμων διαδικασιών και επικίνδυνων μεθόδων για την υγεία των δοτριών. Τι αξιολογείται ως πιο σοβαρό;

Καθώς οι διαδικασίες της δωρεάς δεν καταγράφονται και ούτε ελέγχονται από ένα κεντρικό και αξιόπιστο σύστημα -για πολλά χρόνια οι Μονάδες λειτούργησαν σε ένα εποπτικό κενό και το πεδίο είναι μαθημένο στην αυτορρύθμιση- μπορούμε με βεβαιότητα να πούμε ότι η παρανομία δεν είναι κάτι δύσκολο. Μπορεί, για παράδειγμα, μία γυναίκα να αφήνεται να υποβληθεί στη διαδικασία της δωρεάς πολλές φορές και σε μικρά χρονικά διαστήματα γιατί η κλινική έχει ανάγκη από ωάρια για να εξυπηρετηθούν οι πελάτες της, είτε γιατί η κλινική δεν μπορεί να ξέρει πόσο συχνά έχει δώσει ωάρια η δότρια. Υπάρχουν γυναίκες που επιδιώκουν οι ίδιες να το κάνουν αυτό συχνά, γιατί έχουν ανάγκη τα χρήματα. Επίσης, έχουν ασκηθεί ποινικές διώξεις σε Μονάδες που φέρονται να συνεργάζονται με κυκλώματα trafficking. Ενδιαφέρον έχει και ο τρόπος που μπορεί να αυξάνουν το κέρδος τους οι Μονάδες, διαμοιράζοντας το υλικό της δότριας σε πολλούς πελάτες -παραπάνω από δύο. Που σημαίνει ότι οι άνθρωποι πληρώνουν αδρά για να έχουν μια καλύτερη ευκαιρία να τεκνοποιήσουν και αυτό που λαμβάνουν από τις Μονάδες είναι ένα μέτριο υλικό, ή περιορισμένο (π.χ. δύο μόνο βλαστοκύστες, υπάρχουν σχετικές μαρτυρίες). Είναι πολλά αυτά που μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα ή να υποθέσουμε για τον τρόπο που λειτουργεί το σύστημα της υποβοηθούμενης, αλλά η σύντομη απάντηση είναι: ναι, υπάρχουν γκρίζες ζώνες.

Γνωρίζετε κατά πόσο είναι γνωστά όλα αυτά στις αρχές και αν οφείλει ο εισαγγελέας να παρέμβει από τη στιγμή που η ελληνική νομοθεσία απαγορεύει ρητά τη μεσιτεία;

Κατ’αρχάς θα πρέπει να παρέμβει η Εθνική Αρχή Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής, η οποία απαρτίζεται από σοβαρούς επιστήμονες, όπως και το Υπουργείο Υγείας και να ελέγξουν όλες τις Μονάδες: εάν τηρούν αρχεία, εάν τα τηρούν σωστά και να επιβληθεί ένας τρόπος καταγραφής και ιχνηλάτησης γενετικού υλικού που να μην είναι τρωτός. Γνωρίζω επίσης ότι ήδη γίνονται έλεγχοι σε Μονάδες, από ανεξάρτητες Αρχές, το επόμενο διάστημα ίσως ξέρουμε περισσότερα.

Τι δεν έχετε συμπεριλάβει στο άρθρο σας αλλά κρίνετε πως είναι επίσης σοβαρό;

Έχω συμπεριλάβει τα πάντα για τα οποία είχα στοιχεία και μαρτυρίες. Υπάρχουν διάφορες φήμες για μια σειρά άλλων ζητημάτων και παθογενειών, που μοιάζουν τελείως παράνομες και ανήθικες, αλλά θα πρέπει να επιβεβαιωθούν πριν κάνουμε οποιαδήποτε νύξη.

Ανάμεσα στα άλλα θέματα υπάρχει και το θέμα της βιοηθικής καθώς και της αιμομιξίας. Πως διασφαλίζεται κάτω από αυτές τις θολές διαδικασίες ότι δεν έχουμε ήδη θέμα αιμομιξιών;

Δεν νομίζω ότι διασφαλίζεται προς το παρόν. Για ό,τι συνέβη μέχρι τώρα δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι δεν έγινε υπό αδιευκρίνιστες συνθήκες, εφόσον δεν υπήρχε καμία διαφάνεια. Εξηγώ αναλυτικά στην έρευνα πώς συνέβη αυτό και γιατί και υποστηρίζω ότι κίνδυνοι για τη δημόσια υγεία (όπως αυτός της αιμομιξίας) δεν είναι διόλου αμελητέοι. Πολλά ζητήματα που άπτονται της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, άπτονται και της βιοηθικής αλλά εμείς, ως κοινωνία, δεν φαίνεται να έχουμε τη πρόθεση να τα συζητήσουμε. Τα προβλήματα γονιμότητας είναι ακόμα ταμπού στην Ελλάδα και πολύς κόσμος από τη στιγμή που θα καταφέρει να κάνει παιδί επιθυμεί να αφήσει πίσω του θολές διαδικασίες και να παραβλέψει κάτι που μπορεί να μη φαινόταν σωστό, αλλά του έδωσε τη χαρά να γίνει γονέας.

Πως αξιολογείτε το συνέδριο γονιμότητας που ακυρώθηκε κάτω από την κατακραυγή. Συνδέεται και με ποιον τρόπο με την έρευνα σας;

Νομίζω ότι πολλά μέρη του κλάδου της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, βρίσκονται μέσα σε μία φούσκα όπου κυριαρχεί η ανάγκη της τεκνοποιίας και δεν είναι σε επαφή με τις ευρύτερες τάσεις της ελληνικής κοινωνίας, η οποία έχει ελάχιστη στήριξη και καθόλου καλές προϋποθέσεις για τη δημιουργία οικογένειας. Η ίδια η εξωσωματική είναι πολύ ακριβή, απαγορευτική για πολλούς, ειδικά αν πρέπει να υποβληθούν πολλές φορές στη διαδικασία προκειμένου να αυξήσουν τις πιθανότητές τους να γίνουν γονείς. Θεωρώ ότι οι stakeholders του κλάδου θέλησαν μέσω του Συνεδρίου να συστηθούν δυναμικότερα και να δημιουργήσουν ένα καλύτερα πληροφορημένο δίκτυο «σταυροφόρων» (μη ξεχνάμε ότι πρωτίστως απευθύνοντας σε επαγγελματίες του κλάδου, όχι στο γενικό κοινό). Απ’όσο μπορώ να καταλάβω και από το διαβόητο βίντεο που προκάλεσε κύμα αντιδράσεων, στόχευαν στο να εξοικειώσουν κυρίως τις Ελληνίδες με μεθόδους που δεν είναι ιδιαίτερα ακόμα εδραιωμένες στη χώρα, όπως η κατάψυξη ωαρίων -και οι οποίες βέβαια ανοίγουν μία νέα αγορά, δημιουργούν νέους πελάτες και αυξάνουν περαιτέρω τα κέρδη των Μονάδων.

Να πούμε βέβαια ότι όλα αυτά δεν είναι ούτε παράνομα, ούτε ανήθικα. Η επικοινωνιακή στρατηγική που επέλεξαν είναι ενδεικτική ίσως της κουλτούρας που διέπει τους ανθρώπους του κλάδου της ΥΑ, του οποίου τα ηνία έχουν άντρες, -ας μην θεωρηθεί αυτό ασήμαντο. Ωστόσο, αν το δει κανείς από ένα άλλο πρίσμα, οι γυναίκες είναι τυχερές που ζούνε σε μια εποχή που η επιστήμη μπορεί να είναι σύμμαχος στην αυτοδιάθεση του σώματός τους. Και στην Ελλάδα είναι, αλήθεια, πολλοί οι αξιόλογοι επιστήμονες που μπορούμε να εμπιστευτούμε. Στο Συνέδριο, του οποίου το μήνυμα ήταν απαράδεκτο, μαζί με τα ξερά κάηκαν και τα χλωρά. Ας πρόσεχαν.

Το μόνο σίγουρο είναι ότι αυτή είναι μια αγορά πολύ κερδοφόρα, ότι ορισμένοι πλουτίζουν πάνω στην ανάγκη και την αγωνία των ανθρώπων, αντιμετωπίζοντάς τους ως πελάτες και όχι ως ασθενείς. Ότι η μητρότητα δεν είναι το Α και το Ω και δεν μπορεί να προσεγγίζεται υπό το πρίσμα του δημογραφικού, αλλά έχει να κάνει με πολύ προσωπικές επιθυμίες, αντοχές και επιλογές της κάθε γυναίκας. Αν πρέπει να την αντιμετωπίσουμε ως λύση του δημογραφικού, τότε να δώσουμε ολοκληρωμένη ασφαλιστική κάλυψη σε όλες τις θεραπείες υπογονιμότητας, φθηνή και εύκολη πρόσβαση σε μεθόδους όπως η κατάψυξη  ωαρίων για όλες τις γυναίκες, μεγαλύτερη έμφαση στην αντρική υπογονιμότητα για την οποία δεν πολυμιλάμε και οικονομική στήριξη και διευκολύνσεις στους νέους γονείς. Η υποβοηθούμενη αναπαραγωγή είναι συχνά ψυχοφθόρο και ακριβό σπορ. Χώρια που παραμένει ταμπού. Αλλά υπάρχει πλέον ένα πεδίο δόξης λαμπρό για να συζητήσουμε αυτά τα ζητήματα: ας ξεκινήσουμε πρώτα βλέποντας ποιοι είναι οι χαμένοι και οι ποιοι οι κερδισμένοι από αυτό και τα υπόλοιπα θ’ακολουθήσουν.

Oλόκληρη η έρευνα εδώ