Επαρχία Κίβου, βορειοανατολικό Κονγκό, Αύγουστος 2018. Για δέκατη φορά  μια επιδημία του φονικού ιού Έμπολα ξεσπάει επίσημα στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό (τρία ξεσπάσματα επιδημίας του ιού Έμπολα, ή αιμορραγικού πυρετού, έχουν σημειωθεί στη χώρα μετά από εκείνη του 2014-16) και μάλιστα σε μια φτωχή επαρχία, η οποία σπαράσεται από μακροχρόνιες εμφύλιες συγκρούσεις αλλά είναι και πολύ πλούσια σε κοιτάσματα Κοβαλτίου. Μέσα στους επόμενους μήνες η επιδημία εξαπλώνεται σχεδόν ανεξέλεγκτα. Η φονική επέλαση του Έμπολά άφησε ως τις αρχές Μαίου του 2019 πάνω από 1.000 νεκρούς μόνο στο Κονγκό. Η θνησιμότητα φτάνει στο 67% όσων έχουν προσβληθεί από τον ιό του αιμορραγικού πυρετού.

Ads

Εκτεταμένη καραντίνα και αυστηρή εφαρμογή κανόνων υγιεινής δεν είναι και τόσο εύκολο να εφαρμοστεί αποτελεσματικά σε μια φτωχή περιοχή, χωρίς υποδομές και σύστημα υγειας, όπου πολλοί θεωρούν τον ιο “μαγική προσβολή” και οι αντάρτες πυροβολούν το νοσηλευτικό προσωπικό, καίνε τα ιατρεία κι επιτίθενται σε κέντρα φροντίδας. Από τον Ιανουάριο του 2019 μέχρι τον Μάιο του ίδιου έτους καταγράφηκαν 120 τέτοιες επιθέσεις. Κάποιοι από τους ασθενείς είναι πάντως πιο τυχεροι καθώς υποβάλλονται σε πειραματικές θεραπείες ή τους χορηγούνται πειραματικά σκευάσματα για την αντιμετώπιση του ιού κι έχουν έτσι αρκετά μεγαλύτερες πιθανότητες να επιβιώσουν.

Η επιδημία στο Κονγκό συνεχίζει ακάθεκτη και θεωρείται ως η δεύτερη χειρότερη επιδημία Έμπολα στην ανθρώπινη ιστορία. Τα κρούσματα αυξάνουν μήνα με το μήνα. Ο ιός έφθασε πλέον στη Μπαντάκα, μια πόλη 1,2 εκατομμυρίων. Αυτό θα μπορούσε να είναι μια «νέα φάση» εξάπλωσης της επιδημίας σε υπερσυνωστισμένους αστικούς χώρους με άθλιες συνθήκες υγειινής και σχεδόν ανύπαρκτα συστήματα υγείας.
Η ΠΟΥ (Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας) προειδοποιεί πως η επιδημία του Έμπολα στο Κονγκό μπορεί να μεταδοθεί άμεσα και σε γειτονικές χώρες. Δεν είναι λίγοι εκείνοι μάλιστα που τη συγκρίνουν ήδη με την αντίστοιχη μεγάλη επιδημία Έμπολα που ξέσπασε στη Δυτική Αφρική το 2014 και κράτησε ως το 2016, δημιουργώντας τεράστια κρίση και δοκιμάζοντας τα όρια προστασίας της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας.

Διαβάστε επίσης: 

Το Ξέσπασμα (Outbreak) το 2014: Η περίπτωση της Δυτικής Αφρικής

Ads

Το 2014 μια επιδημία του θανατηφόρου ιού Έμπολα (Ebola) εξαπλώθηκε ανεξέλεγκτα σε πολλές χώρες της Δυτικής Αφρικής, πλησιάζοντας απειλητικά τα μεγάλα αστικά κέντρα. Η ανθρωπότητα βρέθηκε τότε αντιμέτωπη με τη μεγαλύτερη ίσως βιολογική απειλή από την εποχή της εμφάνισης και του ξεσπάσματος της επιδημίας του AIDS. Στις 8 Σεπτεμβρίου του 2014 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) ανακοίνωσε πως επίσημα υπήρχουν τουλάχιστον 2.296 νεκροί σε σύνολο 4.293 κρουσμάτων σε πέντε χώρες της Δυτικής Αφρικής. Στην πραγματικότητα οι νεκροί και οι ασθενείς ήταν πολύ περισσότεροι. Υπάρχουν νεκροί που δεν καταγράφονται, ο οποίοι πριν πεθάνουν έχουν ήδη μολύνει κι άλλα μέλη της οικογένειας τους.

Για να αναχαιτίσουν την επέλαση της θανατηφόρας επιδημίας οι φτωχές χώρες της Αφρικής, με τη συνδρομή του ΠΟΥ, έστηναν πρόχειρους θαλάμους απομόνωσης για τη νοσηλεία των νέων κρουσμάτων, επιβάλλουν καραντίνα και απαγόρευση κυκλοφορίας. Ορισμένοι επιδημιολόγοι του ΠΟΥ προέβλεψαν εύστοχα πως ως τέλος του 2014 τα κρούσματα του Έμπολα ξεπέρασαν τα 20.000, πριν η επιδημία αρχίσει να σταθεροποιείται και να τίθεται υπό έλεγχο. Άλλοι, όπως οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα, υποστηρίζουν πως ο Έμπολα κερδίζει τη μάχη, ενώ η ανθρωπότητα χάνει: “Οι παγκόσμιοι ηγέτες αδυνατούν να αντιμετωπίσουν τη χειρότερη επιδημία του ιού Έμπολα που έχει ξεσπάσει ποτέ, και τα κράτη που διαθέτουν την ικανότητα αντίδρασης σε βιολογικές καταστροφές, συμπεριλαμβανομένων πολιτικών και στρατιωτικών ιατρικών μέσων, πρέπει να αποστείλουν άμεσα βοήθεια και προσωπικό στη Δυτική Αφρική, γιατί αλλιώς θα είναι πολύ αργά”, ανακοίνωσε  πρόσφατα οι Médecins Sans Frontières (MSF).

Ο αριθμός των νέων κρουσμάτων αυξανόταν σχεδόν με γεωμετρική πρόοδο, καθώς πάνω από το 40% των μολύνσεων συνέβησαν μόνον τον τελευταίο μήνα. Σε κάποιες περιοχές ο αριθμός των κρουσμάτων ήταν ως και τέσσερις φορές μεγαλύτερος απ’ ότι αναφερόταν επίσημα. Τελικά το Ξέσπασμα στη Δυτική Αφρική, που κορυφώθηκε το 2014 και τερματίστηκε το 2016 ήταν ιδιαίτερα θανατηφόρο, καθώς σκότωσε συνολικά 11.300 άτομα, προλαβαίνοντας μάλιστα να εξαπλωθεί στις πρωτεύουσες της Λιβερίας, της Γουινέας, και της Σιέρρα Λεόνε.

Έμπολα και Μάρμπουργκ: Ένα θανατηφόρο δίδυμο 

26 Αυγούστου 1976. χωριό Γιαμπούκου, κοντά στον ποταμό Έμπολα (Ebola) βορείως του Ζαίρ (σημερινή Δημοκρατία του Κογκό). Ένας Αφρικανός δάσκαλος, ονόματι Μαμπάλο Λοκέλα, εκδηλώνει τα συμπτώματα μιας παράξενης μολυσματικής ασθένειας που είχε τη μορφή Αιμορραγικού Πυρετού (Hemorrhagic Fever). Στις 8 Σεπτεμβρίου ο άτυχος δάσκαλος πεθαίνει παραμορφωμένος από ακατάσχετη εσωτερική και εξωτερική αιμορραγία. Πριν πεθάνει όμως πρόλαβε να μολύνει τους περισσότερους κατοίκους του χωριού, που σύντομα υπέκυψαν οι περισσότεροι από τις επιπλοκές ενός νέου και πολύ θανατηφόρου ιού, που πήρε από τότε την ονομασία Έμπολα. Πριν προλάβουν να επέμβουν οι υποτυπώδεις υγειονομικές αρχές του Ζαίρ με τη συνδρομή των ειδικών γιατρών του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ), από τους 318 κατοίκους του χωριού που μολύνθηκαν οι 280 πέθαναν παραμορφωμένοι από τις φλύκταινες και την αιμορραγία που προκαλούσε ο ιός: θνησιμότητα 88%!

Οι ειδικοί ιολόγοι του ΠΟΥ, πήραν δείγματα του υπερθανατηφόρου ιού για να τον μελετήσουν στα εργαστήρια τους, όπου τηρείται Επίπεδο Βιοασφάλειας 4 (Biosafety Level 4 ή BSL-4), δηλαδή το υψηλότερο δυνατό. Δεν άργησαν να ανακαλύψουν πως ο νέος ιός Έμπολα, δεν ήταν εντελώς νέος, αλλά άνηκε στην θανατηφόρα οικογένεια των ιών του λεγόμενου Αιμορραγικού Πυρετού, και ήταν συγγενής με τον εξίσου παράξενο και θανατηφόρο ιού του Μάρμπουργκ (Marburg Virus), που ήταν η αιτία για το ξέσπασμα μιας μίνι επιδημίας πριν από εννέα χρόνια. Πιθανή πηγή του οι νυκτερίδες ή κάποιο άλλο άγριο ζώο της ζούγκλας.

Συγκεκριμένα το 1967 ένα μυστηριώδες ξέσπασμα αιμορραγικού πυρετού έλαβε χώρα στο Μάρμπρουργκ και στη Φρανκφούρτη της Γερμανίας, καθώς και στο Βελιγράδι της τότε Γιουγκοσλαβίας. Δεν άργησε να αποκαλυφθεί πως πίσω από αυτό το ξέσπασμα βρισκόταν ένας ιός που προκαλούσε ένα σπάνιο και θανατηφόρο αιμορραγικό πυρετό, ο οποίος προσβάλλει ανθρώπους αλλά και πρωτεύοντα θηλαστικά. Αναγνωρίστηκε για πρώτη φορά στα εργαστήρια του Μάρμπουργκ της Δυτικής Γερμανίας, κι από τότε πήρε την ονομασία “Ιός του Μάρμπουργκ”. Συνολικά 37 άνθρωποι, κυρίως εργαζόμενοι σε εργαστήρια παραγωγής εμβολίων, αρρώστησαν και αρκετοί από αυτούς πέθαναν. Όσοι προσβλήθηκαν είχαν εκτεθεί προηγουμένως σε πράσινους πιθήκους της Αφρικής, οι οποίοι χρησιμοποιούνταν ως πειραματόζωα για την παρασκευή εμβολίων κατά της πολιομυελίτιδας. Οι πίθηκοι είχαν εισαχθεί από την Ουγκάντα.

Κανένα άλλο περιστατικό της νόσου δεν καταγράφηκε μέχρι το 1975, οπότε μολύνθηκε ένας τουρίστας στη Ζιμπάμπουε. Από τότε έχουν καταγραφεί διάφορα μεμονωμένα περιστατικά του Ιού του Μάρμπουργκ, με κυριότερα το Ξέσπασμα το 1998 στην Durba του Κονγκό (154 κρούσματα και 128 θάνατοι), το 2004-5 στην Αγκόλα (252 κρούσματα και 227 θάνατοι -90% θνησιμότητα!) και τέλος το 2012 στην Ουγκάντα (18 κρούσματα και 9 θάνατοι). Ποτέ μέχρι τότε οι σύγχρονοι γιατροί δεν είχαν έρθει πρόσωπο με πρόσωπο με έναν τόσο μολυσματικό ιό, που μεταδίδεται εύκολα, γρήγορα και με τόση μεγάλη θνησιμότητα, που στα κατάλληλα χέρια θα μπορούσε να είναι το ιδανικό βιολογικό όπλο.

Τα συμπτώματα του Έμπολα

Αλλά ας επιστρέψουμε στον ιό του Έμπολα, στον οποίο οφείλεται και η επιδημία που ξέσπασε από τις αρχές του 2014 στη δυτική Αφρική και στο Κονγκο το 2018-19. Ο ιός του Έμπολα, ένα “φυσικό βιολογικό όπλο”, προκαλεί αιμορραγικό πυρετό σε ανθρώπους και πρωτεύοντα θηλαστικά (πίθηκους, γορίλες και χιμπατζήδες). Υπάρχουν τέσσερις υποτύποι του ιού: Οι Έμπολα-Ζαΐρ (θνησιμότητα 90%), Έμπολα-Σουδάν, Έμπολα-Ακτή Ελεφαντοστού (όπως αυτός που ξέσπασε στις αρχές του 2014 -θνησιμότητα 60%) και ο Έμπολα-Reston, ο οποίος προσβάλλει μόνον πρωτεύοντα θηλαστικά.

Ο ιός είναι ενδημικός της Αφρικής. Σποραδικές περιπτώσεις προσβολής με τον ιό του Έμπολα έχουν καταγραφεί στο Κονγκό, στο Ζαΐρ, το Σουδάν, την Γκαμπόν, την Ακτή του Ελεφαντοστού και την Ουγκάντα. Η μόλυνση με τον ιό του Έμπολα είναι έντονη. Μέχρι σήμερα δεν υπάρχει αποτελεσματική θεραπεία. Επειδή ο φυσικός φορέας της νόσου είναι κάποιο άγνωστο ζώο (υποψίες έχουν πέσει κυρίως στη νυχτερίδα που τρώει φρούτα του δάσους), δεν μπορεί να προληφθεί η μετάδοση στους ανθρώπους.Ο ιός μεταδίδεται από το αίμα και τις απεκκρίσεις του ανθρώπου που μολύνθηκε. Στα νοσοκομεία μπορεί να μεταδοθεί με μολυσμένα εργαλεία και γι’ αυτό απαιτείται επίπεδο βιοασφάλειας BSL-4.

Η περίοδος επώασης του ιού Έμπολα κυμαίνεται από 2 ως 21 μέρες. Συνήθως τα συμπτώματα εμφανίζονται έπειτα από 8 με 10 ημέρες και μοιάζουν αρχικά με εκείνα της ελονοσίας και του δάγγειου πυρετού. Στο τελικό στάδιο ο ασθενής παρουσιάζει την κλινική εικόνα του αιμορραγικού πυρετού, γεμίζει παντού φλύκταινες, τα μάτια του κοκκινίζουν κι αιμορραγούν και ο θάνατος προέρχεται από ακατάσχετη εσωτερική αιμορραγία. Οι ερευνητές δεν γνωρίζουν γιατί ορισμένοι άνθρωποι αναρρώνουν έπειτα από προσβολή με τον ιό, ενώ οι περισσότεροι όχι. Η αιτία είναι ίσως ότι το ανοσοποιητικό τους σύστημα πρόλαβε να ανταποκριθεί στην επίθεση του ιού.

Θεραπείες και πειραματικά εμβόλια

Για τη διάγνωση της μόλυνσης χρησιμοποιούνται οι ίδιες μέθοδοι όπως και στην περίπτωση του ιού του Μάρμπρουργκ. Συγκεκριμένα η διάγνωση γίνεται με το ενζυμικό τεστ ELISA και με την εργαστηριακή αντίδραση PCR.  Η διάγνωση είναι σημαντική για την απομόνωση των προσβληθέντων και την επιβολή καραντίνας, επί τουλάχιστον 21 ημέρες. Ως σήμερα δεν υπάρχει κάποια αποτελεσματική θεραπεία για το 100% των περιπτώσεων, αν και δοκιμάζονται ορισμένες με αμφιλεγόμενα αποτελέσματα, όπως το αντιϊικο φάρμακο Favipiravir και το πειραματικό εμβόλιο Zmapp που παρέχει έτοιμα αντισώματα.

Έρευνες έχουν γίνει και για σχετικά αντιικά εμβόλια, όπως το GamEvac-Comb, που παρασκεύσε η Ρωσια και οι δοκιμές για το οποίο ξεκίνησαν το 2016 στη Γουινέα. Παρόμοια πειραματικά εμβόλια διατέθηκαν στο Κονγκο σε συγγενείς ασθενών, που εκτέθηκαν στο ιό, αλλά είναι δύσκολο να συντηρηθούν καθώς σε μια χώρα που δεν έχει ηλεκτρικό ρεύμα δεν μπορεί να αποθηκευθεί ένα εμβόλιο που χρειάζεται θερμοκρασίες από -60 ως -80 βαθμών Κελσίου. κατά τη διάρκεια της εξάπλωσης του Έμπολα στη Δυτική Αφρική το 2014-16 η φαρμακευτική εταιρία Merck δοκίμασε ένα πειραματικό εμβόλιο το οποίο ήταν αποτελεσματικό σε περιορισμένες δοκιμές, αλλά όμως δεν έχει πάρει ακόμη άδεια.

“Αν οι ασθενείς ήταν λευκοί τότε το πρόβλημα θα λυνόταν”

Αυτές οι θεραπείες είναι όμως πανάκριβες και δε φθάνουν παρά μόνον σ’ ελάχιστα νοσοκομεία της Αφρικής. Όπως υποστηρίζουν κάποιοι Αφρικανοί δημοσιογράφοι: “αν απλώς οι άνθρωποι που μολύνονται από τον Έμπολα ήταν λευκοί τότε το πρόβλημα θα λυνόταν”, εννοώντας πως η εξάπλωση της επιδημίας έχει να κάνει με τη φτώχεια των ντόπιων Αφρικανών αλλά και την αδιαφορία των πλούσιων λευκών.

Έτσι οι περισσότεροι ασθενείς είναι σχεδόν αβοήθητοι. Συνήθως στον ασθενή χορηγούνται υγρά, ηλεκτρολύτες, πλάσμα και οξυγόνο για τη σταθεροποίηση της κατάστασής του. Πάντως υπάρχει και το παράδειγμα πως επτά στους οκτώ ασθενείς με Έμπολα επέζησαν έπειτα από μετάγγιση αίματος από ανθρώπους που επέζησαν από προηγούμενη επιδημία του ίδιου ιού στο Κογκό, πράγμα που σημαίνει πως η επίκτητη ανοσία μπορεί και να μεταδοθεί.  Παρ’ όλα αυτά η θνησιμότητα είναι πολύ μεγάλη, καθώς το στέλεχος που είχε προκαλέσει την επιδημία στη Δυτική Αφρική σκότωνε το 60% των όσων προσέβαλε, στο δε Κονγκό ο Έμπολα σκοτώνει το 67% των προσβεβλημένων.

Δεν υπάρχει αμφιβολία πως ιός του Έμπολα αποτελεί θανάσιμη απειλή για τη δημόσια υγεία. Μια επιδημία Έμπολα μεγάλων διαστάσεων δεν είναι πλέον σενάριο φαντασίας. «Δεν είμαι καθόλου αισιόδοξος ότι η επιδημία θα τεθεί υπό έλεγχο στο άμεσο μέλλον. Όλα τα δεδομένα δείχνουν προς την κατεύθυνση μιας εκτεταμένης επιδημίας», λέει ο Lawrence Gostin από το Πανεπιστήμιο της Georgetown και στέλεχος του ΠΟΥ. Γιατί η φωτιά που ξεκίνησε στη δυτική Αφρική και αναζωπυρώθηκε στο Κονγκό δεν είναι σίγουρο που θα σταματήσει. Η ανθρωπότητα έχασε σίγουρα μια μάχη απέναντι στον πιο θανατηφόρο ιό που εμφανίστηκε στη σύγχρονη εποχή. Θα χάσει άραγε και τον πόλεμο;

* Ο Γιώργος Στάμκος  είναι συγγραφέας και δημοσιογράφος.