Τα τελευταία χρόνια, η Ευρωπαϊκή Ένωση, στο πλαίσιο μιας νέας τακτικής επιτήρησης των συνόρων αλλά και ελέγχου της κινητικότητας, έχει εισαγάγει μια σειρά από συστήματα καταγραφής – παρακολούθησης.

Σε αυτή την κατεύθυνση η Ένωση χρησιμοποιεί διαφορετικούς μηχανισμούς χρηματοδότησης για έρευνα και ανάπτυξη, ρίχνοντας ολοένα και περισσότερο βάρος σε τεχνολογίες τεχνητής νοημοσύνης. Για την τρέχουσα περίοδο 2021-2027 το πρόγραμμα «Horizon Europe» έχει συνολικό προϋπολογισμό 95,5 δισ. ευρώ, εστιάζοντας ιδιαίτερα σε ζητήματα «ασφάλειας».

Τεχνολογίες όπως η αυτοματοποιημένη λήψη αποφάσεων, τα βιομετρικά δεδομένα, οι θερμικές κάμερες και τα μη επανδρωμένα drones ελέγχουν όλο και περισσότερο πρωτίστως τη μετανάστευση και επηρεάζουν εκατομμύρια ανθρώπους εν κινήσει, όπως σημειώνει η «Εφημερίδα των Συντακτών», σε άρθρο της στα πλαίσια του project «Panelfit», που υποστηρίζεται από το πρόγραμμα «Horizon 2020» της Ε.Ε., αλλά και ταυτόχρονα μέρους της ανεξάρτητης δημοσιογραφικής παραγωγής του Ευρωπαϊκού Δικτύου Δημοσιογραφίας Δεδομένων (EDJNet).

Σημειώνεται πως σύμφωνα με τον ανεξάρτητο οργανισμό TNI (Border War Series), η ετήσια ανάπτυξη της αγοράς συνοριακής ασφάλειας κυμαίνεται μεταξύ 7,2% και 8,6%, φτάνοντας συνολικά τα 65-68 δισ. δολάρια ως το 2025.

Η μεγαλύτερη επέκταση σημειώνεται στην παγκόσμια αγορά Βιομετρικών Δεδομένων και Τεχνητής Νοημοσύνης (AI) που θα διπλασιάσει τον τζίρο της από 33 δισ. δολάρια το 2019 σε 65,3 δισεκατομμύρια δολάρια ώς το 2024. Στην Ευρώπη, σημαντικό μέρος της αντίστοιχης χρηματοδότησης κατευθύνεται στην ενίσχυση των δυνατοτήτων του συστήματος eu-LISA (Ευρωπαϊκός Οργανισμός για τη Λειτουργική Διαχείριση Συστημάτων Μεγάλης Κλίμακας) που αναμένεται να παίξει κομβικό ρόλο στη διαχείριση και εφαρμογή της διαλειτουργικότητας των βάσεων δεδομένων για τον έλεγχο της κινητικότητας και της ασφάλειας, όπως τονίζει το ρεπορτάζ.

Στις ιδιωτικές εταιρείες τα μεγαλύτερα ποσά

Ο Chris Jones, εκτελεστικός διευθυντής του μη κερδοσκοπικού οργανισμού Statewatch, εξηγεί στην «Εφ.Συν» ότι «τα πρότζεκτ του eu-LISA εκτελούνται συνήθως από κοινοπραξίες ιδιωτικών εταιρειών, δημοσίων οργανισμών και πανεπιστημίων. Οι ιδιωτικές εταιρείες λαμβάνουν εμφανώς τα μεγαλύτερα ποσά, πολύ περισσότερα από τους δημόσιους φορείς».

Σε πρόσφατη μελέτη του Statewatch (Funds for Fortress Europe: spending by Frontex and eu-LISA, Ιανουάριος 2022) τονίζεται ότι για την ανάπτυξη και ενίσχυση του eu-LISA κατευθύνθηκαν την περίοδο 2014-2020 σε ιδιώτες εργολάβους περίπου 1,5 δισ. ευρώ, με τη μεγαλύτερη αύξηση να σημειώνεται μετά το 2017 και την κορύφωση της προσφυγικής κρίσης.

Από τα ίδια στοιχεία προκύπτει και συνεργασία –συνήθως μέσω κοινοπραξιών– στην επέκταση του συστήματος eu-LISA με εταιρείες ελληνικών συμφερόντων, όπως η Unisystems SA (ανήκει στον όμιλο Quest του πρώην προέδρου του Συνδέσμου Ελλήνων Βιομηχάνων Θ. Φέσσα), που υπέγραψε συμβόλαιο 45 εκατ. ευρώ το 2019, η European Dynamics SA (του Κων/νου Βελέντζα), η οποία συμμετέχει σε συμβόλαιο 187 εκατ. ευρώ που απονεμήθηκε το 2020, αλλά και η Intrasoft International SA με έδρα το Λουξεμβούργο (μέχρι πρότινος συμφερόντων Κόκκαλη), που συμμετέχει με πέντε ακόμη εταιρείες σε έργο ύψους 187 εκατ. ευρώ το 2020, σύμφωνα με την εφημερίδα.

«Υπάρχουν εκτενείς, μακροχρόνιες και πολύ μυστικές διαπραγματεύσεις μεταξύ κρατών-μελών και ευρωβουλευτών όποτε θέλουν να αλλάξουν κάτι στις βάσεις δεδομένων. Όμως δεν γνωρίζουμε ποια είναι η πραγματική επιρροή των εταιρειών που λειτουργούν αυτά τα συστήματα», λέει επίσης ο Chris Jones του Statewatch. Το ίδιο άγνωστο παραμένει και το περιεχόμενο των συμβολαίων που υπογράφονται μεταξύ των κοινοπραξιών και του eu-LISA, αφού αυτό δεν δημοσιεύεται.

Τα νέα σύνορα της τεχνητής νοημοσύνης

Τον Απρίλιο του 2021, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε το σχέδιο κανονισμού για την Τεχνητή Νοημοσύνη (ΑΙ ACT), το οποίο μεταξύ άλλων θα εξειδικεύση τη νομοθεσία για την προστασία δεδομένων (οδηγία 680/2016). Σημαντικές είναι ήδη οι πιέσεις που ασκούνται από τις ιδιωτικές εταιρείες και τους φορείς που δραστηριοποιούνται στον τομέα μέχρι να κατατεθεί στην τελική του μορφή το νομοσχέδιο στο Ευρωκοινοβούλιο.

Το ΜΙΙR διερεύνησε τα αρχεία των επίσημων συναντήσεων της προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, της επιτρόπου Μαργκρέιτε Βεστάγκερ (A Europe Fit for the Digital Age), του Τιερί Μπρετόν (Internal Market) και των επιτελείων τους από τον Δεκέμβριο του 2019 μέχρι τον Μάρτιο του 2022 σε θέματα που αφορούν την τεχνητή νοημοσύνη και την ψηφιακή πολιτική.

Προέκυψε πως τουλάχιστον 14 οργανισμοί, ιδιωτικές εταιρείες-κολοσσοί και κονσόρτσιουμ εταιρειών που σχετίζονται με τον τομέα της ασφάλειας και της άμυνας συναντήθηκαν με βασικούς εκπροσώπους της Ευρωπαϊκής Επιτροπής 71 φορές μέσα σε 28 μήνες για να συζητήσουν ζητήματα που σχετίζονται με την ψηφιακή πολιτική και την Τεχνητή Νοημοσύνη.

«Γίνεται μεγάλη προσπάθεια από τους θεσμούς της Ε.Ε. και τα κράτη-μέλη να αυξήσουν τον αριθμό των απελάσεων. Η Ε.Ε. έριξε χρήμα και πόρους και αυτές τις βάσεις δεδομένων για να πει στην ουσία “θέλουμε να βοηθήσουμε την απομάκρυνση αυτών των ανθρώπων από ευρωπαϊκό έδαφος”», επισημαίνει σχετικά ο Chris Jones του Statewatch.

Συστήματα υψηλού κινδύνου και «παραθυράκια»

Στην πρόταση για τον ευρωπαϊκό κανονισμό (COM/2021/206 final) που εκδόθηκε τον Απρίλιο του 2021, επισημαίνονται ως «υψηλού κινδύνου τα συστήματα Τεχνητής Νοημοσύνης (Τ.Ν.) που προορίζονται να χρησιμοποιηθούν από τις αρμόδιες δημόσιες αρχές στους τομείς της μετανάστευσης, του ασύλου, των συνοριακών ελέγχων, […] για την ανίχνευση της συναισθηματικής κατάστασης ενός φυσικού προσώπου· για την αξιολόγηση ορισμένων κινδύνων που παρουσιάζουν φυσικά πρόσωπα που εισέρχονται στο έδαφος κράτους-μέλους ή υποβάλλουν αίτηση θεώρησης ή ασύλου».

Σύμφωνα με την «Εφημερίδα των Συντακτών» ωστόσο, σε εσωτερική παρουσίαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που έγινε τον Μάιο του 2021 αποκαλύφθηκε ότι, σε περίπτωση ψήφισής του, ο νέος κανονισμός θα τεθεί σε εφαρμογή 24 μήνες μετά την υπογραφή του και δεν θα έχει αναδρομική ισχύ σε όσα συστήματα βρίσκονται ήδη στην αγορά.

Το 2021 μάλιστα, 113 ευρωπαϊκές οργανώσεις είχαν διαμαρτυρηθεί έντονα για αυτά τα «παραθυράκια». Σε σχετική ανακοίνωση του δικτύου για τα ψηφιακά δικαιώματα, EDRI, οι οργανώσεις ζητούν από το Συμβούλιο της Ευρώπης, το Ευρωκοινοβούλιο και τις κυβερνήσεις των κρατών-μελών να συμπεριλάβουν στο τελικό νομοσχέδιο δικλίδες ασφαλείας και λογοδοσίας που θα εγγυώνται ένα ασφαλές πλαίσιο εφαρμογής των συστημάτων Τ.Ν. και κυρίως την προστασία των βασικών δικαιωμάτων όλων των Ευρωπαίων πολιτών.

Τι συμβαίνει στη Σάμο

«Τα σύνορα και η μετανάστευση αποτελούν το τέλειο εργαστήριο πειραμάτων. Αδιαφανείς συνθήκες υψηλού ρίσκου με χαμηλά επίπεδα λογοδοσίας. Είναι ένα ιδανικό πεδίο δοκιμής νέων τεχνολογιών που μπορούν αργότερα να χρησιμοποιηθούν εκτενέστερα σε διάφορες κοινότητες και πληθυσμούς. Αυτό συμβαίνει ακριβώς και στην Ελλάδα», επισημαίνει η δικηγόρος Πέτρα Μόλναρ, μιλώντας στην εφημερίδα.

Στο νέο στρατόπεδο μεταναστών της Σάμου, τίθενται σε λειτουργία δύο πιλοτικά ειδικά συστήματα, το «Υπερίων», ένα σύστημα διαχείρισης αιτούντων άσυλο για τις ανάγκες της Υπηρεσίας Υποδοχής και Ταυτοποίησης, το οποίο επεξεργάζεται βιομετρικά και βιογραφικά δεδομένα των αιτούντων, όπως επίσης των μελών ΜΚΟ που επισκέπτονται τις δομές και των εργαζομένων σε αυτές, και το «Κένταυρος», το οποίο αποτελεί ένα ψηφιακό σύστημα διαχείρισης ηλεκτρονικής και φυσικής ασφάλειας περιμετρικά και εντός των εγκαταστάσεων, με χρήση καμερών και αλγορίθμων ανάλυσης συμπεριφοράς.

Οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα έχουν χαρακτηρίσει «δυστοπικό εφιάλτη» τη νέα δομή στη Σάμο.
 
Φωτογραφίες: Εφημερίδα των Συντακτών