Όταν στις αρχές του καλοκαιριού του 2021, η πρόεδρος της Κομισιόν Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν καυχήθηκε για μια «πραγματικά ιστορική ημέρα» σχετικά με το γιγαντιαίο ευρωπαϊκό πρόγραμμα ανάκαμψης, κανείς δεν την αμφισβήτησε.

Τα 700 δισεκατομμύρια ευρώ που αποδεσμεύτηκαν, για να ανακόψουν το οικονομικό σοκ λόγω της πανδημίας του κορονοϊού είναι πρωτοφανή στην ήπειρο. Ωστόσο, μόλις έναν χρόνο μετά, οι Βρυξέλλες και οι 27 είναι πολύ επιφυλακτικοί, όταν καλούνται να απαντήσουν για τη διαχείριση των χρημάτων, όπως αναφέρει άρθρο της Le Monde.

Τον Οκτώβριο του 2021, η ίδια φον ντερ Λάιεν υποσχέθηκε «την εγγύηση της διαφάνειας» των ευρωπαϊκών πιστώσεων, υπερασπιζόμενη την ιδέα ότι αυτό αποτελεί προϋπόθεση για την επιτυχία του σχεδίου ανάκαμψης.

Υπήρχαν μάλιστα, υποστηρικτές της διαφάνειας στην Ευρώπη, όπως ήταν ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν που είχε δηλώσει τον Σεπτέμβριο του 2020 πως: «Πρέπει να διασφαλίσουμε την πρόσβαση των σχεδίων ανάκαμψης σε ανοιχτά δεδομένα, ώστε να επιτρέπουμε στους πολίτες να παρακολουθούν τα χρήματά τους, καθώς και να αποτρέπουμε την αναποτελεσματικότητα ή ακόμη και τη διαφθορά. Νομίζω ότι είναι κρίσιμο».

Όμως, όπως καταδεικνύει η πανευρωπαϊκή έρευνα #RecoveryFiles, που ξεκίνησε από την ολλανδική ερευνητική πλατφόρμα «Follow the money», η EE παρέχει με το σταγονόμετρο πληροφορίες όσον αφορά τη χρήση των επιδοτήσεών.

Το παράδειγμα της ΚΑΠ

Οι τελευταίες δεκαετίες έχουν πράγματι αποδείξει ότι η ευρωπαϊκή χρηματοδότηση μπορεί να καταλήξει σε λάθος χέρια, εάν δεν ελέγχεται επαρκώς, όπως αναφέρει η γαλλική εφημερίδα. Οι καταχρήσεις στις επιδοτήσεις δισεκατομμυρίων από την Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ) είναι ένα από τα πιο κραυγαλέα παραδείγματα: στην Τσεχική Δημοκρατία, ο πρώην πρωθυπουργός Αντρέι Μπάμπις, είχε λάβει έτσι 40 εκατομμύρια ευρώ σε επιδοτήσεις της ΚΑΠ για τις δικές του επιχειρήσεις.

Οι ειδικοί συμφωνούν ότι η κλίμακα του σχεδίου ανάκαμψης και η ταχύτητα, με την οποία πρέπει να καταναλώνονται οι πιστώσεις του, δεκαπλασιάζουν τους κινδύνους. «Θα περίμενε κανείς τη συνεκτίμηση αυτών των κινδύνων, με πρόσθετους ελέγχους, αλλά το ευρωπαϊκό σχέδιο ανάκαμψης δεν έχει σχεδιαστεί έτσι», αναφέρει στη Le Monde ο Ούγγρος ακαδημαϊκός Μιχάλι Φαζέκας.

Τα ζητήματα διαφάνειας και πρόληψης της διαφθοράς αποτέλεσαν αντικείμενο έντονων συζητήσεων στα διάφορα όργανα της ΕΕ και μεταξύ των 27. Έχουν τοποθετηθεί προστατευτικά κιγκλιδώματα. Συγκεκριμένα, η Κομισιόν ζητά από τα κράτη μέλη να θέσουν στη διάθεσή της μία ολόκληρη σειρά πληροφοριών ως προς τη χρήση των ευρωπαϊκών χρημάτων «για λογιστικούς και λοιπούς ελέγχους».

Τι απαντά η Κομισιόν

Όπως καταλήγει το άρθρο της Le Monde, φαίνεται ότι η διαφάνεια προς τους πολίτες, θα περιμένει. «Δεν έχουμε καταλήξει σε συμφωνία για τη δημοσίευση του καταλόγου των δικαιούχων» των ευρωπαϊκών πιστώσεων, παραδέχτηκε η Σελίν Γκοέρ, επικεφαλής της ειδικής ομάδας δράσης που είναι υπεύθυνη για το σχέδιο ανάκαμψης στην Κομισιόν. «Δεν καταλαβαίνω πώς θα ενδιέφερε κάποιον να έχει μία λίστα ανθρώπων που ανακαινίζουν τα σπίτια τους», αρκέστηκε να δηλώσει. «Αυτό που μπορεί να έχει σημασία είναι να ξέρουμε εάν υπάρχει σύγκρουση συμφερόντων και αυτό ελέγχεται», πρόσθεσε.

Φυσικά, μπορεί να υπάρχουν νόμιμες επιφυλάξεις ως προς την κοινοποίησή τους. Είναι κατανοητό, πχ., ότι η διοίκηση δεν αποκαλύπτει δημοσίως τα ονόματα των ατόμων που χρησιμοποιούν το μπόνους μετατροπής, για να αγοράσουν ένα νέο όχημα. Από την άλλη πλευρά, η δημοσίευση του καταλόγου θα τροφοδοτούσε τη συζήτηση ως προς τη βέλτιστη χρήση αυτών των κεφαλαίων.

Η αδιαφάνεια απαιτείται, επίσης, όταν πρόκειται για την παρακολούθηση των κονδυλίων που διατίθενται σε εταιρίες ή τοπικές αρχές. Όπως έχουν προς τα παρόν τα πράγματα, είναι δύσκολο να προσπαθήσει κανείς να αξιολογήσει πόσα χρήματα μπορεί να λάβει μια ομάδα από το σχέδιο ανάκαμψης. Ομοίως, οι πολίτες, οι δημοσιογράφοι και οι ερευνητές θα δυσκολευτούν πολύ να διερευνήσουν τις λεπτομέρειες της χρήσης αυτών των επιδοτήσεων.

Σε κάθε περίπτωση, η διασπορά των δεδομένων ανάμεσα σε δεκάδες υπουργεία προκαλεί ανησυχία. Στη Γαλλία, όσοι ερωτήθηκαν από τη Le Monde αναφέρουν ότι δυσκολεύονται να συγκεντρώσουν στοιχεία ως προς τους τελικούς δικαιούχους των κονδυλίων, παρόλο που αυτό αποτελεί απαίτηση της Κομισιόν.

Ωστόσο, η γαλλική περίπτωση δεν είναι η μοναδική στην Ευρώπη, διαπιστώνει η εφημερίδα, καθώς κανένα από τα 27 κράτη μέλη της ΕΕ δεν έχει δεσμευτεί επίσημα να δημοσιεύσει τον κατάλογο των δικαιούχων των επιδοτήσεών του.