Ακούω και διαβάζω με ενδιαφέρον τη συζήτηση που έχει ανοίξει για την ιδεολογική ταυτότητα του ΣΥΡΙΖΑ και εικάζω ότι με τον τρόπο που γίνεται δεν αφορά ουσιαστικά κανέναν πλην του στενού κομματικού πυρήνα, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν υπάρχουν καλές προθέσεις ή ότι δεν θα κατατεθούν εποικοδομητικές προτάσεις στο προσεχές μέλλον.

Σταχυολογώ μερικές σκέψεις:

1) Η πλειοψηφία του κόσμου που ψήφισε ΣΥΡΙΖΑ θέλει αριστερή, προοδευτική, αντινεοφιλελεύθερη πολιτική στην πράξη. Η πλειοψηφία του κόσμου που ψήφισε ΣΥΡΙΖΑ έχει προέλευση από το ΠΑΣΟΚ, σε αντίθεση με την κομματική βάση του ΣΥΡΙΖΑ που έχει προέλευση από ΚΚΕ, ΚΚΕ εσ., Συνασπισμό κοκ.

2) Τα κόμματα υπάρχουν και διατηρούνται ως φορείς εξουσίας. Αν δεν προσφέρουν προοπτική εξουσίας, περιθωριοποιούνται.

3) Κόμματα που αναλώνονται σε εσωτερικές μάχες επετηρίδας για την ιδεολογική τους φυσιογνωμία, ελλείψει προγραμματικού προτάγματος, αποκτούν χαρακτηριστικά think tank, ΜΚΟ ή συνδικαλιστικού φορέα. Χαρακτηριστικά παραδείγματα το ΚΚΕ και η εξωκοινοβουλευτική Αριστερά.

4) Ένα κόμμα που διεκδικεί την εξουσία τη διεκδικεί βάσει πολιτικού προγράμματος, το οποίο αφορά σε όλους τους τομείς του δημόσιου βίου.

5) Το πολιτικό πρόγραμμα ενός κόμματος εξουσίας δεν μπορεί να είναι συνεκτικό, αν δεν έχει ιδεολογικό στίγμα. Αν χαθεί το στίγμα, η πολιτική πράξη καθίσταται έρμαιο της συγκυρίας κι ως εκ τούτου αναποτελεσματική. Η παραδοχή πως ο ΣΥΡΙΖΑ βρίσκεται σε μέγιστο ιδεολογικό διχασμό οδηγεί στο συμπέρασμα πως δικαίως έχασε τις εκλογές, καθώς η κοινωνία δεν υποχρεούται να αναλαμβάνει το κόστος της οργανωτικής και ιδεολογικής ανασύνταξης του οποιουδήποτε κόμματος. Όταν η κρίση ταυτότητας ενός κόμματος γίνεται κρίση του πολιτικού συστήματος, μοναδική διέξοδος είναι η λαϊκή ετυμηγορία.

6) Οτιδήποτε ξεκινά με κουλτούρα αντίστασης καταλήγει νομοτελειακά να διαχειριστεί την εναλλακτική που ευαγγελίζεται, σε μεγαλύτερο ή μικρότερο επίπεδο ευθύνης. Στην πολιτική η αντίθεση είναι καταδικασμένη να αλλάξει πρόσημο και να γίνει θέση, αλλιώς μηδενίζεται.

7) Ένα πολιτικό πρόγραμμα ελέγχεται στην πράξη και σπανίως ικανοποιεί το σύνολο των προεκλογικών δεσμεύσεων του φορέα του, δοκιμάζοντας τα όρια τόσο των εκτελεστικών του δυνατοτήτων όσο και των ιδεολογικών του αναφορών.

8) Η αδυναμία εκτέλεσης ενός πολιτικού προγράμματος πέραν ενός ορίου συλλογικής ανοχής προκαλεί δυσαρμονία με τη λαϊκή εντολή και οδηγεί αναπόφευκτα σε πρόωρες εκλογές (ή άλλες ρήξεις).

9) Το ιδεολογικό στίγμα ενός κόμματος εξουσίας αποκρυσταλλώνεται με εσωκομματικές διαδικασίες ανάδειξης της ηγετικής ομάδας του και σπανίως συνδιαμορφώνεται στη διάρκεια της κυβερνητικής θητείας. Για την επεξεργασία των ιδεών on board τα ιστορικά κόμματα της Δύσης έχουν στην υπηρεσία τους ινστιτούτα αφιερωμένα στον σκοπό αυτό, τα οποία και χρηματοδοτούν από ιδίους πόρους. Σε ένα γενικότερο πλαίσιο, οι ιδέες διαμορφώνονται και εξελίσσονται ελεύθερα στα πανεπιστήμια, τα οποία καθίστανται de facto φορείς εξουσίας ως γεννήτορες των πολιτικών ελίτ. Τυπικά, τα πανεπιστήμια δεν αποτελούν οργανισμό κανενός κόμματος. Ουσιαστικά, είναι ενσωματωμένα αδιαφανώς σε πλέγματα εξουσίας μέσω των μηχανισμών της αγοράς.

10) Κανένα κόμμα δεν μπορεί να διεκδικήσει με αξιώσεις την εξουσία χωρίς λειτουργική ηγετική ομάδα. Κανένας κόμμα δεν μπορεί να κρατήσει την εξουσία χωρίς πολλά και καλά, ενεργά στελέχη.

11) Στην αντιπροσωπευτική δημοκρατία δεν υπάρχει αποκλειστικό ποιοτικό κριτήριο για την εκλογική απόρριψη μιας κυβέρνησης. Ούτε υπάρχει ηθικό πλεονέκτημα προθέσεων και έργων. Οι ψηφοφόροι μπορούν να καταψηφίσουν και την πιο άριστη κι επιτυχημένη κυβέρνηση για τους πιο ταπεινούς κι ευτελείς λόγους. Αλλιώς, θα μιλούσαμε για διευθυντήριο.

12) Τα κριτήρια των ψηφοφόρων δεν είναι προκαθορισμένα. Μόνο οι τελικές επιλογές τους είναι αυτές που επιμερίζονται και αθροίζονται σε μια δεδομένη στιγμή. Η πολιτική είναι πρωτίστως μαθηματικά. Και τα μαθηματικά προσφέρουν πολλούς περισσότερους βαθμούς ελευθερίας στην οργάνωση κι ανάδειξη μιας θεωρίας από τις ανθρωπιστικές επιστήμες.

13) Η αστική δημοκρατία λειτουργεί με καταγραφή της πλειοψηφίας και όχι με σύγκλιση στην ομοφωνία.

14) Η εκλογική πλειοψηφία δεν είναι κατ’ ανάγκη ομοιογενής. Η απόλυτη ομοιογένεια σε ένα σώμα ψηφοφόρων συνιστά στοιχείο εκφασισμού.

15) Η πιο ασφαλής ένδειξη για την κυβερνητική φθορά και τελικά την κυβερνητική πτώση είναι η αλαζονεία των κυβερνητικών φορέων.

16) Η εκλογική νίκη είναι προϊόν συνδυασμού α) σταθερής ηγεσίας, β) σταθερού αντιπολιτευτικού σχεδίου, γ) σταθερού κοινωνικού ρεύματος, δ) σταθερής χρηματοδότησης.

17) Η εξουσία είναι συνάρτηση υλικών συνθηκών. Χωρίς χρήματα οδηγείσαι σε απανωτά αδιέξοδα.

18) Ο αριθμός των συνεργατών και συμβούλων των βουλευτών είναι απότοκο του εκλογικού αποτελέσματος. Όσον αφορά στον ΣΥΡΙΖΑ, οι θέσεις συνεργατών και συμβούλων καλώς αποδίδονται στο κόμμα για οργανωτικούς λόγους. Κανείς, όμως, δεν πρέπει να ξεχνά ότι οι θέσεις αυτές υπάρχουν, επειδή το κόμμα ψηφίστηκε από ψηφοφόρους, οι οποίοι εκ των πραγμάτων έχουν κι άλλες ιδεολογικές καταβολές. Κοινώς, οι θέσεις αυτές δεν υπάρχουν για να φέρει κάποιος τον σοσιαλισμό, αλλά για να φέρει τον ΣΥΡΙΖΑ στην κυβέρνηση. Όποιος επιθυμεί κάτι άλλο, μπορεί είτε να καταθέσει το σχετικό πρόγραμμα, είτε να κάνει επανάσταση με δικά του μέσα και όχι με κρατική επιχορήγηση.

19) Σε συνθήκες γενικευμένης κοινωνικής κρίσης, το προσωπικό παράδειγμα υπερβαίνει την εκτελεστική δεινότητα.

20) Οι ριζοσπαστικές ιδέες της Αριστεράς μπορούν να γίνουν νόμος μόνο από θέσεις εξουσίας. Οτιδήποτε άλλο συνιστά με τον έναν ή άλλο τρόπο παραχωρήσεις του αστικού συστήματος σε έκτακτες συνθήκες, τις οποίες το σύστημα σπεύδει να πάρει πίσω σε συνθήκες ομαλοποίησης. Το παράδοξο εδώ είναι ότι η Αριστερά είναι, έστω και σε μικρό βαθμό, μέρος του συστήματος που θέλει να αλλάξει εκ βάθρων. Οι αριστεροί δεν είναι Άμις.

21) Η προοπτική επανόδου στην κυβέρνηση για τον ΣΥΡΙΖΑ σημαίνει συγκεκριμένους ποσοτικούς περιορισμούς. Μόνο για την ενδεχόμενη αναίρεση των νομοθετημάτων της ΝΔ απαιτείται προπαρασκευή, η οποία, σε πλήθος ατόμων και χρόνο διαβούλευσης κι εργασίας, ξεπερνά το ανθρώπινο δυναμικό και το χρονικό διάστημα που ο ΣΥΡΙΖΑ κατά πώς φαίνεται είναι διατεθειμένος να σπαταλήσει σε ιδεολογικές αψιμαχίες.

22) Ελάχιστοι πιστεύουν ότι το δίλημμα σήμερα στον ΣΥΡΙΖΑ είναι αριστεροί vs σοσιαλδημοκράτες. Πολύ πιο εύκολα μπορεί να πιστέψει ότι το πρόβλημα έγκειται στο πώς θα διαμορφωθεί η ήδη υπάρχουσα επετηρίδα με την ανισορροπία που προκαλεί η αναγκαία πλέον παραδοχή πως το κόμμα στηρίζεται σε ψηφοφόρους και τοπικούς μηχανισμούς άλλης πολιτικής γενεαλογίας. Το πρόβλημα δε αυτό δεν είναι κάτι εξαιρετικά καινοφανές, αλλά αποτελεί φυσικό επακόλουθο μιας εκλογικής ήττας κυβέρνησης. Γενικά στη ζωή μια ήττα προκαλεί υπαρξιακά, αλλά κάποια στιγμή το ένστικτο της επιβίωσης σημάνει φυγή προς τα μπρος. Δεν χάθηκε κι ο κόσμος. Εκτός κι αν κανείς δεν έχει μάθει να χάνει. Αλλά, αυτό είναι αντικείμενο της ψυχολογίας και όχι της πολιτικής.

23) Εκλογική αφετηρία του ΣΥΡΙΖΑ δεν είναι το ποσοστό των εθνικών εκλογών αλλά αυτό των ευρωεκλογών.

24) Οι δυνατότητες του κομματικού μηχανισμού του ΣΥΡΙΖΑ αποτυπώνονται στα αποτελέσματα των αυτοδιοικητικών εκλογών. Η επαναδιαπραγμάτευση της έννοιας της τοπικότητας, με όρους παραγωγικούς, τεχνολογικούς, ιστορικούς, γεωγραφικούς, συνιστά επαναστατική πράξη για την ελληνική κοινωνία. Το μέλλον απαιτεί νέες τοπολογίες, τις οποίες το πολιτικό σύστημα αδυνατεί να συλλάβει.

25) Κανείς ψηφοφόρος του ΣΥΡΙΖΑ δεν περιμένει/ζητά ο ΣΥΡΙΖΑ να γίνει ΠΑΣΟΚ. Αλλά, ούτε αντίστοιχα να γίνει ΚΚΕ, να υπάρχει δηλαδή απλώς στα πράγματα μέχρι να ωριμάσει ο λαός ή οι συνθήκες.

26) ΠΑΣΟΚ ή οτιδήποτε άλλο συντηρητικότερο δεν γίνεσαι μόνο όταν υιοθετείς ή εφαρμόζεις το σχετικό πρόγραμμα. Γίνεσαι και όταν γερνάς. Δεν νοείται σοβαρός πολιτικός σχεδιασμός χωρίς δημογραφία.

27) Το ΠΑΣΟΚ της δεκαετίας του ’80 έχει να επιδείξει αναλογικά περισσότερες και κρισιμότερες κοινωνικές μεταρρυθμίσεις απ’ ό,τι ο ΣΥΡΙΖΑ σήμερα.

28) Σε επίπεδο κυβερνητικής κουλτούρας ο ΣΥΡΙΖΑ διένυσε σε μόλις τέσσερα χρόνια αυτό που για το ΠΑΣΟΚ διήρκεσε περισσότερο από μια δεκαετία μέχρι τον εκφυλισμό του.

29) Στον πόλεμο οι μάχες δεν κερδίζονται μόνο με σφαίρες και τουφέκια. Εξίσου σημαντική είναι η επιμελητεία, ο ανεφοδιασμός, η ετοιμότητα και η εκπαίδευση των κατώτερων αξιωματικών, το αξιόμαχο και το ηθικό των στρατιωτών.

30) Πολιτική ηγεσία που αγνοεί τις συνέπειες των αποφάσεών της για το πλήθος των υποστηρικτών της είναι καταδικασμένη να απολέσει δια παντός την εμπιστοσύνη τους.

31) Οι νέες τεχνολογίες δεν είναι πανάκεια. Το grassroots movement θέλει χειραψίες, πόρτα-πόρτα και λιώσιμο σόλας. Το πληκτρολόγιο είναι φωνή, η οθόνη είναι μάτια, αλλά στην πολιτική κερδίζεις με ανοιχτά αυτιά (αμφίδρομα). Και με δύο τρόπους δεν ακούει κανείς: είτε έχει κλειστά αυτιά όταν του μιλάνε, είτε έχει πολύ θόρυβο.

32) Όταν η Δεξιά συσπειρώνεται και αποκτά παραταξιακή δυναμική, η Αριστερά δεν μπορεί παρά να κάνει το ίδιο, αν κι εφόσον επιδιώκει την εκλογική νίκη. Σε συνθήκες σταθερότητας, οι μικρότεροι σχηματισμοί αριστερότερα ενός αριστερού κόμματος εξουσίας αποτελούν δικλείδα ασφαλείας της δεξιάς εξουσίας.

33) Δεν υπάρχει δημοκρατία χωρίς κοινούς κανόνες. Η ελληνική Δεξιά είναι ο κατεξοχήν και διαχρονικός παραβάτης αυτής της αρχής, αλλά όχι ο μοναδικός.

34) Οι μεγάλες επιχειρηματικές οικογένειες στην Ελλάδα δεν είναι κατ’ ανάγκη ούτε εθνικοί πρωταθλητές, ούτε διεθνείς παράγοντες, ούτε αστοί διανοούμενοι. Είναι κατά βάση οικογένειες και η κουλτούρα τους είναι προνεωτερική. Αν ισχύει η περιώνυμη ρήση για τους «Έλληνες που δεν πέρασαν Διαφωτισμό», αυτό ισχύει πρωτίστως γι’ αυτούς που παράγουν πλούτο στη χώρα κι όχι γι’ αυτούς που τον διανέμουν. Χωρίς αλλαγή κουλτούρας στο επιχειρείν η ελληνική οικονομία δεν είναι βιώσιμη και θα υστερεί διαρκώς στην κάλυψη των υλικοτεχνικών αναγκών της επικράτειας.

35) Ο ΣΥΡΙΖΑ δεν θα γυρίσει ποτέ στο 4%. Μπορεί άνετα, όμως, να παγιωθεί για χρόνια στο 20% plus. Δεν μπορεί να ελπίζει σε κάτι παραπάνω, αν δεν σχηματίσει σταθερό προοδευτικό μέτωπο απέναντι στη ΝΔ, η οποία δεν πρόκειται σε συνθήκες εκτός μνημονίων να πέσει πια κάτω από το ποσοστό της στις ευρωεκλογές. Κατά έναν ειρωνικό τρόπο, αν παγιωθεί μια τέτοια κατάσταση, θα μπορούσαμε να την ονομάσουμε «βαυαροποίηση» της εγχώριας πολιτικής σκηνής, σε μια πιο light έστω εκδοχή.

36) Η εξουσία δεν καταγράφεται μόνο στα ποσοστά των εθνικών εκλογών, αλλά σε όλες τις επαγγελματικές, συνδικαλιστικές και άλλες εκπροσωπήσεις, όπου, αν κάποιος κομματικός μηχανισμός δεν συμμετέχει με αξιώσεις, μεσοπρόθεσμα είναι νεκρός.

37) Κάθε κυβερνητικός σχεδιασμός πρέπει να αφήνει περιθώριο ελαστικότητας και ετοιμότητας για το τυχαίο, το απρόοπτο, το συγκλονιστικό, που δύναται να αλλάξει άρδην τα δεδομένα σε οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο.

38) Στη σύγχρονη Ελλάδα δεν έχει αναδειχθεί/παγιωθεί ριζοσπαστικό κίνημα made in Greece. Οι ριζοσπαστικές ιδέες (σε όλο το πολιτικό φάσμα) είναι εισαγόμενες και μόνο συγκυριακά συγκλίνουν με ρεύματα ανατροπής που ενεργοποιούνται απ’ τα εγχώρια αδιέξοδα. Ιστορικά, είναι δεδομένο ότι οι εισαγόμενες ιδέες με το πέρασμα του χρόνου χάνουν την προέλευσή τους και αναβαπτίζονται στα εγχώρια διλήμματα, σε τέτοιο βαθμό που να καθίστανται πρωτοπορία και να εξάγονται ως τέτοια. Είναι, επίσης, δεδομένο ότι μια τέτοια εξέλιξη συμβαδίζει με τεχνολογική και τεχνική πρόοδο. Μεταφορικά μιλώντας, η Ελλάδα δεν κατέστη πλήρως ευρωπαϊκή χώρα –αν είναι δόκιμο να λεχθεί κάτι τέτοιο–, όχι γιατί δεν μιλά καλά αγγλικά, αλλά γιατί έχει πολύ καιρό να γράψει κάτι πρωτόλειο στα ελληνικά που να μεταφραστεί σε όλες τις γλώσσες. Βεβαίως, ευκαιρίες πάντα εμφανίζονται.

39) Η ελληνική κοινωνία έχει να αντιμετωπίσει δυσανάλογα πολλά ταυτοτικά προβλήματα σε σχέση με τα διαχειριστικά που καλείται να αντιμετωπίσει, παρά τη γεωμετρική συσσώρευση των τελευταίων. Η ελληνική κοινωνία έχει την ιδιοκτησία ενός ακριβού οικοπέδου, πάνω στο οποίο έχει χτίσει μια προβληματική οικοδομή. Η ελληνική κοινωνία, σε κάθε ιστορική της μορφή ή έκφραση, έχει διαχρονικά άλυτο ένα μέγιστο ζήτημα, το οποίο επικαθορίζει όσο κανένα άλλο κάθε υλική και πνευματική συνθήκη στην επικράτειά της κι αυτό είναι η φορολογική πολιτική.

40) Στην εφαρμοσμένη πολιτική χωρών όπως η Ελλάδα, που είναι μεν ανεπτυγμένες αλλά δεν βρίσκονται στην πρωτοπορία, υπάρχουν δύο τρόποι λειτουργίας και διαχείρισης των καταστάσεων: το manual και το θυμικό. Αυτή τη στιγμή η ελληνική Δεξιά κατέχει και τα δύο.

41) Στην πολιτική, όπως και στη ζωή, κανείς δεν μπορεί να προβλέψει ακριβώς αυτό που θα συμβεί, χωρίς τη βοήθεια της τύχης. Όταν, όμως, συμβαίνει, φαίνεται ως αυτονόητη και δεδομένη η έως τότε πορεία των πραγμάτων. Το πόσο αυτονόητη ή δεδομένη φαίνεται διαχωρίζει αυτούς που ξέρουν να διαβάζουν τα σημεία των καιρών και να προετοιμάζουν το μέλλον από αυτούς που αρνούνται την πραγματικότητα και μένουν προσκολλημένοι στο παρελθόν, αφήνοντας τα πράγματα στην τύχη τους.

42) Μια πολιτική απόφαση είναι σαν ένας κόμπος σε μεγάλο δίχτυ. Μπορείς να τον τραβήξεις προς τη μία ή την άλλη πλευρά, δίνοντας στο δίχτυ μια συγκεκριμένη μορφή, δεν μπορείς όμως να τον αποκόψεις από τους υπόλοιπους, χωρίς να διακινδυνεύσεις να μείνεις με μερικά άχρηστα σχοινιά στο χέρι. Καμία πολιτική γεωμετρία δεν είναι αόρατη. Κάθε κοινωνικό υποκείμενο έχει την ικανότητα να την οπτικοποιεί στους δεσμούς της καθημερινότητάς του. Η πολιτική είναι κι αυτή μια τέχνη.

* Ο Αδάμ Γιαννίκος είναι δημοσιογράφος