Έπειτα από εννιά ώρες διαπραγματεύσεων, ολοκληρώθηκε η πρώτη ημέρα της Συνόδου Κορυφής για τα ζητήματα της Τουρκίας και της Λευκορωσίας. Παρά τα γράψε – σβήσε τελικά δεν υπήρξε συμφωνία για κυρώσεις στην Τουρκία, με τα κράτη μέλη της ΕΕ να επαναλαμβάνουν τη «σθεναρή καταδίκη» για τις τουρκικές γεωτρήσεις, την αλληλεγγύη τους σε Ελλάδα και Κύπρο και να προειδοποιούν για «χρήση όλων των απαραίτητων εργαλείων». Στο κείμενο γίνεται αναφορά σε άρθρα που περιλαμβάνουν πιθανές οικονομικές κυρώσεις σε βάρος τρίτων χωρών, ωστόσο δεν υπήρξε συμφωνία για συγκεκριμένες κυρώσεις, αλλά ούτε για κάποιο αυτόματο μηχανισμό κυρώσεων σε περίπτωση νέων προκλήσεων. Κλωτσώντας το «τενεκεδάκι», το θέμα της Τουρκίας θα συζητηθεί και πάλι τον Δεκέμβρη, στην επόμενη Σύνοδο Κορυφής. Αντίθετα με τη στάση της ΕΕ προς την Τουρκία, για τη Λευκορωσία αποφασίστηκε η άμεση επιβολή κυρώσεων σε βάρος 40 προσώπων. Οι ηγέτες των χωρών μελών της ΕΕ συμφώνησαν, επίσης, να συγκληθεί πολυμερής διάσκεψης για την Ανατολική Μεσόγειο. 

Ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Σαρλ Μισέλ και η πρόεδρος της Κομισιόν Ούρσουλα Φον ΝΤερ Λάιεν μετά το τέλος της πρώτης ημέρας της Συνόδου εξέφρασαν αλληλεγγύη τους σε Ελλάδα και Κύπρο. Αν και οι επιδιώξεις από την εν λόγω Συνόδο Κορυφής, όπως είχε ανακοινωθεί μετά την άτυπη σύνοδο των υπουργών Εξωτερικών, ήταν να υπάρξει μια λίστα με κυρώσεις προς την Τουρκία, αυτό τελικά δεν συνέβη με τους Ευρωπαίους να επαναλαμβάνουν τις προειδοποιήσεις ζητώντας τον τερματισμό μονομερών ενεργειών. 

Κυβερνητικές πηγές, σχολιάζοντας το αποτέλεσμα των συζητήσεων, ανέφεραν πως «είναι σαφές ότι για πρώτη φορά η συμπεριφορά της Τουρκίας έναντι της Ελλάδας και της Κύπρου βρέθηκε στο επίκεντρο μιας μαραθώνιας συνεδρίασης της Συνόδου Κορυφής και δεν αποτέλεσε απλά ως ένα μέρος της υπό συζήτηση ατζέντας». «Όπως έχει τονίσει πολλές φορές ο πρωθυπουργός, ο διάλογος με την Τουρκία είναι ανοιχτός αλλά απαραίτητη προϋπόθεση για αυτό είναι να μην υπάρχουν παράνομες ενέργειες εκ μέρους της. Και αυτό επιβεβαιώθηκε απόψε».

Στην πραγματικότητα αυτό που επιβεβαιώθηκε στη Σύνοδο κορυφής είναι πως οι διαφωνίες για την αντιμετώπιση της Τουρκίας παραμένουν πολλές. Είναι εξάλλου ενδεικτικό πως κατατέθηκαν τρία διαφορετικά προσχέδια και παρά τις αντιδράσεις σε κανέναν δεν αναφέρθηκε η λέξη κυρώσεις. «Υπήρχαν μεγάλες αποκλίσεις γύρω από το τραπέζι (….) Ολοι κάναμε παραχωρήσεις και αυτό το κείμενο είναι το καλύτερο που θα μπορούσαμε να έχουμε απόψε, γιατί στέλνει πολύ σαφές, σταθερό μήνυμα στην Τουρκία και την καλεί ξεκάθαρα σε διάλογο», σχολιάσε χαρακτηριστικά ο Εμανουέλ Μακρόν. 

Έως τα ξημερώματα η έκβαση κρινόταν στη μάχη των διατυπώσεων. Η Ελλάδα και η Κύπρος απέρριψαν τα δύο πρώτα προσχέδια συμπερασμάτων διότι όχι μόνο δεν υπήρχε αναφορά στις κυρώσεις, αλλά δεν περιλάμβαναν ούτε καν προειδοποίηση για κυρώσεις κατά της Άγκυρας. Με δεδομένη την άρνηση της Γερμανίας και της Άνγκελα Μέρκελ για κυρώσεις στην Τουρκία, η Ελλάδα και η Κύπρος περιορίστηκαν να διεκδικούν το ελάχιστο έστω της «ευρωπαϊκής αλληλεγγύης», δηλαδή μια προειδοποίηση προς την Άγκυρα ότι θα υποστεί συνέπειες εάν επιμείνει στις παράνομες και μονομερείς ενέργειες στην ανατολική Μεσόγειο. Σε αυτό το πλαίσιο επετεύχθη και η τελική συμφωνία για το τελικό κείμενο της συνόδου. Προκειμένου να βρεθεί η δίοδος συμβιβασμού, λίγο πριν από τα μεσάνυχτα υπήρξε και εξαμερής συνάντηση με την συμμετοχή των Άνγκελα Μέρκελ, Εμμανουέλ Μακρόν, Σαρλ Μισέλ, Κυριάκου Μητσοτάκη, Νίκου Αναστασιάδη, και Ούρσουλας φον ντερ Λάιεν. 

Το τρίτο και τελικό προσχέδιο καλεί την Τουρκία να εμπλακεί σε διάλογο με αντικείμενο «την επίλυση όλων των θαλάσσιων διαφωνιών με την Κύπρο» και υπογραμμίζει πως το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο «παραμένει πλήρως δεσμευμένο στην επίλυση του κυπριακού». Αναφέρεται επίσης η προειδοποίηση ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση σε περίπτωση νέων μονομερών ενεργειών θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει όλα τα εργαλεία και τις επιλογές στη διάθεσή της. Όπως αναφέρεται: «σε περίπτωση ανανεωμένων μονομερών ενεργειών ή προκλήσεων κατά παράβαση του διεθνούς δικαίου, η ΕΕ θα χρησιμοποιήσει όλα τα μέσα και τις επιλογές που έχει στη διάθεσή της, συμπεριλαμβανομένων σύμφωνα με το άρθρο 29 της ΣΕΕ και το άρθρο 215 ΣΛΕΕ, προκειμένου για να υπερασπιστεί τα συμφέροντά της και τα συμφέροντα των κρατών μελών της». Πρόκειται για άρθρα που περιλαμβάνουν αναφορές σε οικονομικές κυρώσεις σε βάρος τρίτων χωρών, ωστόσο όπως φαίνεται ούτε υπήρξε συμφωνία για συγκεκριμένες κυρώσεις, ούτε για κάποιο αυτόματο μηχανισμό κυρώσεων σε περίπτωση νέων προκλήσεων. 

Το πρώτο προσχέδιο, το οποίο απορρίφθηκε και από την Ελλάδα και από την Κύπρο, δεν είχε καμία αναφορά σε κυρώσεις. Περιλάμβανε μόνον την επισήμανση ότι  η ΕΕ είναι έτοιμη να χρησιμοποιήσει «όλα τα εργαλεία και τα μέσα που έχει στη διάθεση της» προκειμένου να διασφαλίσει τον σεβασμό και την εδαφική ακεραιότητα της Ελλάδας και της Κύπρου. Γινόταν επίσης αναφορά στην ανάγκη «ταχείας επανέναρξης» των συνομιλιών για το Κυπριακό, που θα περιλαμβάνει και το θέμα του διαμοιρασμού των πιθανών εσόδων από το φυσικό αέριο στις παρακείμενες θαλάσσιες περιοχές.  Υπό τον όρο της «μακροχρόνιας» αποκλιμάκωσης στην περιοχή, αναφερόταν, θα μπορούσε να εγκαινιαστεί μία νέα θετική ατζέντα με την Τουρκία, εστιάζοντας στον εκσυγχρονισμό της τελωνειακής ένωσης, την επανέναρξη του πολιτικού διαλόγου σε υψηλό επίπεδο και πιο συχνές επαφές σε επίπεδο κοινωνίας των πολιτών. Οι προβλέψεις αυτές αποσύρθηκαν με απαίτηση πρωτίστως της Κύπρου, η οποία επέμεινε μέχρι τέλους στην απειλή του «βέτο» – δηλαδή, στο μπλοκάρισμα των ευρωπαϊκων κυρώσεων κατά της Λευκορωσίας εάν δεν υπάρξει ικανοποιητική πρόβλεψη για αντίστοιχα μέτρα και κατά της Τουρκίας.

Διαβάστε επίσης: 

• Απόλυτα ικανοποιημένος δηλώνει ο Μητσοτάκης με το αποτέλεσμα της Συνόδου Κορυφής 

Τι αναφέρει το κείμενο

«Η ΕΕ έχει στρατηγικό ενδιαφέρον να υπάρχει σταθερό και ασφαλές περιβάλλον στην Ανατολική Μεσόγειο και να αναπτυχθεί συνεργασία και αμοιβαία επωφελής σχέση με την Τουρκία», τονίζεται στο κείμενο των συμπερασμάτων της Συνόδου Κορυφής. «Η συνέχιση του διαλόγου με καλή πίστη και η αποχή από μονομερείς ενέργειες που αντιβαίνουν στα συμφέροντα της ΕΕ και παραβιάζουν το διεθνές δίκαιο και τα κυριαρχικά δικαιώματα των κρατών μελών της ΕΕ είναι απόλυτη απαίτηση ως προς αυτό», υπογραμμίζεται. Παράλληλα, οι ηγέτες σημειώνουν ότι όλες οι διαφορές πρέπει να επιλυθούν μέσω διαλόγου και βάσει του διεθνούς δικαίου. Σε αυτό το πλαίσιο, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο επαναλαμβάνει την πλήρη αλληλεγγύη του προς την Ελλάδα και την Κύπρο, των οποίων η κυριαρχία και τα κυριαρχικά δικαιώματα πρέπει να γίνονται σεβαστά. Στο κείμενο υπογραμμίζεται ακόμη ότι η ΕΕ χαιρετίζει τα πρόσφατα βήματα οικοδόμησης εμπιστοσύνης από την Ελλάδα και την Τουρκία.

Ταυτόχρονα, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο καταδικάζει έντονα τις παραβιάσεις των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Κυπριακής Δημοκρατίας και διατρανώνει ότι πρέπει να σταματήσουν. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο καλεί την Τουρκία να απέχει από παρόμοιες ενέργειες στο μέλλον, καθώς αποτελούν παραβίαση του διεθνούς δικαίου, ενώ υπογραμμίζει ότι η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας και της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης πρέπει να αντιμετωπιστεί μέσω διαλόγου και διαπραγματεύσεων με καλή πίστη, με πλήρη σεβασμό του διεθνούς δικαίου. Καλεί την Τουρκία να αποδεχτεί την πρόσκληση της Κύπρου για την έναρξη διαλόγου με σκοπό την επίλυση όλων των θαλάσσιων διαφορών μεταξύ Τουρκίας και Κύπρου.

Παράλληλα, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο υποστηρίζει την ταχεία επανέναρξη των διαπραγματεύσεων για το Κυπριακό, υπό την αιγίδα του ΟΗΕ, και παραμένει πλήρως δεσμευμένο σε μια συνολική διευθέτηση του Κυπριακού στο πλαίσιο του ΟΗΕ και σύμφωνα με τα σχετικά ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας, συμπεριλαμβανομένων των ψηφισμάτων 550 και 789 του ΣΑ, με την τήρηση των αρχών στις οποίες βασίζεται η ΕΕ. Αναμένει το ίδιο από την Τουρκία. Η ΕΕ είναι έτοιμη να διαδραματίσει ενεργό ρόλο στη στήριξη των διαπραγματεύσεων, μεταξύ άλλων διορίζοντας, μετά την επανάληψη, έναν εκπρόσωπο στην αποστολή του ΟΗΕ.

Στο κείμενο αναφέρεται επίσης ότι με προϋπόθεση πως θα συνεχιστούν οι εποικοδομητικές προσπάθειες για να σταματήσουν οι παράνομες δραστηριότητες έναντι της Ελλάδας και της Κύπρου, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο συμφώνησε να ξεκινήσει μια θετική πολιτική ατζέντα ΕΕ-Τουρκίας, με έμφαση στον εκσυγχρονισμό της Τελωνειακής Ένωσης και στη διευκόλυνση του εμπορίου, καθώς και τη συνεχή συνεργασία σε θέματα μετανάστευσης, δυνάμει της Δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας (2016). Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο καλεί τον πρόεδρό του, σε συνεργασία με την πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και με την υποστήριξη του Ύπατου Εκπροσώπου, να εκπονήσει πρόταση για την ανανέωση της ατζέντας ΕΕ-Τουρκίας.

Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο θα συνεχίσει να παρακολουθεί στενά τις εξελίξεις, θα επανέλθει και θα λάβει αποφάσεις αναλόγως, κατά περίπτωση, το αργότερο κατά τη σύνοδό του τον Δεκέμβριο, σύμφωνα με το κείμενο. Τέλος, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο συγκαλεί πολυμερή διάσκεψη για την Ανατολική Μεσόγειο και καλεί τον Ύπατο Εκπρόσωπο να ξεκινήσει συνομιλίες σχετικά με την οργάνωσή του. Η συμμετοχή, το πεδίο εφαρμογής και το χρονοδιάγραμμα θα πρέπει να συμφωνηθούν με όλα τα μέρη. Η διάσκεψη αυτή θα μπορούσε να καταπιαστεί με ζητήματα για τα οποία απαιτούνται πολυμερείς λύσεις, συμπεριλαμβανομένης της θαλάσσιας οριοθέτησης, της ασφάλειας, της ενέργειας, της μετανάστευσης και της οικονομικής συνεργασίας, εξηγείται στο κείμενο των συμπερασμάτων.