Πέμπτη, 6 Ιουλίου, Κορυδαλλός. Ζέστη, ο ήλιος δεν έχει πέσει ακόμα. Περνάμε με τη σειρά σιδερένιες πόρτες που αφήνουν στα ρουθούνια σου αυτή τη μεταλλική αίσθηση του αίματος. Σαν να έχεις φάει μπουνιά στη μύτη. Σωφρονιστικοί υπάλληλοι μας περνούν από ελέγχους, οι τσάντες σκανάρονται, τα κινητά μας μπαίνουν σε ραφάκια πίσω από τον υπάλληλο της υποδοχής. Για τις επόμενες τέσσερις ώρες θα είμαστε χωρίς κινητό, καθώς η χρήση τους δεν επιτρέπεται εντός των φυλακών. Μία πρώτη ιδέα ανελευθερίας, αποκλεισμού από τον έξω κόσμο.

Το προαύλιο πίσω από το κτίριο της διοίκησης είναι σαν αυλή σε χωριό. Μία όαση στην έρημο του τσιμέντου και του σίδερου, με μπανανιές, ξύλινους χρωματιστούς φράχτες, άπειρες γάτες, τέσσερις χελώνες, έναν κόκορα σε παροξυσμό που φώναζε μέχρι να δύσει ο ήλιος. «Την αμέτρητη συμφορά μου θα φωνάξω παντού» ίσως έλεγε κι αυτός, όπως οι Πέρσες.

Άλλωστε γι’ αυτό βρεθήκαμε εκεί. Για να παρακολουθήσουμε τους «Πέρσες» του Αισχύλου από τη Θεατρική Ομάδα του Σωφρονιστικού Καταστήματος Κορυδαλλού Ι, αποτελούμενη από 26 κρατούμενους και με δύο επαγγελματίες ηθοποιούς επί σκηνής, τους Ινώ Μενεγάκη και τον Γιώργο Πατεράκη. Τη σκηνοθεσία είχαν αναλάβει η Αικατερίνη Παπαγεωργίου, ιδρύτρια της ομάδας The Young Quill και καλλιτεχνική διευθύντρια του Θεάτρου Μπέλλος, μαζί με τον Στρατή Πανούριο, σκηνοθέτη και εμψυχωτή της θεατρικής ομάδας του Κορυδαλλού από το 2016.

Τα προγράμματα τεχνών στις φυλακές, αλλάζουν ζωές

«Όσοι ασχολούνται με προγράμματα τεχνών στις φυλακές, έχουν υποτροπή μόλις 6% με ένα μέσο όρο υποτροπής για τον γενικό πληθυσμό κοντά στο 66%» μας λέει ο Πανούριος λίγο πριν ξεκινήσει η παράσταση.

«Οι περισσότεροι αρχικά συμμετέχουμε στα προγράμματα για το χαρτί που παίρνεις και προσκομίζεις στο δικαστήριο ως ελαφρυντικό καλής διαγωγής» μας λέει ο Κώστας, κρατούμενος, που υποδύθηκε συγκινητικά τον Δαρείο. «Στο δικαστήριο δεν μου αναγνώρισαν κανένα από τα πιστοποιητικά προηγούμενων προγραμμάτων που παρακολούθησα, όμως συμμετέχω ακόμα γιατί αυτά τα προγράμματα μας βοηθούν πολύ, ασχέτως ελαφρυντικού. Το χαρτί δεν αλλάζει τίποτα. Το θέμα είναι η προσπάθεια και η στήριξη από κάποιους ανθρώπους».

Δεν είναι όμως μόνο αυτό. Οι περισσότεροι κρατούμενοι – αν όχι όλοι – δεν είχαν καμία σχέση με το θέατρο στη ζωή τους. Η ενασχόληση με την ομάδα, τους άνοιξε το παράθυρο που έχει θέα στη χαρά, την επικοινωνία και την κάθαρση αυτής της τέχνης.

Ο Κώστας μας λέει πως η μόνη επαφή που είχε με το θέατρο, ήταν μέσω μίας συντρόφου του, που μάλιστα την κορόιδευε γι’αυτό. Αφού μπήκε όμως στην ομάδα και ξεκίνησαν να μιλούν για το έργο, κάτι μέσα του μετατοπίστηκε. «Είδα όλα αυτά που μας έφεραν στη φυλακή. Την αλαζονεία του Ξέρξη. Είμαστε εδώ γιατί κάποτε ζήσαμε σαν βασιλιάδες και καταστραφήκαμε από την ίδια αλαζονεία».

«Οι Πέρσες μπορούν να δημιουργήσουν ταυτίσεις και αναλογίες με τη ζωή των κρατουμένων» μας λέει η Αικατερίνη Παπαγεωργίου. «Τα ματαιωμένα όνειρα, η ατελείωτη αναμονή, αλλά και η επανένταξη στο περιβάλλον ως ηττημένος, είναι κεντρικά θέματα του έργου, αλλά και των ίδιων των κρατουμένων».

Μία θεραπευτική ανάγνωση των «Περσών»

Το όνειρο της βασίλισσας Άτοσσας μας προϊδεάζει. Ο αγγελιαφόρος όμως τα λέει ξεκάθαρα. Ο Ξέρξης θα επιστρέψει ηττημένος από τη Ναυμαχία της Σαλαμίνας. Η έπαρση, η υποτίμηση του αντιπάλου, η αλαζονεία του, τον οδήγησαν στην παγίδα της «Άτης». Ο χορός των γερόντων οδύρεται. Αναρωτιέται τί απόγιναν οι άνθρωποί του. Αναπολεί τον καλό, αήττητο βασιλιά Δαρείο. Αμφισβητεί τον Ξέρξη. Η μάνα του, η Άτοσσα, παλεύει να διασώσει τη φήμη του και να τους πείσει να τον δεχτούν. Ο νεκρός πατέρας του, ο βασιλιάς Δαρείος, σηκώνεται από τον τάφο για να τους πείσει να τον συγχωρέσουν.

«Εγώ είμαι μέσα για όπλα και ναρκωτικά» μας λέει ο Κώστας. «Στο τέλος μένουν μόνο οι δικοί σου να σε στηρίξουν. Όπως ο Ξέρξης. Μετά την καταστροφή βγαίνει από τον τάφο ο πατέρας του για να πει στους γέροντες ‘μην τον λιθοβολείτε, ένα λάθος έκανε΄». Ο εμψυχωτής της ομάδας, Στρατής Πανούριος, μας λέει πως η φράση κλειδί είναι η «αόρατη ποινή». «Αόρατη ποινή» λέγεται η δυσκολία της επανένταξης. Το στίγμα, ο αποκλεισμός.

Ο Γρηγόρης μετράει ανάποδα τις ημέρες για να αποφυλακιστεί. Πριν από την παράσταση, όλοι μας λένε πόσο καλός είναι ως κορυφαίος του χορού. Έρχεται να μας μιλήσει για αυτή την εμπειρία με μία συστολή που συχνά συναντάς σε καλλιτέχνες πριν από την πρεμιέρα. Δεν θα μιλήσει τόσο για την εμπειρία ως κρατούμενος. Μιλά σαν ηθοποιός. «Δεν έχω καταλάβει τί έχει συμβεί μέχρι τώρα. Περιμένω να δω τί θα συμβεί στη σκηνή. Θα κοιτάζω προς τα αστέρια και θα λέω τα λόγια των Περσών». Τα είπε τα λόγια ο Γρηγόρης. Τα έβγαλε από το βάθος του. Φώναξε την αμέτρητη συμφορά του, την αμέτρητη συμφορά μας.

Αντί για Δαρείος, υφυπουργός!

Η σκηνή της επίκλησης του φαντάσματος του Δαρείου, είναι μία από τις γνωστότερες και δυνατότερες της παγκόσμιας δραματουργίας. Πας κάθε φορά σε νέο ανέβασμα των Περσών, για να δεις πώς έχουν κάνει την «επίκληση» και πώς θα εμφανιστεί το φάντασμα του βασιλιά. Η ομάδα του Σωφρονιστικού Καταστήματος Κορυδαλλού Ι, έκανε την πιο συγκινητική επίκληση που έχω δει. «Έλα» φώναζαν. Ο καθένας καλούσε κάτι δικό του. Κάτι αναγκαίο.

Το φάντασμα του Δαρείου εμφανίζεται, αλλά μαζί με αυτό στη σκηνή εμφανίστηκε στιγμιαία και ο υφυπουργός Προστασίας του Πολίτη, κύριος Κατσαφάδος, ο οποίος μάλλον δεν έχει ξαναδεί «Πέρσες» και – πέραν του άκομψου να φύγει από μία παράσταση στη μέση – έφυγε και στην πιο μεγαλειώδη στιγμή του έργου, εμφανιζόμενος ξαφνικά μπροστά μας σαν το φάντασμα του Δαρείου. Ευτυχώς, μαζί με τον υφυπουργό έφυγαν και οι ακροβολισμένοι στην απέναντι ταράτσα φρουροί του, που κάπως «μουτζούρωναν» τη θεατρική συνθήκη.

«Η έπαρση θερίζει καρπούς πολυδάκρυτους» λέει ο Δαρείος.

Βγαίνουμε, αλλά δεν ξεχνάμε

Η παράσταση τελείωσε, η ομάδα καταχειροκροτήθηκε, η κυρία Γιολάντα Κωνσταντινίδου, κοινωνιολόγος και Υπεύθυνη των Πολιτιστικών Προγραμμάτων του Σ.Κ Κορυδαλλού είχε κάθε λόγο να αισθάνεται υπερήφανη. Όλοι μιλούσαν για την υπεράνθρωπη προσπάθεια που κάνει. Η Αικατερίνη Παπαγεωργίου μου έλεγε ότι ξήλωσε όλο το θέατρο Μπέλλος για την παραγωγή. Οι ομάδες στη φυλακή αναμετρώνται με το ακατόρθωτο, για κάτι αναγκαίο.

Τελευταία εικόνα που πήρα μαζί μου, ένα γκράφιτι, σαν ρωγμή στον τοίχο, φτιαγμένο από κρατούμενους. Σαν cheap art του 80, ένα έντονα πορτοκαλί ηλιοβασίλεμα να απλώνεται πάνω σε μία μπλέ φλούο θάλασσα. Πίσω μαύρα βουνά και γύρω φοίνικες. Τα καδράκια που είχε η γιαγιά στο σπίτι στο χωριό ή τα φθηνά ενοικιαζόμενα δωμάτια τα καλοκαίρια. Τόποι συγχώρεσης, τόποι αναμάρτητοι.

Πέρασα ξανά τις πόρτες με τη μυρωδιά του σίδερου. Αυτή τη φορά όμως ένιωθα πως άφηνα κάποιους πίσω μου. Αυτή λοιπόν ήταν η επιτυχία του προγράμματος. Δεν τους ξέχασα τους ανθρώπους που έσφαλαν. Τους περιμένω να βγουν και να συμπορευτούμε. Άλλωστε ποτέ δεν ξέρεις από ποια πλευρά θα βρεθείς κάθε φορά.