Την παρέμβαση του πρωθυπουργού και των Λίνα Μενδώνη, Γ. Γεραπετρίτη και Ι. Μπούγα  για να μη χαρακτηριστεί ιστορικό διατηρητέο μνημείο ο τάφος του ευεργέτη Α.Φ. Παπαδάκη στο Α΄ Νεκροταφείο, για την οποία τους ευχαριστεί ο δικηγόρος Πάνος Λαζαράτος, εγγονός δωσίλογου, ανέδειξε με ρεπορτάζ της η «Εφημερίδα των Συντακτών».

Το υπουργείο Πολιτισμού, με ανακοίνωσή του, απαντά ότι «ουδέποτε ετέθη θέμα αποχαρακτηρισμού του μνημείου» και οι όποιες αναφορές σε αυτό «αποτελούν μυθεύματα». Ωστόσο, νέες πληροφορίες ήρθαν στο φως.

Σύμφωνα με το ρεπορτάζ της Νόρας Ράλλη, ο Α.Φ. Παπαδάκης ήταν από τους μεγαλύτερους ευεργέτες της χώρας. Ο ίδιος δεν έκανε οικογένεια, ούτε άφησε απογόνους, βοήθησε τα μέγιστα στον απελευθερωτικό αγώνα της Κρήτης και άφησε ως κληροδότημα όλη του την περιουσία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Πέθανε το 1878 και το ελληνικό κράτος τον τίμησε με ένα ταφικό μνημείο στο Α’ Νεκροταφείο (απέναντι από την Κοιμωμένη του Χαλεπά), το οποίο θεωρείται ιστορικό μνημείο και έργο τέχνης, καθώς το κοσμεί και ένα γλυπτό του σημαντικότερου ίσως Ελληνα γλύπτη του 19ου αι., Γεωργίου Βρούτου. Εκεί και ετάφη ο ευεργέτης.

Ο υπουργός Εσωτερικών επί κατοχικής, δωσιλογικής κυβέρνησης Τσολάκογλου, αντιστράτηγος Παναγιώτης Δεμέστιχας, «καρπώθηκε» το ταφικό αυτό μνημείο ως «οικογενειακό» κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου (αναλυτικά στο χθεσινό ρεπορτάζ). Τα κατοπινά χρόνια, μπήκε στο μνημείο και η προτομή του και πάνω στη μαρμάρινη επιτύμβια πλάκα χαράχτηκαν τα ονόματα των «νέων κατοίκων» του, του ίδιου και των συγγενών του. Οπότε το ταφικό μνημείο, εκτός από ιστορικό, έγινε και ιδιωτικός τάφος με τις προαναφερθείσες παρεμβάσεις επάνω του. Βέβαια, όταν το 2001 χαρακτηρίστηκε ως «έργο τέχνης που χρήζει ειδικής κρατικής προστασίας», δεν διευκρινίζονταν αν η επιπρόσθετη προτομή του δωσίλογου ανήκε ή όχι σε αυτό -κάτι που προσπάθησαν να κάνουν το 2021, δίχως αποτέλεσμα τελικά.

Πράγματι, πριν λίγες μέρες, μια υπηρεσία του υπουργείου Πολιτισμού δεν αποχαρακτήρισε το μνημείο ως «ιστορικό» μεν, αλλά εισηγήθηκε να απομακρυνθούν «οι μεταγενέστερες επεμβάσεις που αλλοιώνουν την αρχική σύνθεση και το πρωτότυπο έργο του γλύπτη που χαρακτηρίστηκε ως μνημείο», καθώς «αποτελούν στοιχεία ξένα με το θεματικό και συμβολικό περιεχόμενό του». Ουσιαστικά ζητά «με κατάλληλο τρόπο και την επίβλεψη της ΥΝΕΜΤΕΑΑΣΕΚ (Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων και Τεχνικών Εργων Αττικής, Ανατολικής Στερεάς Ελλάδας και Κυκλάδων), να απαλειφθούν» τα ονόματα αυτά, αλλά και «η μαρμάρινη προτομή του αντιστράτηγου που ενταφιάστηκε μεταγενέστερα να μεταφερθεί αλλού, και στο μέλλον, μετά τον ενταφιασμό οιουδήποτε δικαιούχου χρήσης, σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 10 του Ν. 3028/2002, να μην εκτελείται οποιαδήποτε επιπλέον επέμβαση στο μνημείο χωρίς να έχει δοθεί η έγκριση από τις αρμόδιες υπηρεσίες του ΥΠΠΟΑ και του Δήμου Αθηναίων».

Η εισήγηση αυτή (30.3.2021) ακυρώθηκε ουσιαστικά πέντε μέρες μετά (5.4.2021) με απόφαση της ίδιας της υπουργού Πολιτισμού, Λ. Μενδώνη, εφόσον προηγήθηκε, σύμφωνα με πληροφορίες, προσωπική παρέμβαση του ίδιου του Κυριάκου Μητσοτάκη, καθώς και του υπουργού Επικρατείας Γ. Γεραπετρίτη και του γ.γ. της Κ.Ο. της Ν.Δ., Ι. Μπούγα. Ετσι, βγήκε νέα απόφαση με την οποία ανακαλείται η «από 30.3.2021 διαβιβασθείσα εισήγηση της Διεύθυνσής μας που αφορά τη συμπλήρωση ή μη της Υ.Α. χαρακτηρισμού ως μνημείου, σύμφωνα με τις διατάξεις του Ν. 3028/2002, του αναφερόμενου στο θέμα, ταφικού μνημείου, λαμβάνοντας υπόψη μας τα νέα στοιχεία που ετέθησαν υπόψη της Διεύθυνσής μας».

Ποια είναι άραγε αυτά τα «νέα στοιχεία» που ήρθαν στο φως μέσα σε μόλις πέντε μέρες; Μήπως μια παρέμβαση του ίδιου του πρωθυπουργού, ώστε η κ. Μενδώνη να δράσει άμεσα, όπως και έκανε;

Ο Πάνος Λαζαράτος (γνωστός δικηγόρος, συνήγορος μεταξύ άλλων και του Μ. Φουρθιώτη, καθηγητής Διοικητικού Δικαίου στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και τενόρος, όπως μας είπε ο ίδιος, καθώς συνομιλήσαμε μαζί του), εγγονός του δωσίλογου Π. Δεμέστιχα, δεν θέλησε να μας επιβεβαιώσει την άνωθεν παρέμβαση, όχι «εντός πρακτικών» («on the record»). Ο ίδιος τόνισε πως το μνημείο δεν έχει αποχαρακτηριστεί ως «ιστορικό», πράγμα που ισχύει, αλλά ότι με την πρώτη εισήγηση το ΥΠΠΟΑ ζητούσε να σβηστούν τα ονόματα της οικογένειάς του από το ταφικό μνημείο του Παπαδάκη και πως αυτό ήταν «αναπάντεχη και δυσάρεστη έκπληξη για τον ίδιο», ενώ ταυτόχρονα, όπως μας είπε, δεν γνωρίζει επακριβώς πώς το ταφικό μνημείο περιήλθε στην οικογένειά του (μας είπε, ωστόσο, ότι ο ίδιος έχει σχέση με τον ευεργέτη Παπαδάκη, για την οποία δεν έδωσε λεπτομέρειες, παρά ότι ο Παπαδάκης υιοθέτησε κάποιον μακρινό πρόγονό του – κάτι που πρέπει ν’ αποδειχθεί φυσικά. Αλλά και ν’ αποδειχθεί, ο Παπαδάκης άφησε όλη του την περιουσία στο ΕΚΠΑ).

Ο κ. Λαζαράτος θεώρησε απαράδεκτη την πρώτη εισήγηση (να διαγραφούν τα ονόματα των προγόνων του και σε 20 χρόνια να αφαιρεθούν και τα κόκαλά τους, όπως μας είπε – ο ίδιος θέλει να θαφτεί εκεί) και ενημέρωσε σχετικά. Ετσι, κινητοποιήθηκε ένας μηχανισμός, εξαιρετικά άμεσα (ο ίδιος ο κ. Λαζαράτος ευχαρίστησε γραπτώς και δημόσια για την «άμεση και προσωπική παρέμβαση» και τον πρωθυπουργό και τη Λ. Μενδώνη και τους Γεραπετρίτη και Μπούγα) και η αρχική εισήγηση ανακλήθηκε. Μέσα σε μόλις 5 μέρες, με μόνη δικαιολογία «νέα στοιχεία που ετέθησαν υπόψη» τους.

Η ανακοίνωση του υπουργείου Πολιτισμού

Το ΥΠΠΟΑ, μετά τη χθεσινή ανάδειξη του θέματος από την «Εφ.Συν.», έβγαλε άμεσα ανακοίνωση, στην οποία ωστόσο αναφέρει μόνο το εξής: ότι «ουδέποτε ετέθη θέμα αποχαρακτηρισμού του μνημείου» και οι όποιες αναφορές σε αυτό «αποτελούν μυθεύματα».

Ωστόσο η «Εφ.Συν» διατυπώνει τα εξής ερωτήματα: Γιατί ανακαλέσατε την αρχική εισήγηση περί απομάκρυνσης των ονομάτων/προτομής που μπήκαν μετά και «αποτελούν στοιχεία ξένα με το θεματικό και συμβολικό περιεχόμενο» του μνημείου; Πήρατε άνωθεν εντολή και από ποιον; Μήπως από τον ίδιο τον κ. Μητσοτάκη, όπως πηγάζει από το ρεπορτάζ; Και τι ακριβώς αποφασίσατε δηλαδή: Να είναι μεν για τον λαό το ταφικό αυτό μνημείο, ιστορικό και έργο τέχνης, αλλά για έναν δωσίλογο που το οικειοποιήθηκε και τους απογόνους του να συνίσταται ως οικογενειακός τους τάφος; Με ποια λογική το αποδέχεστε αυτό; Δεν είναι υποχρέωση του ελληνικού κράτους να αποκαταστήσει τη νομιμότητα; Και ποια η θέση του Δήμου Αθηναίων;