Οι εξέδρες των γηπέδων για πολλούς  αποτελούν μια μικρογραφία της κοινωνίας. Πάθος, ένταση, αλληλεγγύη, συντροφικότητα, αλλά και βία και μίση εναλλάσονται με φόντο ένα παιχνίδι που αναγνωρίζεται πλέον ως ένα κοινωνικό φαινόμενο. Ο «χουλιγκανισμός» γεννήθηκε σχεδόν ταυτόχρονα με το ίδιο το ποδόσφαιρο, μια εκ γενετής πληγή που δεν έκλεισε ποτέ. Συχνά, αυτή η πληγή, επιμολύνεται και με το μικρόβιο του φασισμού και του ρατσισμού. Ο ναζισμός τρυπώνει στις κοινωνίες και συνεπαγωγικά και στις εξέδρες. Από τη μία η αυταξία της βίας ως κοινό στοιχείο της ακροδεξιάς και του χουλιγκανισμού, και από την άλλη η εναλλακτική προσέγγιση του οπαδικού χώρου από συνδέσμους που αντιμάχονται τον φασισμό, την εμπορευματοποίηση του ποδοσφαίρου και τη βία, προωθώντας δομές αλληλεγγύης και συλλογικότητας. Όμως τελικά οι εξέδρες δεν αποτελούν παρά την αντανάκλαση της κοινωνίας. «Ο εθνικισμός γεννιέται στην κοινωνία και όχι στις εξέδρες, αλλά ο χώρος του ποδοσφαίρου δίνει δυνητικά τη δυνατότητα σε κάποιον να εκφράσει ευκολότερα τη ρατσιστική του ιδεολογία», δηλώνει στο tvxs.gr o καθηγητής Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, Γιάννης Ζαϊμάκης, που πραγματοποίησε μια έρευνα για την πολιτικοποίηση της εξέδρας.

Ads

 
Η επίθεση στον βουλευτή του ΣΥΡΙΖΑ  Δημήτρη Στρατούλη από μέλη της Χρυσής Αυγής σε αγώνα της ΑΕΚ δεν είναι το πρώτο περιστατικό με ακροδεξιούς σε γήπεδα. Υπάρχει η δυνατότητα να εκδιωχθεί η ακροδεξιά από τα γήπεδα; «Αυτό εξαρτάται από τους οπαδούς. Κανείς δεν μπορεί να κάνει έλεγχο των πολιτικών πεποιθήσεων. Οι οπαδοί είναι αυτοί που πρέπει να αντιδράσουν», δηλώνει στο tvxs.gr ο δημοσιογράφος του SportFm Χρίστος Χαραλαμπόπουλος. «Οι νεοναζί δεν χωράνε πουθενά. Αν δεν χωράνε στην κοινωνία γιατί να χωράνε στο ποδόσφαιρο;», διερωτάται.
 
Η πρώτη απάντηση από τους οπαδούς της ΑΕΚ δόθηκε και μάλιστα από τον πιο δυναμικό σύνδεσμο. Η Original21, σε ακόμα μια περίπτωση , παίρνει κοινωνικοπολιτική θέση και διαμηνύει με ανακοίνωσή της πως «θα πρέπει να τελειώνουμε μια και καλή με αυτό το καρκίνωμα των φασιστών». «Εμείς ως Orisginal 21, ως απόγονοι προσφύγων/μεταναστών και τέλος ως απλοί άνθρωποι, θέλουμε να κάνουμε ξεκάθαρο στα θρασύδειλα σκουλήκια που επιτέθηκαν στον ΑΕΚτζή Στρατούλη ότι είναι ανεπιθύμητοι και πλέον επικηρυγμένοι. Η μεγάλη οικογένεια της ΑΕΚ περιλαμβάνει ανθρώπους χωρίς χρώμα και σύνορα. Οι μισάνθρωποι δεν χωράνε ανάμεσά μας», αναφέρει μεταξύ άλλων στην ανακοίνωση.
 
Όπως σημειώνει ο Χρίστος Χαραλαμπόπουλος αντιφασιστικές εκδηλώσεις υπάρχουν και σε άλλες ομάδες. Λόγω της περιόδου οι κερκίδες ριζοσπαστικοποιούνται, παρατηρεί, σημειώνοντας ωστόσο πως οι εξέδρες αποτελούν και ένα χώρο που ενδιαφέρει τη Χρυσή Αυγή για στρατολογήσεις.
 
Ένα από τα χαρακτηριστικότερα παραδείγματα μια εναλλακτικής προσέγγισης του οπαδικού χώρου είναι οι Radical Fans United. Πρόκειται για μια ανοιχτή πρωτοβουλία οπαδών από διάφορες ομάδες που πιστεύει στη δημιουργία μιας κερκίδας με συνείδηση. Πρόκειται για οπαδούς που προσβλέπουν σε ένα καθαρό ποδόσφαιρο απαλλαγμένο από την εμπορευματοποίηση, είναι ριζοσπάστες, αντιφασίστες, με πολλές συλλογικές δράσεις. «Η αλληλεγγύη είναι ένα από τα ζητούμενά τους», αναφέρει ο Χρίστος Χαραλαμπόπουλος.
 
«Η πολιτεία δεν έχει πάρει χαμπάρι το τι γίνεται στα γήπεδα και στις εξέδρες. Φτιάχνουν νόμους χωρίς να ξέρουν καν τι είναι το γήπεδο. Δεν έχουν σχέση με το γήπεδο. Επιμένουν να τα φορτώνουν όλα στους χούλιγκανς αντί να εξετάσουν τι συμβαίνει στην πραγματικότητα. Πρόκειται για ένα πρόσφορο χώρο στη Χρυσή Αυγή για στρατολόγηση  στελεχών και αφετέρου για ένα χώρο στρατολόγησης μπράβων και οτιδήποτε άλλο. Μπορείς να δημιουργήσεις ολόκληρες στρατιές», τονίζει ο κ. Χαραλαμπόπουλος.
 
Το tvxs.gr επικοινώνησε με τον καθηγητή κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης Γιάννη Ζαϊμάκη, ο οποίος πρόσφατα ολοκλήρωσε έρευνα (τα επίσημα αποτελέσματα δεν έχουν ανακοινωθεί ακόμα) σχετικά με την πολιτικοποίηση των οργανωμένων οπαδών. Από τα στοιχεία της έρευνας φαίνεται πως το πολιτικό προφίλ των οπαδών είναι εξαιρετικά ρευστό με μια απόλυτη ισορροπία αυτών που τοποθετούνται στους ευρύτερους χώρους της δεξιάς και της αριστεράς, αλλά και με αξιοσημείωτη υψηλή παρουσία της άκρας δεξιάς, που καταγράφεται σε μια περίοδο πριν την ενίσχυση της Χρυσής Αυγής αλλά και μια υψηλή αντιπροσώπευση του αναρχικού χώρου.

Οι αξιακός κόσμος ενός οπαδού

 
Όπως δήλωσε ο κ. Ζαϊμάκης στο tvxs.gr, όπως συμβαίνει στο σύνολο της κοινωνίας, έτσι και στον οπαδικό χώρο υπάρχει έλλειψη εμπιστοσύνης στους βασικούς θεσμούς, ωστόσο σε αυτό το χώρο τα ποσοστά είναι πάρα πολύ υψηλά. Το 80% με 85% δηλώνει πως δεν έχει καμία εμπιστοσύνη ή έχει ελάχιστη εμπιστοσύνη στους θεσμούς. Εντυπωσιακό στοιχείο είναι πως οι οργανωμένοι οπαδοί αξιολογούν με πολύ χαμηλό βαθμό την εργασία και την καριέρα (κάτω από το πέντε σε δεκαβάθμια κλίμακα). «Αντίθετα εκφράζουν θετικές τάσεις σε αξίες που λειτουργούν ως συναισθηματική ασπίδα, όπως είναι ο έρωτας, η φιλία και σε αυτόν τον αστερισμό αξιών εντάσσουν και την ομάδα τους, η οποία λειτουργεί ως κοινότητα συναίσθηματος ένα καταφύγιο του πάθους και της συντροφικότητας», σημειώνει ο Γιάννης Ζαϊμάκης.
 

Βία και ποδόσφαιρο

Περιστατικά βίας καταγράφονται από τη γέννηση του ποδοσφαίρου. Γενικότερα, όπως υπογραμμίζει ο κ. Ζαϊμάκης, το ποδόσφαιρο εμπεριέχει την ένταση, τη σωματική και συμβολική βία. Ωστόσο το είδος της βίας μετά τη δεκαετία του ’80 άλλαξε. «Το ποδόσφαιρο υπερεμπορευματοποιείται, οι ανταγωνισμοί ενισχύονται, τα πάθη και οι αντιπαλότητες υποκρύπτουν πλέον και τεράστια συμφέροντα», αναφέρει και προσθέτει πως αυτή η «νέου τύπου βία» υποθάλπεται από παράγοντες σε σημαντικό βαθμό, ενώ και ο οπαδικός τύπος φέρει ευθύνη.
 

Οι νεοναζί στις εξέδρες

 
Σε αντίθεση με κάποιες άλλες χώρες στην Ελλάδα δεν υπάρχουν στην πραγματικότητα ομάδες με πολιτική ταυτότητα. «Αυτή η ταυτότητα δίνεται περισσότερο στο φαντασιακό επίπεδο των οπαδών, ωστόσο σε πυρήνες οπαδών διάφορες ομάδες επιχειρούν την ιδεολογικοποίηση του χώρου».
 
Οι συγκλίσεις μεταξύ οπαδικής και πολιτικής ταυτότητας εμφανίζονται σταδιακά τη δεκαετία του ’90, ενώ από το 2000 και μετά ενισχύονται «ενταγμένες και στην κουλτούρα της νεοτερικότητας, όπου σημειώνονται συγκλίσεις ανάμεσα σε διαφορετικά, στιλ και πολιτισμικές πεποιθήσεις».
 
Ο ακροδεξιός χώρος εισβάλει στις εξέδρες επίσημα στα τέλη της δεκαετίας του ’70 με την ίδρυση της ΝΟΠΟ (Ναζιστική Οργάνωση Παναθηναϊκών Οπαδών) και αργότερα με την οργάνωση «Βασίλειος Βουλγαροκτόνος» επίσης από οπαδούς του Παναθηναϊκού. Ακολούθησε η ΤΟΦΑ στην ΑΕΚ, ενώ ακροδεξιοί πυρήνες υπάρχουν και στις ομάδες της Θεσσαλονίκης κ.α., όπως προκύπτει και από την έρευνα. Ωστόσο την τελευταία δεκαετία η πιο χαρακτηριστική περίπτωση είναι η δράση των Red Nationalist στον Ολυμπιακό, οργάνωση που διατηρεί το δικό της φόρουμ στο διαδίκτυο και όπως σημειώνει ο κ. Ζαϊμάκης φαίνεται να έχει ισχυρή επιρροή  στις τάξεις των οπαδών της Θύρας 7.

Όπως τονίζει πολύ ανησυχητική είναι και η δράση της «Γαλάζιας Στρατιάς», που ιδρύθηκε στις αρχές του 2000 με ενεργό ρόλο της Χρυσής Αυγής. Η εν λόγω οργάνωση έχε επανειλημμένα πρωταγωνιστήσει σε διάφορα περιστατικά με ναζιστικούς χαιρετισμούς εντός γηπέδων, ανάρτηση εθνικιστικών πανό, ρατσιστικές επιθέσεις και μαζικές εθνικιστικές διαμαρτυρίες, όπως για παράδειγμα ενάντια στην ΕΠΟ για την αποδοχή της πρότασης της Τουρκικής Ομοσπονδίας Ποδοσφαίρου  για την υποβολή κοινής πρότασης για τη συνδιοργάνωση του Euro του 2008. Μέλη της «Γαλάζιας Στρατιάς» έχουν εμπλακεί και σε διάφορα περιστατικά ρατσιστικής βίας με οπαδούς άλλων εθνικών ομάδων. «Το ανησυχητικό είναι πως όλα αυτά λειτουργούν με τη διακριτική ανοχή των αρμόδιων αρχών και του αθλητικού Τύπου αλλά και μιας μερίδας της φίλαθλης κοινωνίας», δηλώνει στο tvxs.gr ο Γιάννης Ζαϊμάκης.

Χουλιγκανισμός και Χρυσή Αυγή : Η αυταξία της βίας

 
Κοινό στοιχείο της ακροδεξιάς και του χουλιγκανισμού είναι η σημασιοδότηση της βίας ως μιας αυταξίας. «Η ωμή επίκληση της βίας ως μέσο επίλυσης των διαφορών, η έμφαση στην πειθαρχία, οι εκφραστικές τελετουργίες συμβολικής βίας και ο στρατικοποιημένος τρόπος λειτουργίας των φασιστικών οργανώσεων αποτέλεσαν ελκυστικά πρότυπα για μερίδα οπαδών. Ο πατριωτικός σωβινισμός και η εθνικιστική ρητορεία γεφυρώθηκε με το πάθος για την οπαδική κοινότητα, τον τόπο και μεταμοντέρνα στοιχεία από τον κόσμο του body building, των πολεμικών τεχνών και της υποκουλτούρας του skinheads και οι πρακτικές του πολιτικού εισοδισμού αποτελούσαν το εργαλείο για την διείσδυση της ακροδεξιάς στην ποδοσφαιρική μικροκοινωνία», επισημαίνει, σημειώνοντας πως «ζούμε σε μία εποχή που μέσα από εκφραστικές τελετουργίες μπορούν να επιτευχθούν αυτές οι συγκλίσεις χωρίς να υπάρχει απαραίτητα και το κοινό ιδεολογικό υπόβαθρο».
 
Ενδεικτικά ο κ. Ζαϊμάκης αναφέρει πως «συζητώντας με εθνικιστές οπαδούς στο πλαίσιο της έρευνας δεν μου δόθηκε η αίσθηση πως ορισμένοι από αυτούς συνειδητοποιούν τι είναι ο φασισμός, ο ναζισμός, ο εθνικισμός. Μιλούν γενικά για τον πατριωτισμό, για την αγάπη για το έθνος, όπως είναι η αγάπη για την ομάδα. Ωστόσο μια παραμορφωμένη πρόσληψη της οπαδικής κουλτούρας και μια έμφαση στις αξίες της δύναμης, της σωματικής υπεροχής κλπ πολύ εύκολα μπορούν να οδηγήσουν σε τέτοιου είδους θεωρήσεις».
 

Η ιδεολογική μάχη της εξέδρας

 
Ο οπαδικός χώρος χρησιμοποιείται από τους ακροδεξιούς με τον ρόλο του πολιτικού συσχετισμού, είναι μια στρατηγική που έχει χρησιμοποιηθεί στην Ευρώπη ευρέως, όπως για παράδειγμα στην Ιταλία (για παράδειγμα Λάτσιο), αλλά και σε άλλες χώρες. Παράλληλα όμως εντός του οπαδικού κόσμου δημιουργείται και ένα μεγάλο αντιφασιστικό και ριζοσπαστικό κομμάτι. (Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι οι οργανωμένοι οπαδοί της Livorno στην Ιταλία, της St.Pauli στη Γερμανία, της Marseille στη Γαλλία κ.α.)
 

«Ακροδεξιοί πυρήνες υπήρχαν εδώ και δεκαετίες, αλλά τα τελευταία χρόνια έχουν ενισχυθεί σε μεγάλο βαθμό και αυτό είναι το ανησυχητικό. Ακόμα και τη δεκαετία του ’90, που οι περισσότεροι εκτιμούσαν ότι το φαινόμενο έχει εξαλειφθεί, υπήρχαν ακροδεξιοί πυρήνες, αλλά μικροί. Στην πολιτικοποίηση της εποχής βέβαια έχουμε και ενίσχυση του αντιφασιστικού μπλοκ. Από αυτό το χώρο βλέπουμε ωραίες κινήσεις αλληλεγγύης και συλλογικότητας. Παρατηρούμε πλέον συμμετοχή συνδέσμων σε δίκτυα κοινωνικής αλληλεγγύης, αλλά και οργάνωση δικτύων, ακόμα και συμμετοχή σε πορείες και κινήματα. Βλέπουμε μια πολιτικοποίηση και προς την μία πλευρά και προς την άλλη. Ο οπαδικός χώρος είναι ρευστός και πολυσυλλεκτικός. Αυτό δείχνουν και τα στοιχεία της έρευνας. Ο χώρος δεν ανήκει σε κάποιον. Εκφράζονται όλες οι πολιτικές τάσεις».
 
Ο Γιάννης Ζαϊμάκης επισημαίνει πως για να περιοριστούν τα φαινόμενα του φασισμού στις εξέδρες χρειάζεται προσπάθεια από όλους. Παράγοντες, σωματεία, οπαδικός Τύπος και φορείς θα πρέπει να συμμετάσχουν σε αυτό. Όμως το μεγαλύτερο πρόβλημα, όπως τονίζει, δεν είναι μέσα στις εξέδρες αλλά έξω από αυτές, στην κοινωνία. «Εκεί γεννιέται ο εθνικισμός, απλά στον χώρο του ποδοσφαίρου εκφράζεται κατά καιρούς με πιο έντονο τρόπο. Γιατί ο χώρος του ποδοσφαίρου δίνει δυνητικά τη δυνατότητα σε κάποιον τη ρατσιστική του ιδεολογία και τις εθνικιστικές του αντιλήψεις να τις εκφράσει πιο εύκολα. Ένας συγκολλημένος ρατσισμός ή ένας ανδροκεντρισμός που μπορεί να υπάρχει στην κοινωνία, στους χώρους των γηπέδων μπορεί να εκφραστεί πολύ περισσότερο, χωρίς να οδηγεί σε κοινωνική αποδοκιμασία».
 

«Το ποδόσφαιρο είναι ένα λαϊκό άθλημα με πολύ ενδιαφέρον. Ένα άθλημα που συμπυκνώνει πολλά πράγματα, όπως για παράδειγμα τη φαντασία, τη συλλογικότητα,  την επινόηση, την τεχνική και σωματική κατάρτιση και την ίδια ώρα όμως είναι ένα πεδίο που μπορούν να εισχωρήσουν ο ρατσισμός, ο ανδροκεντρισμός, ο εθνικισμός, ο τοπικός σοβινισμός. Είναι ένα άθλημα που σήμερα είναι πολύ εμπορευματοποιημένο και πολλοί υποστηρίζουν πως έχει απομακρυνθεί πάρα πολύ από τις αξίες που στηρίζονταν τις παλαιότερες εποχές. Είναι ένα σόου που κάποιος μπορεί να βρει πολλές όψεις μιας κοινωνίας που βρίσκεται σε διαρκή αλλαγή. 
 
«Στην Ελλάδα για παράδειγμα αν κάποιος θέλει να μελετήσει τον παρασιτικό καπιταλισμό που έχουμε πρέπει να κάνει έρευνα για το ποδόσφαιρο. Εκεί  θα δει πολλές αρνητικές όψεις της κοινωνικής συμβίωσης. Στο ποδόσφαιρο θα δει κάποιος το πελατειακό δίκτυο πολύ πιο έντονα πολύ πιο ξεκάθαρα. Σωματεία πατρόνες με δορυφορικά σωματεία, παράγοντες εξαρτημένοι, πολιτικοί ηγέτες και ηγετίσκοι που συνδέονται με τα σωματεία, ψηφοφόροι-πελάτες-καταναλωτές κ.α. Σημαντικός παράγοντας σε αυτή τη μικροφυσική της εξουσίας είναι η δύναμη των οπαδών. Οι σύλλογοι επιδιώκουν να μετατρέψουν το πλήθος και το πάθος των οπαδών σε μια καταναλωτική δύναμη απαραίτητη για το brand-name της κάθε εταιρίας αλλά και ως ένα σώμα ψηφοφόρων των πολιτικών τους προστατών».
 
Ωστόσο, συνεχίζει, υπάρχει και ένα μέρος των συνδέσμων που δεν ελέγχονται από τις ΠΑΕ και τις διοικήσεις τους και δεν λειτουργούν ως πειθήνια όργανά τους. «Υπάρχουν πυρήνες στον οπαδικό χώρο, όχι η πλειοψηφία, που έχουν μια εναλλακτική σκέψη που προσπαθούν να συγκροτήσουν μια εναλλακτική αφήγηση για το ποδόσφαιρο, που ασκούν κριτική στα πελατειακά δίκτυα, τη διαφθορά, έχουν μια κριτική στάση στην πλήρη εμπορευματοποίηση του ποδοσφαίρου. Θα πρότεινα σε κάποιον να ψάξεις αυτές τις εναλλακτικές πρακτικές και εναλλακτικές αφηγήσεις  που μπορούμε να συναντήσουμε από ορισμένους πυρήνες του οπαδικού χώρου, στις παρυφές των συνδέσμων. Αυτές τις θέσεις τις έχουμε δει και με πανό. Έχουμε δει πανό από Καζατζάκη μέχρι και συνθήματα πολιτικά που υπερβαίνουν τον οπαδικό χώρο. Υπάρχουν λοιπόν και ενδιαφέροντα πράγματα σε αυτούς τους χώρους».
 

«Γενικότερα, το ρεπερτόριο αυτών των εκφράσεων δείχνει μια πολυσπερμία απόψεων που ξεκινούν από πρακτικές με όρους του Havie Casal μιας λουμπενοπολιτικής που εμφανίζεται σε πανό με επιθετικά, ενίοτε ρατσιστικά και σεξιστικά σλόγκαν ενάντια στο ελληνικό πολιτικό σύστημα και τους πιστωτές μας και φτάνουν σε εξεγερσιακά μηνύματα που ενσωματώνουν μορφές διαμαρτυρίας με διττό πολιτικό και αθλητικό περιεχόμενο και σε ορισμένες περιπτώσεις με εκφορές όπου το πολιτικό μήνυμα κυριαρχεί».