Όχι απλά συνεχίζονται οι βίαιες επαναπροωθήσεις στην Ελλάδα, αλλά σε κάποιες περιοχές έχουν αυξηθεί κιόλας σε σχέση με το 2022, όπως δείχνει νέα έκθεση για το 2023 του Μηχανισμού Καταγραφής Άτυπων Αναγκαστικών Επιστροφών της Εθνικής Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου.

Η έκθεση περιλαμβάνει συγκλονιστικές μαρτυρίες καταπάτησης ανθρωπίνων δικαιωμάτων απαγωγών και βασανιστηρίων ακόμη και σε ευάλωτα άτομα. Τα φερόμενα θύματα ανέφεραν ότι έχουν υποστεί σωματική και λεκτική βία, απειλές για τη ζωή τους και τη σωματική τους ακεραιότητα (πολλές φορές με τη χρήση όπλων), σεξουαλική παρενόχληση, εξευτελιστική μεταχείριση, αφαίρεση προσωπικών αντικειμένων και ταυτοποιητικών εγγράφων, άτυπη κράτηση σε χώρους υπό εξευτελιστικές συνθήκες, διαχωρισμό οικογενειών, ενώ αναφέρθηκαν και απώλειες ανθρώπινων ζωών.

Ιδιαίτερα ανησυχητική περιγράφεται η κατάσταση στον Έβρο με τους πρόσφυγες να περιγράφουν ανάμεσα στους απαγωγείς άτομα που φαίνεται να ανήκουν σε παραστρατιωτικές οργανώσεις, σύμφωνα με τον τρόπο με τον οποίο περιγράφονται, ενώ πολλοί είναι εκείνοι που επιβεβαιώνουν πως οι άτυπες επαναπροωθήσεις γίνονται είτε από πρόσωπα των αρχών είτε από αγνώστους σε συνεργασία με τις αρχές.

Στην εισαγωγή της έκθεσης υπογραμμίζεται πως το 2023 ήταν η χρονιά του πολύνεκρου ναυαγίου της Πύλου το οποίο, όπως γράφουν, θα μπορούσε να αποφευχθεί.

Αξίζει να σημειωθεί πως είναι ο Μηχανισμός της ίδιας της Εθνικής Επιτροπής που δημοσιοποιεί αυτά τα ευρήματα κι όχι κάποιοι ακτιβιστές τους οποίους θα μπορούσε η οποιαδήποτε κυβέρνηση να επιχειρήσει να διαψεύσει.

Τα στοιχεία της έκθεσης

Ο Μηχανισμός Καταγραφής Περιστατικών Άτυπων Αναγκαστικών Επιστροφών που δημιουργήθηκε από την Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΕΔΑ), προκειμένου να ενισχύσει τα εχέγγυα αντικειμενικότητας και αξιοπιστίας σε αναφορές περιστατικών άτυπων αναγκαστικών επιστροφών από την ελληνική επικράτεια, παρουσίασε σε συνέντευξη Τύπου που πραγματοποιήθηκε την Τρίτη 18 Ιουνίου την Ετήσια Έκθεσή του για το 2023.

Στη συνέντευξη παρουσιάστηκαν τα ποσοτικά στοιχεία και τα ποιοτικά ευρήματα που προκύπτουν από τις μαρτυρίες για τα περιστατικά που κατέγραψε ο Μηχανισμός Καταγραφής την περσινή χρονιά, καθώς και στοιχεία επιλεγμένων υποθέσεων που κατέγραψαν οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών που είναι μέλη του Μηχανισμού Καταγραφής. Σημειώνουμε πως είναι η δεύτερη κατά σειρά έκθεση του θεσμικού φορέα με τον οποίο συνεργάζονται πλήθος οργανισμός για την ενδελεχή έρευνα.

Μεταξύ Ιανουαρίου και Δεκεμβρίου 2023, ο Μηχανισμός κατέγραψε μαρτυρίες για 45 περιστατικά άτυπων αναγκαστικών επιστροφών που, κατά τους ισχυρισμούς των φερόμενων θυμάτων, συνέβησαν από τον Ιανουάριο 2022 μέχρι και τον Δεκέμβριο 2023. Σύμφωνα με τις μαρτυρίες, το συνολικό πλήθος των φερόμενων θυμάτων σε αυτά τα περιστατικά εκτιμάται ότι ανέρχεται κατ’ ελάχιστον σε 1.438 άτομα. Μεταξύ αυτών βρίσκονται τουλάχιστον 158 γυναίκες, 190 παιδιά, και 41 άτομα με ιδιαίτερες ανάγκες, όπως άτομα με ιατρικά προβλήματα, ανάπηροι, υπερήλικες κ.α.

Τα στοιχεία της Ετήσιας Έκθεσης 2023 ενισχύουν τα ευρήματα της προηγούμενης Ετήσιας Έκθεσης 2022 του Μηχανισμού Καταγραφής σχετικά με τον συστηματικό χαρακτήρα και τον τρόπο υλοποίησης (modus operandi) με κοινά χαρακτηριστικά που φέρεται να έχουν αποκτήσει οι επιχειρήσεις άτυπων αναγκαστικών επιστροφών.

Τα φερόμενα θύματα συνεχίζουν να προέρχονται από χώρες καταγωγής, από τις οποίες προέρχεται σημαντικό ποσοστό ατόμων που αναγνωρίζονται ως δικαιούχοι διεθνούς προστασίας, σύμφωνα με στοιχεία της περιόδου αναφοράς από εθνικές και ευρωπαϊκές πηγές. Ανάμεσα στα φερόμενα θύματα υπάρχουν δύο άτομα που είχαν αναγνωριστεί στην Ελλάδα ως πρόσφυγες και ένα άτομο που είχε καταγραφεί από τις ελληνικές Αρχές ως αιτών άσυλο.

Στις μαρτυρίες τα φερόμενα θύματα συνεχίζουν να περιγράφουν πράξεις που συνδέονται με εξαιρετικά σοβαρές παραβιάσεις της αρχής της μη-επαναπροώθησης και του δικαιώματος στο άσυλο, όπως ορίζονται στη Σύμβαση της Γενεύης του 1951 για το Καθεστώς των Προσφύγων, καθώς και παραβιάσεις της απαγόρευσης της απάνθρωπης ή εξευτελιστικής μεταχείρισης, του δικαιώματος στην προσωπική ελευθερία, του δικαιώματος στη ζωή, του δικαιώματος στο άσυλο και της απαγόρευσης των συλλογικών απελάσεων, όπως ορίζονται στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ) και τον Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ (ΧΘΔΕΕ), ενώ αποτελούν πράξεις που κατά το ελληνικό Δίκαιο είναι ποινικά αδικήματα.

Στις μαρτυρίες που έχει καταγράψει ο Μηχανισμός αναφέρεται ότι συμμετείχαν ως δράστες τόσο ένστολοι όσο και άτομα με πολιτικά ρούχα.

Σε κάποιες μαρτυρίες αναφέρθηκε ότι κατά το στάδιο της απομάκρυνσης από την ελληνική επικράτεια συμμετείχαν ως δράστες και πολίτες τρίτων χωρών που μιλούσαν γλώσσες των φερόμενων θυμάτων και ενεργούσαν με τη συνεργασία ή υπό τις εντολές ένστολου προσωπικού.

Έβρος: Φορούσαν ρούχα παραλλαγής, είχαν μάσκες full face και γυαλιά ηλίου, κρατούσαν μεγάλα όπλα

Σε 10 περιστατικά του Έβρου αναφέρθηκε από τα φερόμενα θύματα ότι οι ένστολοι εντοπιστές έφεραν χαρακτηριστικά προσωπικού της Αστυνομίας, σε 9 περιστατικά ότι έφεραν χαρακτηριστικά προσωπικού του Στρατού και σε 5 περιστατικά τα φερόμενα θύματα δεν κατάφεραν να πιθανολογήσουν την ιδιότητα των ένστολων εντοπιστών.

Σε 6 μαρτυρίες για περιστατικά του Έβρου αναφέρεται ότι οι στολές είχαν μπλε χρώμα, σε 21 ότι είχαν πράσινο/χακί και σε 3 ότι είχαν μαύρο.

Επίσης, σε 15 μαρτυρίες αναφέρεται, η ύπαρξη διακριτικών, όπως η λέξη police στα ρούχα των ενστόλων, διακριτικά βαθμών ιεραρχίας (πχ αστέρια), εθνόσημα και άλλα.

Σε 12 μαρτυρίες αναφέρεται ότι οι ένστολοι εντοπιστές φορούσαν κουκούλες τύπου full face, σε 1 μαρτυρία αναφέρεται ότι οι εντοπιστές φορούσαν αλεξίσφαιρα γιλέκα. Σύμφωνα με τις μαρτυρίες, στα περιστατικά του Έβρου οι εντοπιστές ήταν κυρίως ένστολοι, αλλά υπήρχε σημαντικός αριθμός μη-ένστολων εντοπιστών, κυρίως σε μικτές ομάδες με ένστολους, οι οποίοι ενεργούσαν σε συντονισμό με τις ελληνικές Αρχές.

Οι ένστολοι εντοπιστές αναφέρθηκε ότι έφεραν χαρακτηριστικά προσωπικού της Ελληνικής Αστυνομίας και του Ελληνικού Στρατού.

Στα περιστατικά της θάλασσας αναφέρθηκε κυρίως η συμμετοχή ένστολων εντοπιστών που έφεραν χαρακτηριστικά προσωπικού του Λιμενικού Σώματος και σε 1 περιστατικό η συμμετοχή ένστολων εντοπιστών που έφεραν χαρακτηριστικά προσωπικού της FRONTEX.

Στα περιστατικά του Έβρου αναφέρθηκε ότι οι εντοπιστές εκτός από ελληνικά και αγγλικά, μιλούσαν γλώσσες που ομιλούν και τα φερόμενα θύματα, όπως τουρκικά και φαρσί.

Στα περιστατικά της θάλασσας αναφέρθηκε μόνο η χρήση των ελληνικών και των αγγλικών. Μαρτυρία αναφέρει:

«[…] Φορούσαν στρατιωτικά ρούχα παραλλαγής, είχαν μάσκες full face και γυαλιά ηλίου. Κρατούσαν μεγάλα όπλα. Μας φώναζαν να βγούμε από εκεί που καθόμασταν και να εμφανιστούμε. Πιο πέρα υπήρχε ένα ακόμα άτομο με μεγάλη κοιλιά. Ήταν περίπου 7-8 άτομα αυτοί που μας εντόπισαν, είχαν πιστόλια και full face. Τουλάχιστον 2 άτομα φορούσαν στρατιωτική στολή με διακριτικά, νομίζω ότι στη στολή του ενός είδα 3 αστέρια στον ώμο του. Υπήρχε και ένα ακόμα άτομο που φορούσε πολιτικά ρούχα. Τα άτομα μιλούσαν αγγλικά και σπαστά τουρκικά […]».

Σε 22 μαρτυρίες αναφέρεται ότι χρησιμοποιούσαν ασυρμάτους, ενώ σε 23 μαρτυρίες ότι έφεραν πάνω τους όπλα, όπως τουφέκια, πιστόλια, ρόπαλα, γκλοπ, μαχαίρια και σιδερογροθιές.

Από τα 17 περιστατικά του Έβρου, όπου στον εντοπισμό συμμετείχαν άστολοι, αναφέρθηκε από τα φερόμενα θύματα ότι σε 16 περιστατικά τα άτομα αυτά πιθανόν να ενεργούσαν σε συντονισμό με τις Αρχές.

Ο συντονισμός των άστολων εντοπιστών με τις Αρχές πιθανολογείται από αναφορές των φερόμενων θυμάτων σε 6 περιστατικά ότι ο εντοπισμός έγινε από μικτή ομάδα εντοπιστών, σε 6 περιστατικά ότι οι άστολοι εντοπιστές μετέφεραν τα φερόμενα θύματα σε χώρο άτυπης κράτησης όπου υπήρχαν ένστολοι, σε 2 περιστατικά ότι οι εντοπιστές έκαναν χρήση ασυρμάτων, και σε 2 περιστατικά από την κρίση των φερόμενων θυμάτων ότι, επειδή βρίσκονταν σε ελληνικό έδαφος (όχθη του ποταμού Έβρου), οι Αρχές θα γνώριζαν την δράση των ατόμων αυτών στην περιοχή.

Σε 12 μαρτυρίες για περιστατικά του Έβρου αναφέρεται ότι οι άστολοι εντοπιστές φορούσαν πολιτικά ρούχα με μαύρο χρώμα, ενώ σε 11 μαρτυρίες ότι φορούσαν πολιτικά ρούχα διαφόρων άλλων χρωμάτων.

Σε 14 μαρτυρίες αναφέρεται ότι οι άστολοι εντοπιστές φορούσαν κουκούλες τύπου full face, σε 2 μαρτυρίες ότι χρησιμοποιούσαν ασυρμάτους, ενώ σε 16 μαρτυρίες αναφέρεται ότι έφεραν πάνω τους όπλα, όπως τουφέκια, πιστόλια, ρόπαλα, γκλοπ, μαχαίρια.

Σε 34 μαρτυρίες που αφορούν περιστατικά του Έβρου τα φερόμενα θύματα αναγνώρισαν ότι οι εντοπιστές μιλούσαν Ελληνικά, σε 40 μαρτυρίες αναγνώρισαν τα αγγλικά, σε 3 τα τουρκικά, και σε 2 τα φαρσί.

Σύμφωνα με τις μαρτυρίες, στα περισσότερα περιστατικά του Έβρου η φυσική απομάκρυνση πραγματοποιήθηκε από μικτές ομάδες που αποτελούνταν από ένστολους και από μη-ένστολους απομακρυντές.

Οι περισσότεροι ένστολοι απομακρυντές αναφέρθηκε ότι έφεραν χαρακτηριστικά προσωπικού της Ελληνικής Αστυνομίας και λιγότεροι του Ελληνικού Στρατού. Σύμφωνα με τις μαρτυρίες, οι μη-ένστολοι απομακρυντές ενεργούσαν σε συντονισμό με τις ελληνικές Αρχές.

Στα περιστατικά της θάλασσας τα φερόμενα θύματα ανέφεραν κυρίως τη συμμετοχή ένστολων απομακρυντών και σε ελάχιστες περιπτώσεις ανέφεραν τη συμμετοχή μη-ένστολων απομακρυντών.

Κανένας σεβασμός στα ανθρώπινα δικαιώματα

Σε 54 μαρτυρίες τα φερόμενα θύματα ανέφεραν ότι σε κανένα στάδιο του περιστατικού δεν ερωτήθηκαν σε γλώσσα που κατανοούν αν επιθυμούν να καταθέσουν αίτημα διεθνούς προστασίας, ενώ στις περιπτώσεις που τα φερόμενα θύματα διέθεταν καθεστώς διεθνούς προστασίας στην Ελλάδα ή ήταν καταγεγραμμένοι/ες αιτούντες/ούσες άσυλο, το καθεστώς αυτό δεν ελήφθη υπόψη.

Μόνο σε μία μαρτυρία το φερόμενο θύμα (με χώρα καταγωγής την Τουρκία) ανέφερε ότι ρωτήθηκε από τις Αρχές για την βούλησή του να καταθέσει αίτημα διεθνούς προστασίας, χωρίς να υπάρχει εκ μέρους των Αρχών συνέχεια στο αίτημά του, όπως π.χ. λήψη βιομετρικών δεδομένων, καταγραφή προσωπικών στοιχείων και ισχυρισμών.

Πολλά θύματα αναφέρουν πως δεν ενημερώθηκαν για τα δικαιώματα τους, δεν κατάφεραν να γνωστοποιήσουν την κατοχή εγγράφων, ότι έγινε κατάσχεση προσωπικών εγγράφων και αντικειμένων.

Σε καμία μαρτυρία δεν αναφέρθηκε από τα θύματα οποιαδήποτε καταγραφή προσωπικών τους στοιχείων ή δακτυλοσκόπηση από τις αρμόδιες αρχές, ούτε επίσημη φωτογράφιση από τις αρμόδιες αρχές. Σε 2 μαρτυρίες τα φερόμενα θύματα ανέφεραν ότι υπέστησαν ανεπίσημη φωτογράφιση από τους φερόμενους θύτες του περιστατικού, όπως πχ φωτογράφιση με κινητά τηλέφωνα.

Το ναυάγιο της Πύλου θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί

Στην έκθεση αναφέρεται ρητά πως το ναυάγιο της Πύλου θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί. Πιο συγκεκριμένα διαβάζουμε:

Το 2023 σημαδεύτηκε από το τραγικό ναυάγιο του Ιουνίου σε διεθνή ύδατα ανοιχτά της Πύλου εντός της ζώνης έρευνας και διάσωσης ελληνικής ευθύνης με εκατοντάδες θύματα και αγνοουμένους, ανάμεσα στους οποίους, σύμφωνα με τις μαρτυρίες των επιζώντων, γυναίκες και παιδιά. Το ναυάγιο αυτό αποτελεί την κορύφωση των τραγικών συνεπειών για την ανθρώπινη ζωή, στις οποίες καταλήγει η καταφυγή σε ολοένα και πιο επικίνδυνες διαδρομές πρόσβασης σε ασφαλές έδαφος και σε διαδικασίες διεθνούς ή άλλης προστασίας, η οποία εμποδίζεται μεταξύ άλλων και από τις αναφερόμενες πρακτικές ΑΑΕ στα εξωτερικά σύνορα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενώ και οι νόμιμες οδοί πρόσβασης στην Ευρωπαϊκή Ένωση είτε δεν υφίστανται είτε υπολειτουργούν. Το ναυάγιο της Πύλου, καθώς και κάθε άλλο που έχει προηγηθεί ή έχει ακολουθήσει, θα μπορούσαν να έχουν αποφευχθεί, αν από το 2015 που παρατηρείται αυτή η αύξηση της επικινδυνότητας είχαν καθιερωθεί ασφαλείς και νόμιμες οδοί για την πρόσβαση προσφύγων και μεταναστών στο έδαφος της ΕΕ.

Όλη η έκθεση του Μηχανισμού Καταγραφής Άτυπων Αναγκαστικών Επιστροφών

Στον Μηχανισμό Καταγραφής μετέχουν οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, που δραστηριοποιούνται στο πεδίο προσφέροντας νομικές, ιατρικές, ψυχοκοινωνικές ή άλλες υπηρεσίες σε πολίτες τρίτων χωρών, όλες με νομική υπόσταση και εκπροσώπηση στην Ελλάδα. Η Αντιπροσωπεία της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (ΥΑ/ΟΗΕ) στην Ελλάδα παρέχει στον Μηχανισμό Καταγραφής ως συνεργαζόμενος φορέας τεχνική υποστήριξη και τεχνογνωσία σε ζητήματα προσφυγικής προστασίας.

Οι αναφορές που καταγράφει ο Μηχανισμός Καταγραφής προέρχονται από ανθρώπους μη σχετιζόμενους μεταξύ τους, εκτός εάν πρόκειται για οικογένειες ή μέλη ίδιας ομάδας, οι οποίοι έρχονται σε επαφή με οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, προκειμένου να λάβουν υπηρεσίες, και συναινούν στην καταγραφή της μαρτυρίας τους από τον Μηχανισμό Καταγραφής.

Ο Μηχανισμός Καταγραφής δεν εμπλέκεται με οποιονδήποτε τρόπο σε νομικές διαδικασίες που πιθανόν να έχουν ξεκινήσει είτε με πρωτοβουλία των φερόμενων θυμάτων και των νομικών τους εκπροσώπων είτε με πρωτοβουλία των διωκτικών Αρχών. Ο Μηχανισμός Καταγραφής με τον εντοπισμό των φερόμενων θυμάτων και την ασφάλεια της καταγραφής ενθαρρύνει την καταφυγή των φερόμενων θυμάτων στις αρμόδιες Αρχές και τη Δικαιοσύνη.