Ανάμεσα στους κρατούμενους και τις κρατούμενες εξόριστες στη Γυάρο, υπήρχε ένα παιδί, ο 5χρονος τότε Μάκης Σολωμός, γνωστός και ως «το παιδί της Γυάρου». Γνωστός μουσικολόγος σήμερα στη Γαλλία και μελετητής του έργου του Ξενάκη, ήρθε στην Ελλάδα με αφορμή την εκδήλωση την ερχόμενη Κυριακή  του mέta | Κέντρο Μετακαπιταλιστικού Πολιτισμού, που τιμά τα εκατό χρόνια από τη γέννηση του πολυδιάστατου συνθέτη, αρχιτέκτονα και στοχαστή, κατά τον μήνα που υπήρξε ο πιο καθοριστικός της προσωπικής του διαδρομής: τον Δεκέμβρη της «Μάχης της Αθήνας».

Συνάντησα τον Μάκη Σολωμό στα Εξάρχεια και κατέγραψα μια συζήτηση στην οποία η οικογενειακή του ιστορία  και η δράση και το έργο του Ξενάκη, τέμνονται με την πολιτική ιστορία της Ελλάδας. Όπως αφηγείται στο tvxs, μόλις τα τελευταία χρόνια επέτρεψε στην πολιτική να μπει ξανά στη ζωή του γιατί «….έλεγα μέχρι πρόσφατα πως αυτή είναι η ιστορία των γονιών μου. Δεν παραδεχόμουν ότι είναι και δική μου. Είναι δύσκολο να το διαχειριστείς το γεγονός ότι η  πολιτική ιστορία της χώρας σου, μπαίνει μέσα στην οικογένεια σου» λέει ο Μ. Σολωμός.

Στην πραγματικότητα όπως παραδέχεται, ασχολιόταν έμεσα με την πολιτική σκύβοντας στη ζωή και το έργο του Ξενάκη. « Ο Ξενάκης μετέφερε την ηττημένη επανάσταση στη μουσική και την κέρδισε. Κάτι τέτοιο προσπάθησα κι εγώ να κάνω». Σήμερα, πιο ενεργός πολιτικά, ετοιμάζει ένα βιβλίο για την οικογενειακή του ιστορία, όπου θα υπάρχει και μια μελέτη για τη μουσική και τον ήχο σε συνθήκες κράτησης (Δικτατορία). Όταν τον ρώτησα από που θα πιάσει το νήμα, έβγαλε ένα κουτί με την αλληλογραφία των γονιών του από τους τόπους εξορίας τους, επιμελώς αρχειοθετημένο από την αδερφή του.

Ποιο είναι το περιεχόμενο της αλληλογραφίας;

Υπάρχει η ηρωϊκή αφήγηση της ιστορίας της Αριστεράς και η αφήγηση της πραγματικής ζωής. Στην αλληλογραφία των γονιών μου φαίνεται το δεύτερο. Η προσπάθεια να επιβιώσουν, η ζωή στη φυλακή, η μουσική που ακούν. Ο πατέρας μου γράφει στη μητέρα μου: άκουσα την 5η συμφωνία του Μπετόβεν και σε σκεφτόμουν.

Θέλετε να ξεκινήσουμε από τη σύλληψη της μητέρας σας Άννας; Πότε έγινε ακριβώς και πως βρεθήκατε μαζί της στη Γυάρο;

Συλλαμβάνεται την 21η Απριλίου και με πήρε μαζί της. Μας είχαν πρώτα στον Ιππόδρομο και μετά  μας πήγαν στη Γυάρο. Ο πατέρας μου, είχε προλάβει να  κρυφτεί. Η 12χρονη αδερφή μου έμεινε στη γιαγιά.

Επέλεξε να πάρει μαζί της εσάς μόνο;

Κάθε φορά που τη ρωτούσα γιατί με πήρε, θύμωνε και  μου έλεγε με κριτικάρεις που σε πήρα; Και στη συνέντευξη που έδωσε στον Στέλιο Κούλογλου έλεγε «δεν ήξερα που να το αφήσω το παιδί» ενώ υπήρχε η γιαγιά μου. Άρα, όπως καταλαβαίνετε, ακόμα έχω την απορία γιατί εμένα με πήρε μαζί της.

Εσείς ήσαστε 5 ετών τότε σωστά;

Έκλεισα τα 5 στη Γυάρο. Τα γιόρτασα στις 23 Μαϊου εκεί.

Έχετε μνήμες;

Ελάχιστα πράγματα και σίγουρα έχω κατασκευασμένες μνήμες από αυτά που έχω ακούσει. Αργησα να καταλάβω ότι όλα αυτά είναι και δική μου ιστορία. Έλεγα πως είναι η ιστορία των γονιών μου. Εξάλλου στη Γυάρο έμεινα λίγους μήνες. Έγινε γνωστό τι συνέβαινε εκεί από ευρωπαϊκά περιοδικά μη αριστερά, έμαθε ο κόσμος ότι η χούντα κρατά χιλιάδες ανθρώπους και πως υπάρχει ανάμεσά τους ένα παιδί, οπότε ήρθε ο ίδιος ο Παττακός και είπε στη μητέρα μου πρέπει να τον δώσεις στην οικογένειά σου αλλιώς θα στον πάρουμε. Διηγείται λοιπόν στον Σ. Κούλογλου ότι με ρώτησε: Μάκη θες να φύγεις ; Και απάντησα ναι γιατί όλοι φορούν πυτζάμες εδώ μέσα (γέλια). Η καημένη έχασε μετά  από αυτό 20 κιλά. Πήγε στο νοσοκομείο, ήταν πολύ άσχημα.

Μετά τους έβγαλαν όλους , κάποιους τους πήγαν στη Λέρο,  τις γυναίκες τις πήγαν στις φυλακές Αλικαρνασσού στην Κρήτη. Εκεί πήγε και η μητέρα μου όπου έκατσε 1.5 χρόνο και μετά της δόθηκε αμνηστία το ’70 και γύρισε Αθήνα. Εκεί μείναμε οι τρεις μας, με τη μητέρα και τη γιαγιά. Ο πατέρας μου είχε καταφέρει να το σκάσει στη Γαλλία και πήρε και την αδερφή μου. Η μητέρα μου ζήτησε διαβατήριο αλλά έκαναν έναν χρόνο να της το δώσουν. Όταν το πήρε, συναντηθήκαμε όλη η οικογένεια πια στη Γαλλία.

Πως επηρέασε τη ζωή και την εξέλιξή σας η εξορία, ο αγώνας των γονιών σας;

Η αδερφή μου έγινε επαναστάτρια Τροτσκίστρια, οι γονείς μου ήταν ΚΚΕ εσωτερικού -ήδη ήταν στην ΕΔΑ- και η αδερφή μου τους άσκησε κριτική. Εγώ δήλωνα ως έφηβος αναρχικός για ένα διάστημα, αλλά στην πραγματικότητα τα επόμενα χρόνια δεν άγγιξα την πολιτική. Όλα πέρασαν μέσα από την τέχνη και την επιστήμη. Και μόνο τώρα, τα τελευταία χρόνια αρχίζω να τα σκέφτομαι αυτά,  γι’αυτό ασχολούμαι πλέον ενεργά με το δίπτυχο τέχνη – πολιτική. Αλλά χρειάστηκαν πολλά χρόνια. Το ενδιαφέρον είναι ότι η κόρη μου είναι επαναστάτρια, Τροτσκίστρια.

Γιατί θέλατε να  αφήσετε στην άκρη την πολιτική;  Σας «έξυνε» την πληγή;

Είναι βαρύ που η ιστορία μπαίνει στην οικογένεια. Δεν άσκησα ποτέ μετωπικά κριτική, όμως ασχολήθηκα με τον Ξενάκη που έχει την ίδια ιστορία, καθόλου τυχαία νομίζω. Ο Ξενάκης μετέφερε την ηττημένη επανάσταση στη μουσική και την κέρδισε. Κάτι τέτοιο προσπάθησα κι εγώ να κάνω.

Ρωτήσατε ως έφηβος ως ενήλικος τι είχε συμβεί;

Όχι. Είχα πάθει αμνησία, γι’αυτό και ασχολήθηκα με τη μοντέρνα τέχνη. Υπερμοντερνιστής σημαίνει σβήνουμε το παρελθόν. Επίσης οι γονείς μου δεν μιλούσαν γι αυτά. Άκουγα «το πισώπλατο χτύπημα του Τίτο» σαν παιδί και φανταζόμουν διάφορα. Στην μεταπολίτευση που ήμουν έφηβος φέρανε ένα βράδυ τον Λ. Κύρκο να κοιμηθεί στο κρεβάτι  μου. Ρωτούσα γιατί; Μου έλεγαν μπορεί να γίνει πάλι δικτατορία. Αυτό χωρίς εξηγήσεις άλλες.

Όταν έψαχνα τον Ξενάκη, μπήκα πιο βαθιά την ελληνική ιστορία κι έτσι άρχισα να συνδέω τα κομμάτια. Η Γυάρος δεν συζητιόταν στο σπίτι μας.  Στη μεταπολίτευση πολλοί επέστρεψαν σαν ήρωες. Οι γονείς μου μιλάγανε πολύ με τους φίλους τους, η μητέρα μου πήγαινε στους τόπους εξορίας και την πείραζα της έλεγα ότι έχει αποκτήσει κάποιου είδους θρησκευτική ευλάβεια. Οπότε δεν μας δόθηκε η δυνατότητα να ρωτήσουμε από τη στιγμή που δεν το συζητούσα

Επιστρέψατε στην πολιτική σε μια φάση που αναζωπυρώθηκε το πολιτικό ενδιαφέρον με την οικονομική κρίση. Έχει σχέση η επιστροφή αυτή με την σύγχρονη πολιτική ιστορία ή ήταν προσωπική ανάγκη;

Συμπίπτει λίγο με την πολιτική ιστορία αλλά ξεκίνησε από προσωπική ανάγκη. Συνήθως αυτά τα θέματα δεν τα πιάνει η δεύτερη αλλά η τρίτη γενιά. Το τραγικό είναι όταν δεν τα πιάνει κανείς ποτέ. Στην Ισπανία για παράδειγμα, είναι τραγικό που δεν τα έχουν πιάσει. Ούτε στη Χιλή (έχω πολλές επαφές με τη Λατινική Αμερική). Στην Αργενική έχουμε 30 χιλιάδες εξαφανισθέντες, αλλά δεν έχει περάσει ευρέως σε όλο τον κόσμο αυτό. Στην Ισπανία, του εμφυλίου το τραύμα είναι ανοιχτό. Στην Ελλάδα επίσης, έγιναν ελάχιστες δίκες, ελάχιστοι μπήκαν φυλακή.

Πως ξεκίνησε η ενασχόλησή σας με τη μουσική;

Ξεκίνησα από το  τραγούδι και τη ροκ του ’74, ’75 και γρήγορα πέρασα στην αβαν γκαρντ και στη μουσικολογία. Το ονομάζουμε λόγια μουσική, της ελίτ. Δεν είναι μουσική για λίγο κόσμο όμως. Προσπαθώ να απεγκλωβίσω τον Ξενάκη από αυτό το μικρό ακροατήριο. Παλαιότερα ήταν αριστερός αυτός ο μικρόκοσμος, σήμερα είναι μακρονιστές. Στη Γαλλία ο χώρος της σύγχρονης μουσικής και της μουσικής τεχνολογίας, αποτελείται εν μέρει από φιλελεύθερους πια, ενώ στη δεκαετία του ’50 και του ’60 λειτουργούσε η φιλοσοφία του Αντόρνο.  Οπότε,  όταν μελετούσαμε στην Αριστερά Ξενάκη, ακόμα κι αν δεν μιλούσαμε για πολιτική, λειτουργούσε το ότι είναι μια μουσική ενάντια στον κατεστημένο. Αργότερα συνειδητοποιήσαμε ότι έπαψε να λειτουργεί αυτό. Όλα τα καπέλωνε ο καπιταλισμός. Δεν αρκεί να λέμε ότι η ίδια η ύπαρξη της μουσικής είναι επαναστατική.

Ο Ξενάκης είναι συνδεδεμένος με τα Δεκεμβριανά κινδύνευσε να χάσει τη ζωή του τότε. Γι’αυτό και η εκδήλωση την Κυριακή έχει διπλό νόημα. Τι σας έχει συγκλονίσει περισσότερο στην περίπτωσή του; Η ιστορία του ή το ταλέντο του;

Και τα δύο. Ηταν πολιτικός εξόριστος. Γεννήθηκε από εύπορους γονείς … αστός ήταν, αλλά τυχαίνει να μπουν οι Γερμανοί στην Ελλάδα. Μπαίνει λοιπόν στην αντίσταση, σε μια εθνικιστική οργάνωση. Καταλαβαίνει ότι δεν κάνουν τίποτα και λέει σε μια συνέντευξή του ότι «…το ΚΚΕ κάνει τεράστιες διαδηλώσεις επαναστατικές με έπεισε η ρεαλιστική πολιτική». Και μπαίνει στο ΚΚΕ το ’42 που πολύ λίγοι είχαν μπει τότε. Και αρχίζει και συμμετέχει ενεργά στην αντίσταση των φοιτητών. Οργανώνουν συσσίτια, κάτι επαναστατικό για την εποχή. 

Έπειτα συμμετέχει σε τεράστιες διαδηλώσεις ενάντια στην καταναγκαστική εργασία. Μετά έρχονται τα Δεκεμβριανά, που εκεί θα πάρει τα όπλα πρώτη φορά στον λόχο «Μπάιρον» ενάντια στους Άγγλους. Μάχονται στα Εξάρχεια. Τους δίνεται μια διαταγή να καταλάβουν ένα κομμάτι του σπιτιού στη Μαυρομιχάλη. Ήξερε λέει ότι ήταν βλακώδης διαταγή, γιατί είχαμε χάσει, αλλά το έκανα λέει γιατί υπακούγαμε τότε. Εμφανίζεται ένα τανκ των Βρετανών πεθαίνουν δύο και ο Ξενάκης πληγώνεται πολύ σοβαρά. Τον παίρνουν στην κλινική και ο πατέρας του τον βρίσκει δυο μέρες μετά σε μια σωρό από πτώματα. Είπε ότι τον αναγνώρισε από το παπούτσι του, όταν κουνήθηκε το πόδι του.

Έχασε ένα μάτι, την ακοή από το ένα αυτί και το 20% της ακοής του από το άλλο και το πρόσωπο του μεταμορφώθηκε. Μετά ξαναμπαίνει στην πολιτική, τον πάνε στη Μακρόνησο και το σκάει κολυμπώντας. Μάθαμε χάρη στη δημοσιοποίηση του φακέλου της Ασφάλειας, ότι αυτό έγινε Ιούλη του ’47 και μετά τον φυγαδεύει ο πατέρας του στη Γαλλία. Καταδικάζεται σε θάνατο και μετατράπηκε σε 10 χρόνια φυλακή η ποινή του.

Προσπάθησε αργότερα να επιστρέψει όμως, σωστά;

Στη δεκαετια ’60, έκανε το παν να γυρίσει στην Ελλάδα που είχε τότε κυβέρνηση κέντρου. Όμως ένας παλιάνθρωπος στρατηγός δεν του έδωσε την άδεια. Στη δικτατορία μετά έκανε τη δική του αντίσταση και με μηνύματα και μέσω του έργου του. Εγραψε τις “Νύχτες”, έργο αφιερωμένο στους πολιτικούς κρατούμενους. Το ’74 του επιστρέφουν την υπηκοότητα, αλλά το ελληνικό κράτος δεν εκανε τίποτα για να τον φέρει πίσω. Ήταν πασίγνωστος, θα μπορούσαν να του αναθέσουν κάτι …κάποια διεύθυνση μουσικής. Δεν τον κάλεσαν να έρθει να δώσει τα φώτα του. Ήταν μία απόλυτα χαμένη ευκαιρία. Άρα για να επιστρέψω στο ερώτημά σας, με συγκίνησε και η ιστορία του και η προσωπικότητά του στο σύνολο και η μουσική του. Η μουσική του ειναι υπερμοντέρνα αλλά σε αντίθεση με άλλους,  «πιάνει» τον ακροατή άμεσα. Έχει κι ένα διονυσιακό στοιχείο. Ήχοι μπάσοι , υψηλοί..δυνατοί.. που προκαλούν τις αισθήσεις.

Τι είναι ο ήχος για σας;

Η μουσική ακολούθησε μια ιστορία που όσο πάει γίνεται ήχος. Ένα τεχνικό φαινόμενο. Λέμε, τι κρίμα που δεν τραγουδάμε. Δεν συμβαίνει γιατί βαριόμαστε. Είναι γιατί οι μουσικές που παράγονται σήμερα,  παράγονται με αυτή τη φιλοσοφία. Και λόγω της τεχνολογίας, έχουμε μια ευαισθησία όλο και περισσότερο με τον ήχο. Ο ήχος εν γένει είναι πολύ σημαντικός για τον άνθρωπο. Εξάλλου, όταν το έμβρυο είναι στην κοιλιά ήχους ακούει όχι μουσική. Ο καθένας έχει την προσωπική του ιστορία με τον ήχο. Για κάποιους ο ήχος, είναι η προσωπική συνδεση με τον κόσμο.

Πείτε μας δυο λόγια για το ενδιαφέρον σας για τη μουσική και τον ήχο στις φυλακές και εξορίες της δικτατορίας
Έχει αρχίσει να μελετάται το θέμα, για την Ελλάδα έχουμε τις μελέτες της Αννας Παπαέτης. Γνωρίζουμε πλέον πως  στη Δικτατορία των Συνταγματαρχών  η στη δικτατορία του Πινοσέτ, με τεχνικές της CIA,  βασάνιζαν χρησιμοποιώντας ήχους και μουσική. Από την άλλη οι κρατούμενοι, χρησιμοποιούσαν τον ήχο της μουσικής για να αντέξουν. Έχουμε τα 16 τραγούδια της εξορίας που ηχογραφήθηκαν παράνομα στη Λέρο και τα τραγούδια από τις γυναικείες φυλακές Αβέρωφ.  Στην Αργεντινή,  επισκεφτήκαμε με δύο πρώην εξόριστους μια φυλακή που χρησιμοποιούσαν  για πολιτικούς εξόριστους στην τελευταία δικτατορία. Τους ζήτησα λοιπόν να θυμηθούν τους ήχους που είχαν συγκρατήσει από την περίοδο της κράτησής τους εκεί. Μου έλεγαν καθώς τους θυμόντουσαν σιγά σιγά (παράδειγμα ο ήχος από το κλείσιμο της πόρτας) κι εγώ ηχογραφούσα τους ήχους.

Η εκδήλωση του mέta θέλει να αναδείξει πως ο Ξενάκης μπορεί να “συνομιλήσει” με σύγχρονα ρεύματα, που ξεκινούν από την πειραματική μουσική και φτάνουν μέχρι τη ραπ. Τι θα ακούσουμε στο Ωδείο Αθηνών;

Την Κυριακή έχουμε καταρχήν ελληνική ιστορία… ο Δεκέμβρης τα Δεκεμβριανά. Θα απευθυνθούμε σε μεγάλο κοινό και το θέμα είναι ο Ξενάκης και οι νέες γενιές. Ένα έργο του Ξενάκη  θα παιχτεί από τον Παύλο Αντωνιάδη. Μετά θα ακούσουμε το ίδιο έργο με αυξημένες εικόνες, μετά θα περάσουμε στο έργο της Γεωργίας Σπυροπούλου, συνθέτριας πειραματικής μουσικής, που ασχολείται και με multimediq,  και τέλος ένας ράπερ, ο MC Yinka, θα παρουσιάσει τη δουλειά του.  Πήρε κομμάτια του Ξενάκη και πάνω σε αυτά, θα ραπάρει με λόγια δικά του και του Ξενάκη.

info

Ιάννης Ξενάκης:

Ο ήχος που γεννήθηκε από μια έκρηξη της Ιστορίας

Κυριακή 18 Δεκεμβρίου, ώρα 20.00, στην αίθουσα “Άρης Γαρουφαλής” Ωδείο Αθηνών (Βασ. Γεωργίου Β’ 17-19)

Είσοδος 5 ευρώ