Βήματα προς τον (αναγκαίο) εκσυγχρονισμό των φυλακών και των συνθηκών που επικρατούν στο εσωτερικό τους επιχειρεί να ορίσει ο νέος Σωφρονιστικός Κώδικας, ο οποίος θα βρίσκεται σε δημόσια διαβούλευση μέχρι τη Δευτέρα.

Το νέο σχέδιο καταρτίστηκε από ειδική νομοπαρασκευαστική επιτροπή υπό την προεδρία του εισαγγελέα Εφετών Παναγιώτη Μπρακουμάτσου και με τη συμμετοχή των επίκουρων καθηγητών, Νικόλαου Κουλούρη και Αντωνίας Ιόλης Τζανετάκη, ενώ η τελική επεξεργασία έγινε από το Υπουργείο Δικαιοσύνης. Θα πρέπει δε να σημειωθεί πως έχει ως βάση προηγούμενη επεξεργασία, η οποία έγινε την περίοδο 2010-2011 από επιτροπή υπό την προεδρία του καθηγητή, Γιάννη Πανούση, η οποία παρέμενε για χρόνια στα συρτάρια του υπουργείου Δικαιοσύνης. Κι όλα αυτά παρά το γεγονός πως όλοι σχεδόν παραδέχονταν πως ο προηγούμενος Σωφρονιστικός Κώδικας (είχε καταρτιστεί το 1991 κι είχε να αναθεωρηθεί από το 1999) δημιουργούσε ένα ασφυκτικό πλαίσιο για δεκάδες χιλιάδες κρατούμενους.

Στα 88 άρθρα του νέου Κώδικα περιλαμβάνονται αλλαγές στον τρόπο εισαγωγής στα σωφρονιστικά καταστήματα, στον καθορισμό των χώρων διαβίωσης των κρατουμένων, στην υγειονομική περίθαλψη, στην εκπαίδευση, στην εργασία και στις μεταγωγές, ενώ αναθεωρείται τόσο το σύστημα αδειών όσο κι εκείνο των επισκεπτηρίων.

Οι κύριες αλλαγές

Πιο συγκεκριμένα, κωδικοποιώντας τις σημαντικότερες αλλαγές, θα πρέπει να σταθούμε στα εξής:

• Κατά την εισαγωγή του στη φυλακή ο κρατούμενος διαμένει προσωρινά για μια εβδομάδα σε ειδικό χώρο ή τμήμα, που διατίθεται αποκλειστικά για νεοεισερχόμενους. Καθ’ όλη τη διάρκεια αυτού του διαστήματος θα ενημερώνεται για τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις του, θα προσαρμόζεται στα δεδομένα εντός του καταστήματος κράτησης, ενώ την ίδια στιγμή θα αξιολογείται η κατάστασή του, προκειμένου να τοποθετηθεί στη σωστή πτέρυγα.
• Προβλέπεται ότι σε κάθε κρατούμενο (είτε σε χώρο ατομικής κράτησης είτε σε χώρο ομαδικής κράτησης) διατίθεται υποχρεωτικά επιφάνεια τουλάχιστον 4 τ.μ., χωρίς σε αυτήν να υπολογίζεται ο χώρος της τουαλέτας. Σε εξαιρετικές περιπτώσεις η επιφάνεια αυτή μπορεί να περιορίζεται στα 3 τ.μ. ανά κρατούμενο για διάστημα που δεν υπερβαίνει τις 10 ημέρες τον μήνα.
• Επιπλέον, αλλάζουν οι όροι διαχωρισμού των κρατουμένων, ο οποίος μέχρι σήμερα γινόταν ανάλογα με το φύλο, την ηλικία (ανήλικοι, ενήλικες), καθώς και με το αν ήταν υπόδικοι ή κατάδικοι, ενώ  υπήρχαν και φυλετικοί ή θρησκευτικοί διαχωρισμοί, προκειμένου να αποφεύγονται συμπλοκές. Από την άλλη, ο νέος Κώδικας προβλέπει σειρά κατηγοριών (δικαιολογητικός λόγος κράτησης, φύλο, ηλικία, οικογενειακή κατάσταση, εθνικότητα, θρήσκευμα, σεξουαλικός προσανατολισμός), ούτως ώστε να είναι όσο το δυνατό πιο ομαλή η διαβίωση των κρατουμένων.
• Σε ό,τι έχει να κάνει με τα επισκεπτήρια, υπάρχει η πρόβλεψη για διάκρισή τους σε τέσσερα διαφορετικά είδη (κλειστών, ειδικών, ανοικτών και ελεύθερων), ανάλογα με την ιδιότητα και τη σχέση των επισκεπτών με τους κρατουμένους. Ειδικότερα, τα επισκεπτήρια μεταξύ των συζύγων ή συντρόφων με σύμφωνο συμβίωσης διαχωρίζονται από τα επισκεπτήρια μεταξύ των συγγενών πρώτου βαθμού, ενώ προβλέπεται πως θα πραγματοποιούνται σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο και θα έχουν διάρκεια δύο ωρών. Επίσης, ο κύκλος των επισκεπτών που δικαιούνται να δέχονται οι κρατούμενοι διευρύνεται σε όλους τους συγγενείς και διευκολύνεται η χορήγηση αδειών επίσκεψης σε άλλα, μη συγγενικά πρόσωπα, ενώ προβλέπεται και η επικοινωνία με τηλεδιάσκεψη, όταν δεν είναι εφικτή η εκ του σύνεγγυς επαφή.
• Την ίδιας στιγμή προβλέπεται ότι η χορήγηση των τακτικών αδειών των κρατουμένων θα γίνεται βάσει του ισχύοντος συστήματος, ενώ επιπρόσθετα τίθενται και κριτήρια, τα οποία είναι η συμμετοχή του κρατουμένου σε κάθε είδους οργανωμένες δραστηριότητες και προγράμματα δημιουργικής αξιοποίησης του χρόνου κράτησης και η μη τέλεση πειθαρχικών παραπτωμάτων. Επιπλέον, υπάρχει η δυνατότητα χορήγησης έκτακτης άδειας σε κρατούμενους, διάρκειας 72 ωρών, σε θετικά γεγονότα της ζωής τους.
• Όσον αφορά στην εργασία, προβλέπεται για πρώτη φορά ότι αυτή πρέπει να είναι έμμισθη. Το ύψος της αμοιβής  θα καθορίζεται με απόφαση του υπουργείου Δικαιοσύνης  ανάλογα με το είδος της εργασίας και τον βαθμό εξειδίκευσης του εργαζομένου, ενώ το ένα τρίτο θα αποδίδεται στο Δημόσιο ως συμμετοχή τους στις δαπάνες διαβίωσης στο κατάστημα.
• Τέλος, μια ακόμη καινοτομία που εισάγει ο νέος Κώδικας είναι η «αίτηση για δίκαιη ικανοποίηση», το δικαίωμα δηλαδή σε έναν πρώην κρατούμενο να κινηθεί νομικά εναντίον του κράτους, καθώς δεν έγιναν σεβαστά τα δικαιώματά του (συνθήκες διαβίωσης, μεταγωγή, εκτέλεση της ποινής) και να αποζημιωθεί.

«Υποδομή, εξειδικευμένο προσωπικό κι οι αντιλήψεις του κόσμου αναγκαίες παράμετροι»

Για «έναν πολύ καλό νέο Σωφρονιστικό Κώδικά» κάνει λόγο μιλώντας στο tvxs o πρώην υπουργός, καθηγητής εγκληματολογίας, Γιάννης Πανούσης. Παραδέχεται πως αυτός σε πάρα πολύ μεγάλο ποσοστό αποτελεί αποτέλεσμα της επεξεργασίας της επιτροπής, της οποίας ήταν ο ίδιος πρόεδρος την περίοδο 2010-2011. «Η ουσία της όλης αναθεώρησης του Κώδικα άπτεται διαφόρων καίριων ζητημάτων. Το ένα έχει να κάνει με το πώς θα γίνει πιο διαφανές το σύστημα των φυλακών. Ένα ακόμη σημαντικό ζήτημα είναι το πώς θα παρεμβαίνουν τα θεσμικά όργανα με στόχο να είναι πιο ανοιχτό το όλο σύστημα» αναφέρει ο κ. Πανούσης.

Αναφερόμενος στα πιο καίρια σημεία των αλλαγών ο πρώην υπουργός Προστασίας του Πολίτη επισημαίνει πως «είναι πολύ σημαντική η αναθεώρηση στο ζήτημα των επισκεπτηρίων. Για πρώτη φορά δίνεται η δυνατότητα σε κρατούμενους για συζυγική συνεύρεση. Παράλληλα, είναι πολύ έξυπνη η προσθήκη που έγινε για επικοινωνία μέσω skype». Παράλληλα, κάνει ιδιαίτερη αναφορά στις αλλαγές στον τομέα των αδειών, όπου θεωρεί πολύ σημαντικό «το άνοιγμα της διαδικασίας, πάντα υπό τον απαραίτητο έλεγχο δικαστών». Επιπλέον, εκφράζει την άποψη πως με τον καινούργιο Κώδικα «δίνεται μεγαλύτερη βάση στη μετασωφρονιστική διαδικασία», ενώ παράλληλα θεωρεί ότι «θεσμοθετείται  δειλά η παροχή της δυνατότητας στους κρατούμενους να εκφέρουν γνώμη για τα ζητήματα που αφορούν τις φυλακές». Τέλος, αναφέρει πως με τις νέες ρυθμίσεις «εισάγεται μεγαλύτερη ευελιξία σε ό,τι έχει να κάνει με τα πειθαρχικά».

Σε κάθε περίπτωση, ο κ. Γιάννης Πανούσης επισημαίνει πως «υπάρχουν τρεις παράμετροι που θα καθορίσουν την επιτυχία του νέου Κώδικα: η υποδομή, το εξειδικευμένο προσωπικό κι οι αντιλήψεις του κόσμου για το ζήτημα». Εκφράζει δε την ελπίδα να μη γίνει ο νέος Σωφρονιστικός Κώδικας πεδίο άγριας πολιτικής αντιπαράθεσης.

«Στην ουσία αυστηροποιείται το σύστημα αδειών»

«Ο νέος Σωφρονιστικός Κώδικας είναι αρκετά καλός ως βάση συζήτησης» επισημαίνει από τη μεριά της η Διδάκτωρ Εγκληματολόγος, Ιωάννα Δρόσου, προσθέτοντας όμως πως «υπάρχουν κάποια σημεία, που μπορούν να τον τινάξουν στον αέρα».

Η κ. Δρόσου επικεντρώνει την κριτική της στις αλλαγές στο σύστημα των αδειών, θεωρώντας πως αυτές δημιουργούν την αίσθηση της αυστηροποίησης στην όλη διαδικασία.  «Η έγκριση άδειας είναι ένα δύσκολο εγχείρημα για κάθε κρατούμενο, ειδικά από τη στιγμή που προβλεπόταν ότι το Συμβούλιο πρέπει να εκτιμήσει – σαν «Πυθία» – αν ο κρατούμενος θα τελέσει νέο αδίκημα κατά την άδεια ή αν υπάρχει κίνδυνος φυγής. Με αυτά τα δύο επιχειρήματα, η πλειονότητα των αιτήσεων απορρίπτεται και ο κρατούμενος βιώνει το αίσθημα της απόρριψης και παραιτείται κάθε ελπίδας» σημειώνει και συνεχίζει: «Σε αυτό το σημείο, ο νέος Κώδικας θα έπρεπε να είναι πιο τολμηρός, άλλωστε υπάρχουν ατράνταχτα επιχειρήματα υπέρ του θεσμού και πώς επηρεάζει τον κρατούμενο, βοηθώντας μάλιστα την ομαλή του κοινωνική επανένταξη. Αντ’ αυτού ο νομοθέτης προβλέπει πως η έγκριση θα πρέπει να γίνεται «με ειδικά αιτιολογημένη απόφαση του αρμόδιου οργάνου» (αρ. 52§5), ενώ ο παλιός Κώδικας προέβλεπε ότι η απόρριψη πρέπει να αιτιολογείται, δημιουργώντας έτσι έναν ακόμα σκόπελο για την έγκριση, αφού το – συνήθως φοβικό – Συμβούλιο θα πρέπει να στηρίξει εγγράφως γιατί κρίνει πως δικαιούται ο αιτών άδεια».

Ακόμη, η κ. Δρόσου, παρότι θεωρεί σημαντική την αλλαγή στον τρόπο διαχωρισμού των κρατουμένων, εκφράζει κάποιες επιφυλάξεις σε ό,τι έχει να κάνει με κάποιες επιμέρους διατάξεις: «η πρόβλεψη «ιδιαίτερων καταστημάτων», μπορεί να σημαίνει τη δημιουργία μιας φυλακής για τους «σκληρούς κρατούμενους» και για όσους «υποκινούν κινητοποιήσεις» και γι’ αυτό η παράγραφος καλό θα ήταν να επαναδιατυπωθεί» τονίζει χαρακτηριστικά.