Μελαγχολία: η «αρρώστια της ψυχής», η μέλαινα χολή των αρχαίων Ελλήνων και η taedium vitae (απαρέσκεια για τη ζωή) των Ρωμαίων, αλλά και το «ένστικτο του θανάτου» κατά τον Φρόιντ. Μια βασανιστική σχέση του ανθρώπου με τον εαυτό του και τον έξω κόσμο, τους άλλους και την κοινωνία.

Η μελαγχολία σχετίζεται με την κατάθλιψη και αφορά στην έλλειψη ενδιαφέροντος για τις δραστηριότητες της ζωής. Δημιουργεί θλίψη, ψυχική κατάσταση που «δεν έχουμε λόγια για να την περιγράψουμε», απερίγραπτη οδύνη και καταγράφει την αδυναμία αντίστασης και αντίδρασης του ανθρώπου στα τεκταινόμενα. Το πάγωμα της σκέψης και η απουσία στόχευσης και επιδίωξης στη ζωή, είναι χαρακτηριστικά επακόλουθα της μελαγχολίας. Ο πόνος, η απώλεια, το πένθος, η οδύνη είναι εκφράσεις του μελαγχολικού ατόμου. Η μελαγχολία ως αποτέλεσμα του φόβου για το αναμενόμενο, αλλά όχι ευκταίο γεγονός ή εξέλιξη, εξηγεί την αδράνεια και την αναβλητικότητα. Ο «φόβος του θανάτου» κρύβεται πίσω από την μελαγχολία, ένας φόβος που οι αρχαίοι Έλληνες τον «μεταμόρφωσαν» σε οίστρο της ζωής.

Με την έλευση του φθινοπώρου έρχεται η μετάβαση σε μια κατάσταση ηρεμίας και εσωστρέφειας, η απώλεια της χαλαρότητας και της ανεμελιάς, αλλά και η αναμονή του δύσκολου αλλά μη αποφεύξιμου χειμώνα, σηματοδοτώντας, πολύ εμβληματικά, τη μεταφορική έννοια της μελαγχολίας. Οι απότομες καταιγίδες, τα αργοπορημένα ξημερώματα, ο μουσικός που ακούγεται απόμακρος και μονάχος, η ψύχρα που συντροφεύει τ’ απόβραδα, οι σκέψεις, οι αναμνήσεις, τα ερωτήματα. Αυτά έρχονται μαζί με το φθινόπωρο και κουβαλάνε μια «αναμενόμενη» μελαγχολία, μια «οικουμενική» μελαγχολία, που σε κάποιους είναι λιγότερο επώδυνη και ευκολότερα διαχειρίσιμη, ενώ σ’ άλλους, παρόλο που το περιμένουν, είναι αδύνατο να το αποδεχτούν.  

Τι σχέση μπορεί να έχει η μελαγχολία του φθινοπώρου, με τη φθινοπωρινή… «πολιτική μελαγχολία»; Βιώνουμε μια «πολιτική μελαγχολία», καθώς έτσι όπως πέρασε το καλοκαίρι ήταν -«πέραν του δέοντος»- αναμενόμενη. Πολύ δε περισσότερο, αν βάλουμε στο συλλογισμό μας, τα περασμένα καλοκαίρια και ό,τι ζήσαμε στο παρελθόν. Η έλλειψη ενδιαφέροντος για ό,τι σχετίζεται με τις ανθρώπινες δραστηριότητες, μέρος αυτών αποτελούν και οι πολιτικές, είναι αιτία εμφάνισης της «πολιτικής μελαγχολίας». Η απουσία της ουσιώδους πολιτικής από την κοινότητα των ανθρώπων και η ανάδειξη μιας ελώδους πολιτικής, επηρεάζει τον ψυχισμό και οδηγεί σ’ ένα ζοφερό αποτέλεσμα με απώλεια πολιτικού πολιτισμού και παιδείας.

Η κατάπτωση και η απαξίωση των πολιτικών υποκειμένων και του πολιτικού λόγου, οδηγούν σε θλίψη και κατήφεια. Ο ανορθολογισμός και η προσπάθεια για να υπάρξει ομογενοποίηση στην πολιτική διαφορετικότητα («όλοι τους ίδιοι είναι», «όλοι μαζί για να ξεπεράσουμε τα δύσκολα», λες και τα προβλήματα λύνονται αν όλοι είναι «μονιασμένοι»), αλλά και η ανάδειξη μαξιμαλιστικών προταγμάτων, πέραν των πολιτικών δυνατοτήτων («έξω από εδώ», «πάμε αλλού»), φέρνουν το «πολιτικό φθινόπωρο» στις ανθρώπινες σκέψεις και δράσεις. Οι φωνές για ανυπαρξία εναλλακτικών, οι αγωνιώδεις και αγχωμένες κραυγές για επιστροφή στην πρωθύστερα κατάσταση, οι σταθερά επαναλαμβανόμενες θέσεις για «όχι σ’ όλα και σ’ όλους», οι θολές απόψεις για μια «ζωή αλλιώς», αλλά και οι γλυκανάλατες αναμασήσεις παραλιακών συζητήσεων του καλοκαιριού για το «εμείς γνωρίζουμε», προκαλούν θλίψη και κατήφεια.

Ο φόβος του «πολιτικού κενού» και του «πολιτικού τετελεσμένου» (κατ’ αντιστοιχία του φόβου για τον θάνατο) είναι εύλογα μια κορυφαία αιτία για την «πολιτική μελαγχολία». Στο δικό μας χέρι είναι να θυμηθούμε τους προγόνους μας, να μετατρέψουμε τον φόβο σε ορμή, να αντιπαρατεθούμε με τον φόβο του «πολιτικού θανάτου» και να τον «μεταμορφώσουμε» σε «πολιτικό οίστρο» για το μέλλον. Η μελαγχολία του φθινοπώρου αντιμετωπίζεται και ξεπερνιέται. Σε λίγες μέρες θα το ’χουμε καταφέρει.