Πολλοί είναι αυτοί που αναρωτιούνται γιατί είμαστε η μοναδική χώρα στην Ευρώπη που δεν γιορτάζει τη λήξη, αλλά την έναρξη του πολέμου. Πρόκειται άραγε για μια εθνική επέτειο σε λάθος ημερομηνία;

«Το να γιορτάζουμε ως Εθνική Επέτειο την 28η Οκτωβρίου είναι σωστό», λέει στο tvxs.gr ο ιστορικός Μενέλαος Χαραλαμπίδης.

«Η Ελλάδα γιορτάζει την αρχή του πολέμου, επειδή είμαστε η μοναδική χώρα στην Ευρώπη που νικήσαμε όταν αυτός ξεκίνησε, στην πρώτη φάση της επέκτασης των δυνάμεων του άξονα, εξηγεί. Η νίκη στο ελληνοαλβανικό μέτωπο είχε μάλιστα εξαιρετικά συμβολικό χαρακτήρα, συμπληρώνει ο κ. Χαραλαμπίδης, γιατί «ήταν το πρώτο φωτεινό σημείο στον πολύ σκοτεινό ορίζοντα του πολέμου» και αυτό λειτούργησε ως σημείο αναφοράς στη συμμαχική προπαγάνδα, καθώς αποτέλεσε σημείο αναφοράς στον αντιφασιστικό κι αντιστασιακό αγώνα.

Υπάρχει όμως ένας ακόμη λόγος που και είναι ίσως και πιο σημαντικός. Η 28η Οκτωβρίου καθιερώθηκε ως Εθνική Εορτή το 1944. Ο πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου στο διάγγελμά του για την πρώτη μετακατοχική επέτειο έλεγε: «Ελεύθεροι πανηγυρίζομεν την τετάρτην επέτειον της 28ης Οκτωβρίου. Η Κυβέρνησις την αναγόρευσεν Εθνικήν Εορτήν, ομότιμον προς την 25ην Μαρτίου 1821. Διότι ανάλογος υπήρξεν η δοκιμασία και η δόξα του Εθνους. Εκτοτε ο λαός εβυθίσθη εις τα ανείπωτα δεινά της δουλείας, αλλά η ψυχή του έμεινε αδούλωτος και εξηκολουθησε τον αγώνα».

«Η 28η Οκτωβρίου εορτάστηκε παράνομα για πρώτη φορά το 1941, με μια μεγάλη διαδήλωση που έγινε στην Αθήνα κι από εκεί και πέρα και το 1942 και το 1943. Δηλαδή οι 3 πρώτες επέτειοι, εορτάστηκαν και καθιερώθηκαν υπό καθεστώς Κατοχής από τον ίδιο τον ελληνικό λαό, ως πράξη αντίστασης. Είναι μία επέτειος δηλαδή που γεννήθηκε από τα κάτω, σε αντίθεση με την 25η Μαρτίου που θεσμοθετήθηκε με πρωτοβουλία της πολιτικής και πολιτειακής εξουσίας», υπενθυμίζει ο Μενέλαος Χαραλαμπίδης.

Στις 10 Οκτώβρη του 1941 η Κεντρική Οργανωτική Επιτροπή του ΕΑΜ – που είχε ιδρυθεί πριν λίγες μέρες στις 27 Σεπτεμβρίου – απηύθυνε διάγγελμα προς τον ελληνικό λαό καλώντας τον να ενωθεί στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα. Στο διάγγελμα του γίνεται ιδιαίτερη αναφορά στην πρώτη επέτειο της 28ης Οκτωβρίου 1940.

«Το ΕΑΜ ορίζει το χρονικό διάστημα απ’ τα σήμερα ως τις 28 Οκτωβρίου, την πρώτη επέτειο της άνανδρης επιδρομής των Ιταλών φασιστών ενάντια στη χώρα μας, περίοδο του νέου εθνικού απελευθερωτικού ξεκινήματος. Μέρα με τη μέρα, ώρα με την ώρα, ας ανεβάσουμε τις μορφές της πάλης μας. Στις 28 Οκτωβρίου με κάθε είδους εκδήλωση, αγωνιστείτε για το εθνικό ξεκίνημα. Το ΕΑΜ ορίζει σύγχρονα για έμβλημά του το ηρωικό ΤΣΑΡΟΥΧΙ. Το ΤΣΑΡΟΥΧΙ είναι το ελληνικό “V”. To Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο καλεί όλους τους Έλληνες και Ελληνίδες στις 28 Οκτωβρίου στο σπίτι τους, στον τόπο της δουλειάς τους, στο καφενείο, στο τραμ, στον κινηματογράφο, στο θέατρο να χαιρετισθούν με τις λέξεις “ΤΣΑΡΟΥΧΙ – ΕΑΜ”. Απ’ άκρη σ’ άκρη στην Ελλάδα μας δύο λέξεις πρέπει ν’ αντηχήσουν τη μέρα της 28 Οκτωβρίου. Οι λέξεις: “ΤΣΑΡΟΥΧΙ – ΕΑΜ”», ανέφερε στο κάλεσμά του.

Η δωσιλογική κυβέρνηση είχε προειδοποιήσει ότι όποιος θα κατέβαινε στους δρόμους θα τιμωρούνταν με εκτέλεση, ενώ οι Ιταλοί έκαναν περιπόλους. Κι έτσι κι έγινε. Τη νύχτα της 27ης προς 28ης Οκτωβρίου, ψηλά στον Υμηττό άναψαν φωτιές και μέσα στο σκοτάδι άστραψε η ιστορική ημερομηνία: 28 Οκτώβρη 1940, με την υπογραφή του ΕΑΜ. Την ημέρα της επετείου ο κόσμος κατέβηκε με προφυλάξεις στους χώρους των προσυγκεντρώσεων, σκορπούσε σε παρέες και περπατούσε φαινομενικά αμέριμνος έως τη στιγμή που δινόταν το σύνθημα. Στο Σύνταγμα μια μεγάλη συγκέντρωση, που, σύμφωνα με τις μαρτυρίες που υπάρχουν, ξεπερνούσε τα 5.000 άτομα. Κατατέθηκαν στεφάνια στον άγνωστο στρατιώτη, ακούστηκαν συνθήματα για τη λευτεριά και την ανεξαρτησία της Ελλάδας, έγιναν ομιλίες και για πρώτη φορά ακούστηκε το σύνθημα «Θάνατος στο Φασισμό – λευτεριά στο λαό». Όταν οι δυνάμεις κατοχής επιχείρησαν αν διαλύσουν τη συγκέντρωση ο κόσμος τους υποδέχτηκε με συνθήματα και φωνάζοντας «Αέρα». Η ιστορία επαναλήφθηκε και το 1942 και το 1943 και η παράδοση που ξεκίνησε στην Κατοχή συνεχίζεται μέχρι και σήμερα.

Γιατί όμως δεν γιορτάζουμε επίσημα και την Απελευθέρωση; «Δεν την γιορτάζαμε αρχικά για αμιγώς πολιτικούς λόγους. Γιατί για να γιορτάσεις την Απελευθέρωση θα πρέπει να πεις ποιος συνέβαλε σε αυτή. Άρα θα έπρεπε κάποιος να μιλήσει για το ΕΑΜ που ήταν απαγορευμένη λέξη σε αυτή τη χώρα μέχρι το 1981 που το ΠΑΣΟΚ αναγνώρισε την εθνική αντίσταση. Οπότε όλα αυτά τα χρόνια από το 1944 που έφυγαν οι Γερμανοί μέχρι το 1981 ήταν πολύ δύσκολο να κάνεις έναν κανονικό εορτασμό πέραν από το τυπικό που γινόταν πάντα», εξηγεί ο Μενέλαος Χαραλαμπίδης.

Αν και είναι ο εμπνευστής των εκδηλώσεων «12 Οκτωβρίου 1944. Η Αθήνα Ελεύθερη», ο κ. Χαραλαμπίδης πιστεύει πως η μέρα της Απελευθέρωσης δεν θα έπρεπε να είναι Εθνική Εορτή για δύο λόγους. «Πρώτα από όλα δεν αφορά όλη την Ελλάδα. Στις 12 Οκτώβρη απελευθερώνεται μόνο η Αθήνα, η Θεσσαλονίκη απελευθερώνεται 30 του Οκτώβρη, στην Κρήτη οι τελευταίοι Γερμανοί αποχωρούν στα τέλη του Μάη του 1945. Το δεύτερο είναι ότι, ότι μετατρέπεται σε εθνική επέτειο λαμβάνει αυτόν τον ξύλινο λόγο κι αυτή την ξύλινη μορφή εορτασμού που εμένα προσωπικά δεν με ενδιαφέρει καθόλου. Δεν θα ήθελα σε καμία περίπτωση αυτό που πετύχαμε ως ‘’Αθήνα Ελεύθερη Πόλη’’ να λάβει τη μορφή μίας επετείου κενού περιεχομένου», λέει. «Όσο εορτάζονται οι εθνικές εορτές με τον τρόπο που εορτάζονται, αλλά και με τον ξύλινο τρόπο που διδάσκεται η ιστορία στα παιδιά στο σχολείο μαθαίνουμε να μισούμε την ιστορία», συμπληρώνει.

Οι εκδηλώσεις «12 Οκτωβρίου 1944. Η Αθήνα Ελεύθερη» γίνονται τα 4 τελευταία χρόνια με πολύ μεγάλη επιτυχία. Σκοπός των εκδηλώσεων είναι η ανάδειξη του αγώνα του ελληνικού λαού ενάντια στον φασισμό/ναζισμό κατά την περίοδο του Β/ Παγκόσμιου Πολέμου και η διάχυση της σχετικής με την περίοδο επιστημονικής γνώσης.

Με τη συνδρομή και άλλων φορέων και ομάδων πολιτών πραγματοποιούνται όλο τον Οκτώβριο έκθεση για την περίοδο της Κατοχής, εκπαιδευτικά προγράμματα, ιστορικοί περίπατοι, συναυλίες, δημόσιες συζητήσεις και άλλες πολιτιστικές και εκπαιδευτικές δράσεις.

Κάπως έτσι πιστεύει ο Μενέλαος Χαραλαμπίδης ότι θα έπρεπε να διδάσκεται και η ιστορία στα παιδιά. Όσον αφορά το μεγάλο ενδιαφέρον που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια για την περίοδο της Κατοχής, έχει δύο εξηγήσεις. Πρώτα από όλα τα τελευταία χρόνια υπάρχει σημαντική ιστοριογραφία από νέους ιστορικούς που καταπιάνονται με την Κατοχή όχι μόνο εστιάζοντας στην πολιτική και στρατιωτική ιστορία αλλά στην κοινωνική της πλευρά. Από την άλλη οι κρίσεις οδηγούν τους ανθρώπους να αναζητούν στο παρελθόν εργαλεία για να ερμηνεύσουν το παρόν και να αντιμετωπίσουν το μέλλον.

«Οι άνθρωποι καταλαβαίνουν ότι αυτό που ζούμε τα τελευταία χρόνια με την κρίση δεν έχει να κάνει απλά με κάποιους κακούς οικονομικούς χειρισμούς που έγιναν μερικά χρόνια πριν, αλλά ότι οι παθογένειες της ελληνικής κοινωνίας που οδήγησαν τελικά στην κρίση έχουν πολύ πιο βαθιές ρίζες», εξηγεί ο Μενέλαος Χαραλαμπίδης. «Κάποιες από αυτές μπορούν να της βρουν στην περίοδο της Κατοχής και σε όλη αυτή τη στρέβλωση που δημιουργήθηκε στη χώρα μετά, όπου αυτοί που αντιστάθηκαν τελικά εκδιώχθηκαν και φυλακίστηκαν, εξοντώθηκαν κι εκτελέστηκαν και αυτοί που συνεργάστηκαν ουσιαστικά ανταμείφθηκαν και μπόρεσαν να συνεχίσουν τη ζωή τους κανονικά», σημειώνει. «Αυτό το απίστευτο αναποδογύρισμα της πραγματικότητας και της ηθικής τάξης είναι κάτι το οποίο δεν μπορεί να χωνευτεί και δεν θα χωνευτεί ποτέ αν δεν το συζητήσουμε, αν δεν το κατανοήσουμε και δεν καταλάβουμε για ποιους λόγους έγινε. Οπότε αυτή η απίστευτη αδικία που έγινε τόσα χρόνια πίσω ακόμα μας καταδιώκει για αυτό ασχολούμαστε με τη δεκαετία του ’40», θα καταλήξει ο κ. Χαραλαμπίδης.