Τον μήνα που διανύουμε, συμπληρώνονται 80 χρόνια από την εισβολή και την κατάληψη της Ελλάδας από τα γερμανικά στρατεύματα κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Είναι μια «στρογγυλή» επέτειος όπως λέει στο tvxs.gr ο ιστορικός Μενέλαος Χαραλαμπίδης, η οποία όμως χάθηκε από τον ηχηρό εορτασμό της επετείου των 200 χρόνων από την ελληνική επανάσταση αλλά και τον απόηχο των κιτς παρεμβάσεων στον δημόσιο χώρο.

Το διαδικτυακό σεμινάριο το οποίο κλήθηκε ο ιστορικός να δώσει από την Πρωτοβουλία για τις Δημόσιες Ανθρωπιστικές Επιστήμες Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (SNFPHI) στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια με τίτλο «Περπατώντας στην ιστορία: Ο κατοχικός λιμός και το αντιστασιακό κίνημα της Αθήνας ως αντικείμενο Δημόσιας Ιστορίας» σήμερα Πέμπτη, είναι μια καλή ευκαιρία, να διανύσουμε μαζί του μια επώδυνη περίοδο της ελληνικής ιστορίας, που παραμένει υποφωτισμένη στα σχολικά βιβλία, στο επίσημο αφήγημα και στον δημόσιο χώρο, από τον οποίο απουσιάζουν μνημειακά ίχνη της μεγάλης πείνας και των φαινομένων που συνδέθηκαν με αυτή, όπως η Αντίσταση και ο δοσιλογισμός.

Αυτό εξάλλου είναι και το θέμα του σεμιναρίου του Μ. Χαραλαμπίδη, με τον οποίο έχουμε μιλήσει πολλές φορές, με αφορμή την δημιουργική επιμονή του στην δημόσια ιστορία μέσω των ιστορικών περιπάτων.

ΕΡ. Με αφετηρία το ξέσπασμα του φονικού κατοχικού λιμού στην Αθήνα τον χειμώνα του 1941-1942, που στοίχισε τη ζωή σε τουλάχιστον 45,000 ανθρώπους και υπήρξε η απαρχή για την ανάπτυξη ενός από τα μαζικότερα αντιστασιακά κινήματα πόλης στην Ευρώπη, το σεμινάριο θέτει ως βασικό ερώτημα: «Γιατί δεν υπάρχουν στο αστικό τοπίο της Αθήνας μνημειακά ίχνη της μεγάλης πείνας και των φαινομένων που συνδέθηκαν με αυτή, όπως η Αντίσταση και ο δοσιλογισμός». Είναι ένα ερώτημα κεντρικό στην δική σας έρευνα και ένας από τους λόγους για τον οποίο ξεκινήσατε τους ιστορικούς περιπάτους. Η διαφορά είναι ότι αυτή τη φορά απευθύνεστε κυρίως σε ακαδημαϊκούς;

Αν και το σεμινάριο διοργανώνεται από ένα από τα μεγαλύτερα πανεπιστήμια, η Πρωτοβουλία για τις Δημόσιες Ανθρωπιστικές Επιστήμες –  Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια των ΗΠΑ, έχει εξωστρεφή χαρακτήρα και συνεπώς τα σεμινάριά της, πέρα από την ακαδημαϊκή κοινότητα, απευθύνονται σε όσες και όσους ενδιαφέρονται για θέματα ιστορίας. Η εισήγηση θα έχει δύο σκέλη: Το πρώτο αναφέρεται στο παρελθόν  στον κατοχικό λιμό και το ξεκίνημα της αντίστασης, πως ο λιμός λειτούργησε ως ένας από τους επιταχυντές στην ανάπτυξη του αντιστασιακού κινήματος. Και φυσικά, πως συνδέεται με το θέμα του δωσιλογισμού. Να συνδεθούν αυτές οι έννοιες αντίσταση – λιμός – δωσίλογοι.

Το δεύτερο σκέλος αναφέρεται στο σήμερα. Θα προσπαθήσω να δείξω, πως η δημόσια ιστορία μπορεί να είναι ένας τρόπος να απαντηθούν ερωτήματα, γύρω από τα οποία τα επίσημο αφήγημα «σιωπά». Το βασικό ερώτημα είναι γιατί δεν υπάρχουν στον δημόσιο  χώρο, μνημεία για τον λιμό, την αντίσταση και τον δωσιλογισμό.  Η εφαρμοσμένη ιστορία στον δημόσιο χώρο μπορεί να παρουσιάσει ένα αφήγημα καλύπτοντας αυτές τις σιωπές.

ΕΡ. Μία από αυτές τις σιωπές αφορά και το ότι η βασική επέτειος της 28ης Οκτωβρίου αναφέρεται μόνο σε ένα σκέλος των επιχειρήσεων, σε ένα κομμάτι της ιστορίας της περιόδου;

Σωστά. Πρέπει να δούμε τι γιορτάζουμε την 28η Οκτωβρίου. Στο σεμινάριο θα μιλήσουμε για την τεμαχισμένη μνήμη του Β’  Παγκοσμίου Πολέμου στην Ελλάδα. Μπήκαμε στον πόλεμο Οκτώβριο του 1940 και βγήκαμε τον Οκτώβριο του 1944. Η βασική επέτειος που μνημονεύει τον πόλεμο είναι η 28η Οκτωβρίου. Όμως αναφέρεται μόνο στο πρώτο σκέλος, αυτό των στρατιωτικών επιχειρήσεων (Οκτώβριος 1940-Απρίλιος 1941). Μετά υπάρχει μια σιωπή. Άρα εκεί τεμαχίζεται η ενιαία μνήμη. Υπάρχει το  ερώτημα: γιατί το αφήγημα της 28ης Οκτωβρίου δεν περιλαμβάνει την περίοδο της Κατοχής, της Αντίστασης και της Απελευθέρωσης (1941-1944); Πρόκειται για αμιγώς πολιτική επιλογή, που έχει να κάνει με τις πολιτικές εξελίξεις μετά τον πόλεμο.

ΕΡ. Ποια άλλα από τα ερωτήματα πρέπει να τεθούν σήμερα με αφορμή αυτή την επέτειο, με δεδομένη την σημερινή πολιτικοκοινωνική κατάσταση;

Η επέτειος είναι αφορμή να θυμηθούμε ένα γεγονός, μια περίοδο του παρελθόντος και με αυτή την αφορμή να εμβαθύνουμε στην κατανόησή της.  Τι έγινε στην Ελλάδα μετά την εισβολή των Γερμανών; Ποιες ήταν οι συνέπειες της γερμανικής κατοχής; Πώς αυτές αποτυπώθηκαν στις μεταπολεμικές πολιτικές και οικονομικές εξελίξεις;

Ποιοι ήταν οι λόγοι που είχαμε μια «καχεκτική» δημοκρατία έως το 1974; Οι αιτίες του προβλήματος της μεταπολεμικής ανελευθερίας, για ένα σημαντικό τμήμα της ελληνικής κοινωνίας, βρίσκονται στα όσα πυροδότησε η γερμανική κατοχή. Υπάρχουν ζητήματα με την βίαιη αναδιανομή του πλούτου. Τους νεόπλουτους και νεόπτωχους της κατοχής. Ποιοι ωφελήθηκαν από την κατάρρευση της οικονομίας και ποιοι αμέσως μετά την απελευθέρωση δήλωσαν παρών στις εξελίξεις. Υπήρχαν επιχειρηματίες και έμποροι που δεν θέλησαν να συνεργαστούν με Γερμανούς με αποτέλεσμα να κλείσουν τα εργοστάσια και οι επιχειρήσεις τους. Από την άλλη όσοι εργάστηκαν για τις δυνάμεις κατοχής δημιούργησαν περιουσίες, επέκτειναν τις παραγωγικές τους μονάδες και ήταν κυρίως αυτοί που συμμετείχαν στη διαδικασία παραγωγικής ανασυγκρότησης μετά τον πόλεμο.

Επίσης τα ζητήματα αποζημιώσεων και αριθμού των θυμάτων. Δεν έχουμε ξεκάθαρη εικόνα πανελλαδικά για το κόστος σε ανθρώπινες ζωές που είχε η τριπλή, γερμανική, ιταλική και βουλγαρική κατοχή. Είναι κι ένα χρέος που έχουμε απέναντι στους ανθρώπους της περιόδου εκείνης. Να διατηρήσουμε τη μνήμη ενεργή. Τώρα που έχει φύγει από τη ζωή η γενιά της κατοχής, ποιοι και με ποιους όρους θα διατηρήσουν ζωντανή τη μνήμη εκείνης της περιόδου;

Info: 

Το σεμινάριο θα πραγματοποιηθεί στα ελληνικά και μπορεί κάποιος να το παρακολουθήσει στον ακόλουθο σύνδεσμο:  https://columbiauniversity.zoom.us/j/99172292221

• Τίτλος σεμιναρίου: Περπατώντας στην ιστορία: «Ο κατοχικός λιμός και το αντιστασιακό κίνημα της Αθήνας ως αντικείμενο Δημόσιας Ιστορίας»
• Ομιλητής: Μενέλαος Χαραλαμπίδης (Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο)
• Συζητήτρια: Ελένη Κυραμαργιού (Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών)
• Ημερομηνία και ώρα: Πέμπτη, 15 Απριλίου στις 19:00