Το κυβερνητικό «πακέτο» μέτρων για την αντιμετώπιση της πανδημίας που αφορά στα εργασιακά, έχει προκαλέσει ήδη αντιδράσεις τόσο από την πλευρά των εργαζομένων, όσο και από την πλευρά των μικρομεσαίων επιχειρήσεων και των επαγγελματιών. Η κοινή συνισταμένη αυτών των αντιδράσεων είναι ότι, τουλάχιστον ένα μεγάλο μέρος αυτών των μέτρων, «ήρθε για να μείνει» και ότι δεν απαντούν στις πραγματικές ανάγκες της κοινωνίας, αν δεν τις υπονομεύουν επιπλέον.

Σε μια προσπάθεια να «χαρτογραφήσουμε» το εργασιακό τοπίο μέχρι στιγμής και τι θα σημάνουν αυτά τα μέτρα για την κατάσταση της μισθωτής εργασίας στην χώρα το επόμενο διάστημα, το Tvxs.gr απευθύνθηκε στον Δημήτρη Περπατάρη, εργατολόγο και δικηγόρο στον Άρειο Πάγο.

Απορρύθμιση της εργασίας και των εργασιακών δικαιωμάτων

«Νομίζω ότι αν αποτολμούσε κάποιος έναν μικρό απολογισμό, διότι δυστυχώς η πανδημία συνεχίζεται, άρα και τα έκτακτα μέτρα – το έκτακτα ελπίζω να είναι εκτός εισαγωγικών – που τέθηκαν στο όνομα της πανδημίας και με αφορμή αυτήν, συνεχίζονται, δύο είναι τα βασικά χαρακτηριστικά τους:

1. Όλα έχουν νομοθετηθεί με αυτόν τον “δημοκρατικό” και στα όρια της τυπικής νομιμότητας τρόπο της Πράξης Νομοθετικού Περιεχομένου και των Υπουργικών Αποφάσεων. Αυτό σημαίνει, χωρίς ουσιαστική πολιτική διαβούλευση, συνεργασία με τους φορείς των εργαζομένων και τους κοινωνικούς φορείς και, πάντως, με μια μορφή συγκεντρωτικών αποφάσεων που, πολλές φορές, είχαν και αντιφάσεις και αδιέξοδα, κενά και ανεπάρκειες και χρειάστηκαν πλήθος εγκυκλίων για να ερμηνεύσουν μετά και να εφαρμόσουν είτε τα αυτονόητα, είτε αυτά που δημιουργούσαν προβλήματα και αντιφάσεις σε αυτά που προσπάθησαν έστω και πρόσκαιρα να θεραπεύσουν. Δηλαδή, το ένα έχει σχέση με το ότι έχουμε σίγουρα μια παραβίαση της τυπικής δημοκρατικής κοινοβουλευτικής διαδικασίας. Βέβαια αυτό έγινε στο όνομα της έκτακτης ανάγκης και της πανδημίας, υπάρχει ένας κίνδυνος όμως πολλά από τα μέτρα αυτά να μείνουν και για την επόμενη μέρα, τυπικά να επικυρωθούν από την Βουλή εκ των υστέρων, από την κυβερνητική πλειοψηφία, ενώ θα έχουν παράξει ήδη τα αρνητικά αποτελέσματά τους.
2. Έχουμε θέσπιση μέτρων τα οποία υπό κανονικές συνθήκες θα ήταν αδιανόητο να θεσμοθετηθούν και που είναι πρωτόγνωρα ακόμα και για την ιστορία του εργατικού ελληνικού δικαίου, δηλαδή των θεσμών που ορίζουν τα δικαιώματα των εργαζομένων και της εργασίας.

Να σας πω τα πιο σημαντικά:

• Έχουμε για πρώτη φορά ένα κρατικά επιβαλλόμενο σύστημα εκ περιτροπής εργασίας, που καταδικάζει το μισό κάθε φορά προσωπικό μιας επιχείρησης να απασχολείται με μείωση 50% στις αποδοχές του, που σημαίνει συμπίεση του εργατικού εισοδήματος στην πιο δύσκολη περίοδο που θα μπορούσε ένας εργαζόμενος να εντιμετωπίσει.
• ‘Εχουμε την επαναφορά του θεσμού της αναστολής της σύμβασης εργασίας, ένας θεσμός που στην Ελλάδα τον γνώριζε το εργατικό δίκαιο για την περίπτωση ανδρών εργαζομένων οι οποίοι έκαναν την στρατιωτική τους θητεία και έπρεπε να υποχρεωθεί ο εργοδότης να τους περιμένει, χωρίς να έχει τη συνέπεια της μισθοδοσίας και της ασφάλισής τους.
• Έχουμε το γεγονός, ότι πλήθος εργαζομένων για όσες επιχειρήσεις ή νομικά πρόσωπα έχουν κλείσει με διοικητικά μέτρα, δηλαδή με υπουργικές αποφάσεις – οπότε αυτό παραπέμπει και στον τρόπο νομοθέτησης που σχολιάσαμε προηγουμένως – ουσιαστικά, αντί για αποδοχές όλο αυτό το διάστημα, θα πάρουν, στην καλύτερη των περιπτώσεων, τα 800 ευρώ. ‘Η για τους ανέργους, τα 400 ευρώ. Ενώ την ίδια στιγμή – γιατί μέτρα δεν είναι μόνο αυτά που θεσμοθετούνται, είναι και αυτά που δεν θεσμοθετούνται – έχουμε τη λήξη συμβάσεων για εργαζόμενους οι οποίοι κυριολεκτικά βρέθηκαν στον δρόμο και χωρίς τη δυνατότητα επανπρόσληψης. Είναι χαρακτηριστικό ότι το νέο πρόγραμμα κοινωφελούς εργασίας, αποκλείει αυτούς οι οποίοι μέχρι πρόσφατα απασχολούνται από αντίστοιχα προγράμματα, δηλαδή τους συμβασιούχους εργαζόμενους. Είναι χαρακτηριστικό ότι δεν λήφθηκε καμία μέριμνα για εργαζόμενους οι οποίοι έχουν κάνει επίσχεση εργασίας σε προηγούμενο εργοδότη τους. Δηλαδή τυπικά φαίνονται ότι είναι στην κατάσταση προσωπικού, αλλά παραμένουν απλήρωτοι επί χρόνια και επειδή τυπικά φαίνονται ότι ανήκουν σε έναν νέο εργοδότη, αποκλείστηκαν τελείως από τη δυνατότητα έστω και των 800 ευρώ. Συν το γεγονός ότι όλες οι ρυθμίσεις μιλάνε για τον ίδιο αριθμό εργαζομένων, δεν μιλάνε για τους ίδιους εργαζόμενους, δεν περιλαμβάνουν τους συμβασιούχους εργαζόμενους, δηλαδή όσων λήγουν οι συμβάσεις και σίγουρα δεν περιλαμβάνουν αυτούς που θα “πειστούν” να κάνουν “οικειοθελείς” αποχωρήσεις.
• Έχουμε θεσμοθέτηση στην πράξη, σε μία νύχτα κυριολεκτικά – στο δίκαιο της πράξης δηλαδή, όχι στο νομικό πλαίσιο – της συνεργασίας και ελαστικών μορφών απασχόλησης ή της κρυμμένης μαύρης εργασίας που γίνεται από το σπίτι, είναι αδήλωτη. Ο εργαζόμενος υποτίθεται ότι είναι σε αναστολή και δεν μπορεί να ελεγχθεί το θέμα του ωραρίου, της εντατικοποίησης – που τις περισσότερες φορές είναι πιο εντατικοποιημένη η εργασία στο σπίτι – ενώ δεν μπορούν να παρέμβουν οι ελεγκτικοί μηχανισμοί, λόγω του ότι η Επιθεώρηση Εργασίας δεν πηγαίνει στα σπίτια, συν ότι βρίσκεται σε αναστολή λειτουργίας.

Καταλαβαίνετε ότι εύλογα ο κίνδυνος είναι ότι πολλοί από αυτούς τους θεσμούς της απορρύθμισης του χώρου της εργασίας και των εργασιακών δικαιωμάτων, οι οποίοι κλονίστηκαν δυνατά στα χρόνια των μνημονίων, να υποστούν ακόμη μεγαλύτερα ρήγματα και να έχουμε ένα τελείως διαφορετικό τοπίο την επόμενη μέρα. Η οποία, κατά την ταπεινή μου άποψη είναι από σήμερα η επόμενη μερα. Δηλαδή στα εργασιακά θέματα, όπως είδαμε και με την ανακοίνωση του ΣΕΒ, δεν περιμένουν οι εργοδότες να λήξει η πανδημία, αλλά νομίζω ότι η στρατηγική τους είναι να αξιοποιήσουν αυτούς τους ενδιάμεσους θεσμούς – γέφυρες για να διαμορφώσουν και το εργατικό δίκαιο της επόμενης μέρας, που νομίζω και φοβάμαι ότι θα είναι μια προσπάθεια να γυρίσουμε πολλά χρόνια πίσω. Που σημαίνει ότι θέλει αυξημένη επαγρύπνηση και ένα συλλογικό δημοκρατικό έλεγχο προκειμένου να μην προχωρήσουν αυτοί οι σχεδιασμοί».

Ο όρος «στρατηγική» προϋποθέτει ότι αυτά τα μέτρα αποτελούν επιδιώξεις άσχετες με τη συγκυρία της πανδημίας.

«Και στα μέτρα του μνημονίου και στο όνομα της ανάπτυξης μετά το μνημόνιο επανέρχονταν σταθερά προτάσεις που ήταν από το χειρότερο τμήμα της εργαλειοθήκης και του οπλοστασίου των πρακτικών των εργασιακών μοντέλων που επί χρόνια δοκιμάζονταν στην Ευρώπη και τον υπόλοιπο κόσμο. Τώρα, στο όνομα των θυσιών, από την επόμενη μέρα, και της προσπάθειας για ανάπτυξη, από την μεθεπόμενη, νομίζω ότι θα είναι πιο έντονες αυτές οι πιέσεις. Και η ιστορία των εργασιακών σχέσεων διδάσκει ότι πάντα έχουν πιο εύφορο έδαφος (σσ οι εργοδοτικές πιέσεις) όσο ο δείκτης ανεργίας και ανασφάλειας των εργαζομένων μεγαλώνει. Χιλιάδες εργαζόμενοι που υπό άλλες συνθήκες δεν θα υπογράφανε μια τροποποίηση ατομικής σύμβασης εργασίας ή δεν θα δέχονταν να κάνουν χρήση της άδειάς τους ή να πάνε σε άδεια άνευ αποδοχών, αναγκάστηκαν να το κάνουν υπό τον φόβο ότι μπορεί να βρεθούν χωρίς δουλειά σε αυτή την κρίσιμη φάση».

Οι μορφές εργασιακών σχέσεων που περιγράψατε αφορούν πολλές χιλιάδες κόσμο που μένουν εκτός ρυθμίσεων.

«Αν αθροίσουμε παλιούς και νέους ανέργους, όλες τις μορφές προγραμμάτων, καταρτιζομένων, συμβασιούχων, ελαστικών σχέσεων εργασίας, μερικής απασχόλησης – πολλές συμβάσεις μέσα στη δίνη της πανδημίας μετατράπηκαν από πλήρους σε μερικής απασχόλησης – αν αθροίσουμε την τηλε-εργασία, τη συγκεκαλυμμένη μορφή μαύρης ή γκρίζας αδήλωτης εργασίας, νομίζω ότι πάμε σε ένα μοντέλο “ένας προς ένας”. Δηλαδή, δίπλα σε κάθε τυπική και νόμιμη μορφή εργασίας, με τα καλά και τα κακά της, να διαμορφώνεται άλλος ένας εργαζόμενος που θα είναι στα όρια αυτής της γκρίζας και μαύρης εργασίας, γεμάτη ανασφάλεια, χωρίς εργατικά δικαιώματα, χωρίς ελέγχους και δεσμευτικό νομοθετικό πλαίσιο».