Ο Στέφανος Στεφάνου, ιστορικό στέλεχος της Αριστεράς, έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 90 ετών, και το tvxs.gr δημοσιεύει την μαρτυρία του για την μετεμφυλιακή Ελλάδα, τα κινήματα της νεολαίας, αλλά και για όσα γέννησε η Αριστερά στον τόπο, την κληρονομιά στις επόμενες γενιές. «Αν βοηθήσαμε λίγο τα πράγματα να πάνε ένα βήμα μπροστά, αυτό ας το κρίνει η ιστορία […] Αυτό που θέλαμε να δείξουμε είναι πως κανείς δεν θα πρέπει να προτιμά τον καναπέ του σαλονιού του, αλλά τον δρόμο».

Η συνέντευξη είχε δοθεί στο πλαίσιο ντοκιμαντέρ του «Ρεπορτάζ Χωρίς Σύνορα». Το Τvxs.gr θα δημοσιεύσει τη μαρτυρία του σε έξη μέρη ξεκινώντας με το «Κίνημα της νεολαίας μετά τον εμφύλιο». Τα άλλα πέντε μέρη θα δημοσιευτούν τις επόμενες ημέρες.

1. Το κίνημα της νεολαίας μετά τον Εμφύλιο
2. Η ίδρυση της νεολαίας Λαμπράκη
3. Νεολαία και αμερικανικό τρόπος ζωής
4. Το βάψιμο της εκκλησίας
5. Η δράση της ΕΚΟΦ
6. Τι άφησε η Αριστερά

Ο Στέφανος Στεφάνου είχε γεννηθεί το 1926 στο Σουφλί και έζησε σε φυλακές και εξορίες από τον καιρό του εμφύλιου μέχρι και τα χρόνια της χούντας. Ήταν μέλος της προεδρείου της νεολαίας της ΕΔΑ και της νεολαίας Λαμπράκη. Ήταν επίσης, επιμελητής εκδόσεων και διορθωτής κειμένων. Την αυτοβιογραφική του αφήγηση κατέγραψε και επιμελήθηκε  η ιστορικός Χριστίνα Αλεξοπούλου στο βιβλίο «Στέφανος Στεφάνου, Ένας απ’ τους πολλούς της ελληνικής Αριστεράς 1941-1971», από τις εκδόσεις Θεμέλιο.

Μέρος Πρώτο: Το κίνημα της νεολαίας μετά τον Εμφύλιο

Έχω τη γνώμη ότι για να καταλάβουμε τι γινόταν στην αγροτική νεολαία της δεκαετίας του ’60, και ιδιαίτερα τι ανάγκες θεράπευε και τι υπηρεσίες πρόσφερε στο χωριό γενικότερα η λέσχη Λαμπράκη, όπως τη λέγαμε τότε, θα πρέπει πολύ σύντομα να αναφερθούμε στην κατάσταση που δημιουργήθηκε μετά τον εμφύλιο πόλεμο, τόσο στις πολιτικές εξελίξεις, ιδιαίτερα όσον αφορά τη νεολαία και ιδιαίτερα την αριστερή νεολαία, όσο και στο μαζικό κίνημα της νεολαίας τότε.

Γιατί νομίζω ότι το κίνημα της αγροτικής νεολαίας που αρχίζει το 1963, και οι λέσχες Λαμπράκη που είναι σχεδόν σύγχρονες και αναπτύσσονται ιδιαίτερα στο δεύτερο εξάμηνο του 1964 και στο πρώτο εξάμηνο του 1965, είναι ένα κομμάτι -κατ’ άλλους κορύφωση και κατ’ άλλους απόληξη- ενός κινήματος που αρχίζει από τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του ’50 και ιδιαίτερα από τα μέσα της δεκαετίας του ’50.

Από άποψη πολιτική λοιπόν, θα αναφέραμε τις εξής οργανώσεις. Υπήρξε το 1951-52 η ΕΔΝΕ, μια αυτόνομη αριστερή Νεολαία, υπήρξε η Νεολαία της ΕΔΑ από το 1954 μέχρι το 1967 που διαλύθηκε από τη χούντα. Στο μεταξύ, δημιουργήθηκε το 1963 η Δημοκρατική Κίνηση Νέων Γρηγόρης Λαμπράκης, μετά τη δολοφονία του Λαμπράκη. Παράλληλα, στη δεκαετία του ’50, μέχρι το 1958, δρούσε η παράνομη ΕΠΟΝ και το κίνημα της αριστερής Νεολαίας ήταν ένα κίνημα άμεσα δεμένο και σφιχτά δεμένο με το μαζικό κίνημα της νεολαίας για το οποίο θα μπορούσαμε να πούμε δυο λόγια.

Συνδέεται με τις κινητοποιήσεις του κυπριακού, το 1955-56, που σταμάτησαν με ένα συλλαλητήριο, το τελευταίο συλλαλητήριο του καλοκαιριού στην Αθήνα, όπου σκοτώθηκαν τρεις Νεολαίοι της ΕΔΑ, ο Γεροντής και άλλοι δύο. Μετά το 1958, περνάει σε μια ύφεση, και ξαναφουντώνει μετά τις εκλογές του 1961, τις γνωστές ως εκλογές βίας και νοθείας, με το κίνημα του “1-1-4”.

Αυτό είναι ένα πολύ ενδιαφέρον τμήμα της ανάπτυξης του δημοκρατικού κινήματος, που μετέτρεψε σε καθήκον του κάθε πολίτη το αίτημα των ανθρώπων που ήταν στο περιθώριο, να αποκτήσουν κι αυτοί δικαιώματα μέσα στο μετεμφυλιακό κράτος στο οποίο κυριαρχούσαν ακόμα οι νόμοι του εμφυλίου πολέμου. Γιατί το “1-1-4” δεν ήταν τίποτα άλλο παρά το ακροτελεύτιο άρθρο του συντάγματος το οποίο έλεγε ότι η τήρησις του παρόντος συντάγματος εναπόκειται στον πατριωτισμό των Ελλήνων.

Παράλληλα, αναπτύσσεται ένα μεγάλο, ευρύ, τόσο από άποψη διεκδικήσεων αλλά κυρίως από άποψη μαζικότητας, εκπαιδευτικό κίνημα, το περίφημο κίνημα του “15% προίκα στην Παιδεία”, όπως ονομαζόταν τότε, και το οποίο συγκέντρωσε όχι μόνο τους μαθητές και τους φοιτητές, αλλά εκπαιδευτικούς, καλλιτέχνες, λογοτέχνες κλπ, τον ανθό, θα έλεγα, του κόσμου της διανόησης και της τέχνης της Ελλάδας. Αυτό κορυφώθηκε μ’ ένα δημοψήφισμα, ένα χαρτάκι που η μόνη φράση που έλεγε, ήταν «ψηφίζω για να δοθεί στην Παιδεία το 15% του προϋπολογισμού».

Δηλαδή, σα να λέγαμε τώρα, το 4-5% του εθνικού εισοδήματος, που είναι και το σημερινό αίτημα του εκπαιδευτικού κόσμου. Συγχρόνως, αναπτύσσεται ένα ευρύ ντόπιο φοιτητικό κίνημα, συνδεδεμένο με το δυτικό φοιτητικό κίνημα, το οποίο ξεκινάει από τη σπουδάζουσα με το Σύνδεσμο Μπέρτραντ Ράσελ για τον πυρηνικό αφοπλισμό. Θα ήθελα να κάνω εδώ μια παρατήρηση. Όλα αυτά τα κινήματα βγήκαν από τη βάση, βεβαίως, της αριστερής Νεολαίας και των συνεργατών της, των συμμάχων της. Δεν ήταν κανένα απ’ αυτά σημαδεμένο, ξέρω εγώ, από την καθοδήγηση του κόμματος της ΕΔΑ. Βέβαια, ήταν μέσα στα γενικά πλαίσια που επιδίωκε τότε η ΕΔΑ με το πρόγραμμα της δημοκρατικής συνεννόησης, αλλά ήταν ανακαλύψεις του ίδιου του κόσμου του φοιτητικού, του μαθητικού αργότερα, των τεχνικών σχολών και ιδιαίτερα των μαθητών νυχτερινών σχολείων.

Οι πρώτες, μάλιστα, κινητοποιήσεις, το 1962, αμέσως μετά το [εκλογικό] πραξικόπημα, είναι κινητοποιήσεις των μαθητών των νυχτερινών σχολών, που γίνονται για να καταργηθεί το έβδομο έτος το οποίο τους είχα προσθέσει τότε, και το οποίο ήταν καταστρεπτικό για τα παιδιά. Αυτό το κίνημα δεν ήταν μόνο για το έβδομο έτος, ήταν και ένα κίνημα για το 6ωρο στους ανήλικους εργαζόμενους, για ένα ποσοστό 60-70% του μεροκάματου του ανειδίκευτου εργάτη, για τους ανήλικους εργαζόμενους και άλλα αιτήματα.

Θα ήθελα να πω ότι αυτά τα τρία πράγματα τα οποία είναι παράλληλα και κορυφώνονται το 1963, είναι άρρηκτα συνδεδεμένα μεταξύ τους γιατί δεν μπορεί να εννοηθεί π.χ. το 15% για την Παιδεία σε ένα καθεστώς αντιδημοκρατικό. Διότι ένα αντιδημοκρατικό καθεστώς και μάλιστα ψυχροπολεμικό όπως τότε ήταν, θα έδινε οπωσδήποτε μεγάλο μερίδιο της πίτας σε αμυντικές δαπάνες, οι οποίες κανονίζονταν από το ΝΑΤΟ.