Παγκόσμια ημέρα για την καταπολέμηση της έμφυλης βίας η σημερινή και τα στοιχεία που δημοσιεύει το tvxs μέσω της συνέντευξης της Κικής Πετρουλάκη (Ψυχολόγος με Διδακτορικό στην Πειραματική Ψυχολογία και ιδρυτικό μέλος του Ευρωπαϊκού Δικτύου κατά της Βίας) κάθε άλλο παρά ενθαρρυντικά είναι για την Ελλάδα.

H Ομάδα Εμπειρογνωμόνων για τη Δράση κατά της Βίας κατά των Γυναικών και της Ενδοοικογενειακής Βίας (GREVIO), η οποία ελέγχει την εφαρμογή της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης στα Κράτη που την έχουν κυρώσει, δημοσίευσε στις 14- 11 – 2023 την 1η Έκθεση Αξιολόγησης για τη χώρα μας, διατυπώνοντας δεκάδες συστάσεις, ορισμένες από αυτές με την ένδειξη του κατεπείγοντος, προκειμένου να προστετευτούν στοιχειωδώς τα θύματα.

Ανάμεσα σε άλλα, η έκθεση επισημαίνει  πως το νομοσχέδιο Τσιάρα για την υποχρεωτική συνεπιμέλεια, παραβιάζει  συγκεκριμένες προβλέψεις της Σύμβασης και πρόκειται να εκθέσει μητέρες και παιδιά σε μεγαλύτερο κίνδυνο από αυτόν στον οποίο βρίσκονταν πριν και θα τις εγκλωβίσει στο κακοποιητικό σπίτι, κάτι που έχουν διαπιστώσει ήδη ρεπορτάζ του tvxs. Υπογραμμίζει επίσης, πως οι αρχές στην Ελλάδα ενδιαφέρονται περισσότερο για τη μη καταπάτηση των δικαιωμάτων του θύτη, παρά για την προστασία του θύματος.

Την ίδια στιγμή, όπως επισημαίνει η Κ. Πετρουλάκη, η 4η Ετήσια Έκθεση για την βία κατά των Γυναικών, η οποία περιλαμβάνει κάποιους δείκτες για την βία κατά των γυναικών για το 2023 δεν έχει ακόμα βγει ενώ εκείνη του 2022 εκδόθηκε πρόσφατα. Με βάση δεδομένα της ΕΛ.ΑΣ και του Υπουργείου Δικαιοσύνης καταγράφει 24 γυναικοκτονίες στο πλαίσιο ενδοοικογενειακής και 11. 534 καταγγελίες ενδοοικογενειακής βίας, με τις οργανώσεις ωστόσο να επιμένουν πως δεν γίνεται έγκαιρη και σωστή καταγραφή.

Που βρίσκεται η χώρα σε σχέση με την προστασία των θυμάτων έμφυλης βίας σήμερα σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια;

Η κατάσταση είναι χειρότερη σε ότι αφορά στην προστασία γυναικών και παιδιών θυμάτων ενδοοικογενειακής βίας, καθώς ο Ν 4800/2021 παρέχει απρόσκοπτη πρόσβαση στους θύτες τους και καμία παρακολούθηση της ασφάλειάς τους  Για τις υπόλοιπες μορφές έμφυλης βίας η κατάσταση δεν έχει βελτιωθεί καθόλου – παραμένει σταθερά άσχημη. H Ομάδα Εμπειρογνωμόνων για τη Δράση κατά της Βίας κατά των Γυναικών και της Ενδοοικογενειακής Βίας (GREVIO), η οποία ελέγχει την εφαρμογή της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης στα Κράτη που την έχουν κυρώσει, δημοσίευσε στις 14 11 2023 την 1η Έκθεση Αξιολόγησης για τη χώρα μας[1]

Ενδεικτικά θα αναφέρουμε πως η GREVIO διατύπωσε 71 συστάσεις και προτάσεις που αφορούν στο 77% των άρθρων που εξετάστηκαν (σε 47 από τα 61 άρθρα που περιλαμβάνουν τα 7 κεφάλαια της Σύμβασης), εκ των οποίων 18 θεωρούνται κατεπείγουσες (νομοθεσία/πολιτικές/πρακτικές που έρχονται σε αντίφαση με προβλέψεις της Σύμβασης ή προβλέψεις της Σύμβασης που δεν εφαρμόζονται καθόλου ή εφαρμόζονται ελλιπώς) και 34 επείγουσες (ελλείψεις που πρέπει να διορθωθούν το συντομότερο δυνατόν) [2]  Οι κατεπείγουσες αφορούν στα ακόλουθα άρθρα της Σύμβασης:

8 Οικονομικοί Πόροι

9 Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις και Κοινωνία των Πολιτών

15 Εκπαίδευση επαγγελματιών

16 Προληπτική παρέμβαση και θεραπευτικά προγράμματα (δραστών)

18 Υποχρεώσεις γενικού χαρακτήρα (για προστασία και υποστήριξη θυμάτων)

23 Καταφύγια

25 Παροχή υποστήριξης σε θύματα σεξουαλικής βίας

26 Παροχή προστασίας και υποστήριξης σε παιδιά μάρτυρες

31 Επιμέλεια, δικαιώματα επίσκεψης και ασφάλεια

36 Σεξουαλική βία συμπεριλαμβανομένου του βιασμού

49 Γενικές υποχρεώσεις (Έρευνα, ποινική δίωξη, δικονομικό δίκαιο και προστατευτικά μέτρα)

50 Άμεση ανταπόκριση, πρόληψη και προστασία

51 Αξιολόγηση και διαχείριση κινδύνου

52 Επείγοντα μέτρα αποκλεισμού (emergency barring orders=έξωση δράστη από το σπίτι)

53 Περιοριστικοί όροι

60 Αιτήσεις ασύλου βασισμένες στο φύλο

61 Μη επαναπροώθηση

Έχουμε νέα δεδομένα για το τι καταγράφηκε το 2023;

Όχι, γενικά η συλλογή και η δημοσιοποίηση δεδομένων καθυστερεί πολύ περισσότερο. Μόλις χθες δημοσιοποιήθηκε η 4η Ετήσια Έκθεση για την βία κατά των Γυναικών[3], η οποία περιλαμβάνει κάποιους δείκτες για την βία κατά των γυναικών για το 2022 με βάση δεδομένα της ΕΛ.ΑΣ  και του Υπουργείου Δικαιοσύνης.

Συγκεκριμένα καταγράφονται 24 γυναικοκτονίες στο πλαίσιο ενδοοικογενειακής βίας από νυν ή τέως σύντροφο/σύζυγο (13), γιο (8) πατέρα (2) ή εγγονό (1).  Αναφέρονται 11. 534 καταγγελίες ενδοοικογενειακής βίας, με 13 566 θύματα (10. 131 γυναίκες ή κορίτσια και 3 435 άνδρες ή αγόρια).  Εντούτοις, τα στοιχεία από το Υπουργείο Δικαιοσύνης αναφέρουν ότι κατά το ίδιο έτος ασκήθηκαν μόνο 3. 115 ποινικές διώξεις (στις οποίες οπωσδήποτε συμπεριλαμβάνονται και διώξεις που αφορούν καταγγελίες προηγούμενων ετών).

Αθροιστικά, οι καταγγελίες στην Αστυνομία για μια επταετία (2016-2022) αναφέρονται ότι ήταν 43. 690 και οι ποινικές διώξεις που ασκήθηκαν 21 362, δηλαδή μόνο για το 48,9% των καταγγελιών . Δεδομένου του αυτεπάγγελτου χαρακτήρα των αδικημάτων ενδοοικογενειακής βίας, αποκλείεται να έχουν αποσυρθεί καταγγελίες.

Επομένως, θεωρώντας πως τα δεδομένα είναι σωστά, δημιουργούνται σοβαρά ερωτήματα για την τύχη των υπόλοιπων 22. 328 καταγγελιών και συγκεκριμένα για το πόσες τέθηκαν στο Αρχείο χωρίς να ασκηθεί δίωξη, σε πόσες εκκίνησε ποινική διαμεσολάβηση και πόσες βρίσκονται ακόμα σε στάδιο διερεύνησης  Και οπωσδήποτε, τίθενται ερωτήματα για την ασφάλεια των θυμάτων που υπέβαλλαν αυτές τις καταγγελίες.

Στην 4η Ετήσια Έκθεση εμφανίζονται επίσης στατιστικά στοιχεία για το Δίκτυο Δομών αλλά δεν είναι δυνατές οι συγκρίσεις καθώς η περίοδος αναφοράς δεν είναι ολόκληρο έτος αλλά η περίοδος Νοέμ 2022 – Σεπτ  2023.  Στα 44 Συμβουλευτικά Κέντρα απευθύνθηκαν 4.193 κακοποιημένες γυναίκες και στους 20 ξενώνες φιλοξενήθηκαν 256 γυναίκες και 257 παιδιά.  Η γραμμή SOS 15900 έλαβε 5.462 κλήσεις που αφορούσαν «περιστατικά βίας» (74% από τις ίδιες τις επιζώσες, και 26% από τρίτα πρόσωπα).

Μπορείτε να ιεραρχήσετε ποια είναι τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα θύματα στην Ελλάδα σήμερα;

• Επιτήρηση της ασφάλειας και άμεση προστασία τη στιγμή του κινδύνου
• Στέγαση και εύρεση εργασίας – γενικά, δεν διαθέτει η χώρα μας επείγουσα υποστήριξη και προστασία αλλά ούτε και μακροπρόθεσμη
• Η πλειονότητα των αποφάσεων αστικών δικαστηρίων για επιμέλεια και επικοινωνία με τα παιδιά
  • αγνοούν τις ενδείξεις και τις αποδείξεις για την ύπαρξη ενδοοικογενειακής βίας, κάποιες φορές και τις καταδικαστικές αποφάσεις αλλά δέχονται να εξετάσουν υποθέσεις στη βάση δικογράφων και νομικών ισχυρισμών που χρησιμοποιούν επιχειρήματα και ορολογία «γονεϊκής αποξένωσης»
  • σπανίως ενδιαφέρονται να εξετάσουν τον κίνδυνο (αλλά και όταν ενδιαφέρονται δεν έχουν τα κατάλληλα εργαλεία)
  • δεν διατάσσουν μέτρα προστασίας για την μητέρα κι όταν διατάσσουν μέτρα προστασίας για τα παιδιά (π χ εποπτευόμενη επικοινωνία) την αναθέτουν στην ίδια την κακοποιημένη μητέρα, εκθέτοντάς την σε κίνδυνο
• Δεν υπάρχουν συγκεκριμένα βήματα, που πρέπει να ακολουθήσουν για να λάβουν προστασία και υποστήριξη: κάθε Αρχή και φορέας θέτει κανόνες και προϋποθέσεις που αν δεν πληρούνται, οι επιζώσες και τα παιδιά τους δεν είναι «επιλέξιμες»
• Δεν συνεργάζονται οι φορείς μεταξύ τους με αποτέλεσμα, αντί να τις προστατεύουν, να τις θυματοποιούν δευτερογενώς: λένε πολλές φορές το ιστορικό της κακοποίησής τους, λαμβάνουν ελλιπείς πληροφορίες για τις νομικές διαδικασίες και για το πώς μπορούν να λάβουν περιοριστικούς όρους προστασίας, λαμβάνουν ελλιπείς ή εσφαλμένες πληροφορίες
• Σπανίως διατάσσονται μέτρα προστασίας εκτός αυτόφωρης διαδικασίας και ακόμα και όταν υπάρχουν σε ισχύ περιοριστικοί όροι, ασφαλιστικά μέτρα ή όροι ποινικής διαμεσολάβησης, η ασφάλεια των θυμάτων δεν επιτηρείται και οι δράστες δεν τιμωρούνται όταν τα παραβιάζουν
• Δεν υπάρχει εξειδικευμένη υποστήριξη για παιδιά θύματα και μάρτυρες αλλά ούτε και για γυναίκες (π χ θεραπεία τραύματος)

Είχαμε πρόσφατα καταγγελίες σε σχέση με την παθητική στάση της αστυνομίας. Μετά από καταγγελία έφθασε καθυστερημένα και δεν παρενέβη με αποτέλεσμα να έχουμε άλλη μία γυναικοκτονία. Ωστόσο αυτό είναι ένα μόνο από τα περιστατικά  Εσείς έχετε στο παρελθόν εργαστεί πάνω στο τι πρέπει να γίνει σε σχέση με θεσμική θωράκιση

 Έχετε εισακουστεί;

Η GREVIO ζητά επειγόντως από την Ελλάδα να δημιουργήσει σύστημα αναδρομικής επανεξέτασης των γυναικοκτονιών και να αξιολογήσουν κατά πόσον κενά στη θεσμική ή/και δικαστική ανταπόκριση συνέβαλαν στη μοιραία έκβαση, προκειμένου να προλάβουμε μελλοντικές γυναικοκτονίες και να καταστούν υπόλογοι, τόσο οι δράστες όσο και οι θεσμοί που έρχονται σε επαφή με τα θύματα και τους δράστες.

Το Ευρωπαϊκό Δίκτυο κατά της Βίας έχει πολλές φορές επισημάνει κενά και ελλείψεις στον τομέα της προστασίας και υποστήριξης των επιζωσών ενδοοικογενειακής βίας και των παιδιών τους και έχει διατυπώσει προτάσεις, ιδιαίτερα σε ότι αφορά στην εφαρμογή των προβλέψεων της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης (Ν 4531/2018) η οποία αν είχε εφαρμοστεί, έστω και μερικώς, τα τελευταία 5 χρόνια που αποτελεί νόμο του κράτους θα είχε βελτιώσει κατά πολύ την προστασία και τις συνθήκες των θυμάτων.

Είχαμε πολύ έντονα και πολύ νωρίς προειδοποιήσει το Υπουργείο Δικαιοσύνης και όλες τις συναρμόδιες Αρχές για το γεγονός πως το Νομοσχέδιο που μετέπειτα έγινε Ν 4800/2021, (για την υποχρεωτική συνεπιμέλεια) παραβιάζει[4] συγκεκριμένες προβλέψεις της Σύμβασης και πρόκειται να εκθέσει μητέρες και παιδιά σε μεγαλύτερο κίνδυνο από αυτόν στον οποίο βρίσκονταν πριν και θα τις εγκλωβίσει στο κακοποιητικό σπίτι.  Επιπλέον, τα τελευταία δύο έτη, στο πλαίσιο του Προγράμματος ACF, σχεδιάσαμε και υλοποιήσαμε τo Έργο «Ελλάδα-Ισλανδία ενωμένες για τις επιζώσες ενδοοικογενειακής βίας» με πιλοτική εφαρμογή του στον Δήμο Αγίου Δημητρίου[5]: στόχος ήταν να δημιουργηθούν τα πρωτόκολλα και εργαλεία που απαιτούνται για να μπορούν όλοι οι αρμόδιοι τομείς (Αστυνομία, Δικαιοσύνη, Εξειδικευμένες και Γενικές Υπηρεσίες Υποστήριξης) να συνεργάζονται με στόχο την άμεση και συντονισμένη, διατομεακή ανταπόκριση στην ενδοοικογενειακή βία, που θα θέτει στο επίκεντρο τα δικαιώματα και την προστασία των θυμάτων.  Όλες οι Αρχές είχαν προσκληθεί και είχαν αποδεχτεί την πρόσκληση συμμετοχής τους, ωστόσο στην πράξη είχαν τεράστιες αντιστάσεις στο να σχεδιάσουν ή να υλοποιήσουν οποιαδήποτε τροποποίηση στις διαδικασίες τους.

Γιατί η χώρα δεν συμμορφώνεται παρά τις συστάσεις και τα αποτελέσματα των ερευνών; Έχουμε κατά καιρούς ακούσει εξαγγελίες, τι έχει γίνει στην πράξη;

Επειδή στις πατριαρχικά δομημένες κοινωνίες, όπως η Ελληνική, η προαγωγή της ισότητας των φύλων και η εξάλειψη της ενδοοικογενειακής και έμφυλης βίας είναι πολύ χαμηλά στην πολιτική ατζέντα  Δεν διαθέτουμε ακόμα, ως χώρα, νοοτροπία προστασίας θυμάτων αλλά ούτε και νοοτροπία συνεργασίας Αρχών και Φορέων: οι αρμόδιες αρχές (Αστυνομία, Εισαγγελία και Δικαστήρια) φαίνεται να ενδιαφέρονται πολύ περισσότερο να μην κατηγορηθούν ότι παραβιάζουν το τεκμήριο αθωότητας, ή τα δικαιώματα του φερόμενου ως δράστη, παρά το ότι παραβιάζουν τα δικαιώματα των θυμάτων και/ή ότι με τον τρόπο που λειτουργούν τα θυματοποιούν και δευτερογενώς και τα εκθέτουν σε μεγαλύτερο κίνδυνο από αυτόν στον οποίο βρίσκονταν πριν προσφύγουν για προστασία στις Αρχές.

Και αυτό ισχύει πράγματι, δεν πρόκειται να κατηγορηθούν καθώς στη χώρα μας δεν υπάρχει κανένας μηχανισμός για την απόδοση ευθυνών σε Υπηρεσίες και στελέχη τους που δεν συμμορφώνονται με τις υποχρεώσεις τους.  Η GREVIO ζητάει από την Ελλάδα να όχι μόνο να δημιουργήσει τέτοιους μηχανισμούς, στους οποίους να μπορούν να προσφύγουν τα θύματα εύκολα, αλλά και να μετρήσει την πρόοδό της, συλλέγοντας δεδομένα για τον αριθμό των καταγγελιών που θα υποβάλλουν τα θύματα και για τα αποτελέσματά που θα επιφέρουν.

Η Έκθεση και οι συστάσεις της GREVIO αναφέρονται αναλυτικά σε όλα τα θέματα που θίχτηκαν εδώ και σε πολλά περισσότερα και, για αυτό, αποτελεί πολύτιμο οδηγό μέσω του οποίου η χώρα μας μπορεί –και πρέπει- να αλλάξει εντελώς τον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζει όχι μόνο την ενδοοικογενειακή βία αλλά και όλες τις μορφές βίας κατά των γυναικών που καλύπτει η Σύμβαση.

Εφόσον υπάρχει η πολιτική βούληση, η Ελλάδα μπορεί μέσα στα επόμενα 1-2 χρόνια να το πετύχει αυτό, σχεδιάζοντας, υλοποιώντας και αξιολογώντας «πολιτικές που τοποθετούν τα δικαιώματα του θύματος στο επίκεντρο όλων των μέτρων και εφαρμόζονται μέσω αποτελεσματικής συνεργασίας μεταξύ όλων των σχετικών φορέων, ιδρυμάτων και οργανισμών» όπως προβλέπει το άρθρο 7 και συστήνει επειγόντως η GREVIO.

Εμείς, οι εξειδικευμένες ΜΚΟ που ασχολούμαστε με την προστασία και υποστήριξη των επιζωσών και οι Γυναικείες Οργανώσεις που έχουμε εδώ και καιρό ενώσει τις δυνάμεις μας δημιουργώντας την «Επιτροπή για το Οικογενειακό Δίκαιο και τη Συναινετική Συνεπιμέλεια» και την «Πρωτοβουλία κατά των Γυναικοκτονιών» απαιτούμε εδώ και χρόνια να λαμβάνεται υπόψη η εμπειρογνωμοσύνη μας κατά το σχεδιασμό νομοθεσίας και σχετικών πολιτικών αλλά και κατά την εφαρμογή και αξιολόγηση της αποτελεσματικότητάς τους.

Τώρα, που το ζητάει και η GREVIO από τη χώρα μας, αναμένουμε ότι το αίτημά μας θα εισακουστεί, ειδικά ενόψει της αναθεώρησης του νομοθετικού πλαισίου για την ενδοοικογενειακή βία που ευελπιστούμε πως θα είναι προς τις σωστές κατευθύνσεις και σύμφωνη με τις συστάσεις της GREVIO… Εκτός κι αν η αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας κατά γυναικών και παιδιών είναι ακόμα πιο χαμηλά στην πολιτική ατζέντα από ότι φανταζόμαστε…

Παραπομπές

[1] Ολόκληρη η Έκθεση της GREVIO στην Αγγλική γλώσσα εδώ: https://rm coe int/grevio-s-baseline-evaluation-report-on-legislative-and-other-measures-/1680ad469d

Όλες οι εκθέσεις που υποβλήθηκαν από Κυβέρνηση, ΜΚΟ και Γυναικείες Οργανώσεις στον επίσημο ιστότοπο της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης για την Ελλάδα: https://www coe int/en/web/istanbul-convention/greece

[2] Αναμένοντας την μετάφραση της Έκθεσης από την Κυβέρνηση το ΕΔκΒ έχει, προς το παρόν, μεταφράσει μόνο τις συστάσεις χωρίς το σκεπτικό τους: https://antiviolence-net eu/eavn/wp-content/uploads/2023/11/GREVIO-Inf202323-Final-report-on-Greece_%CE%A3%CF%85%CF%83%CF%84%CE%AC%CF%83%CE%B5%CE%B9%CF%82%CE%A0%CF%81%CF%8C%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%BF%CF%82_EL pdf

[3] https://isotita gr/wp-content/uploads/2023/11/4h-ethsia-ekthesi-gia-ti-Via-kata-twn-gynaikwn pdf

[4] Υπόμνημα προς Υπ  Δικαιοσύνης από 24 3 2021:  https://www antiviolence-net eu/DV_DraftLawAmendmentFamilyLaw_not%20compliant_%20IstanbulConvention pdf

https://www antiviolence-net eu/Δελτίο%20Τύπου%2023 3 2021 pdf

https://antiviolence-net eu/eavn/h-%ce%b5%cf%80%ce%b1%ce%bd%ce%b1%ce%b8%cf%85%ce%bc%ce%b1%cf%84%ce%bf%cf%80%ce%bf%ce%af%ce%b7%cf%83%ce%b7-%ce%ba%ce%b1%ce%b9-%ce%b7-%ce%b4%ce%b5%cf%85%cf%84%ce%b5%cf%81%ce%bf%ce%b3%ce%b5%ce%bd%ce%ae/

https://antiviolence-net eu/eavn/%ce%bc%ce%af%ce%bb%ce%b7%cf%83%ce%ad-%ce%bc%ce%b1%cf%82/

https://antiviolence-net eu/eavn/2023/02/26/

[5] https://antiviolence-net eu/eavn/h-%ce%b5%cf%80%ce%b1%ce%bd%ce%b1%ce%b8%cf%85%ce%bc%ce%b1%cf%84%ce%bf%cf%80%ce%bf%ce%af%ce%b7%cf%83%ce%b7-%ce%ba%ce%b1%ce%b9-%ce%b7-%ce%b4%ce%b5%cf%85%cf%84%ce%b5%cf%81%ce%bf%ce%b3%ce%b5%ce%bd%ce%ae/

https://antiviolence-net eu/eavn/%ce%bc%ce%af%ce%bb%ce%b7%cf%83%ce%ad-%ce%bc%ce%b1%cf%82/

https://antiviolence-net eu/eavn/%ce%b4%ce%b9%ce%b1%cf%84%ce%bf%ce%bc%ce%b5%ce%b1%ce%ba%ce%ae-%ce%b1%ce%bd%cf%84%ce%b1%cf%80%cf%8c%ce%ba%cf%81%ce%b9%cf%83%ce%b7-%cf%83%cf%84%ce%b7%ce%bd-%ce%b5%ce%bd%ce%b4%ce%bf%ce%bf%ce%b9%ce%ba-2/