Με την πρόσφατη Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου, αλλάζει το καθεστώς εκλογής του Δ.Σ. του ΚΕΘΕΑ. Το μέχρι σήμερα ισχύον καθεστώς εκλογής του Δ.Σ., καθώς και η συνολική καταστατική λειτουργία του Κέντρου καθορίζονται από Υπουργική Απόφαση που εκδόθηκε κατ’ εξουσιοδότηση του νόμου 1729 του 1987. Μετέπειτα νομοθετικές τροπολογίες κινήθηκαν στο πνεύμα του ιδρυτικού νόμου και της υπουργικής απόφασης και δεν επέφεραν καμία ουσιαστική αλλαγή στο καθεστώς λειτουργίας του Οργανισμού. Συνεπώς με βάση τον ιδρυτικό νόμο και την υπουργική απόφαση του 1987 που εισήγαγε ο αείμνηστος Γιώργος Γεννηματάς, λειτούργησε και λειτουργεί μέχρι σήμερα το ΚΕΘΕΑ. Σύμφωνα με την προσφάτως εκδοθείσα από την κυβέρνηση Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου, το Διοικητικό Συμβούλιο του Κέντρου Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων (ΚΕΘΕΑ), που μέχρι σήμερα  εκλέγεται από τη Γενική Συνέλευση, θα ορίζεται στο εξής από τον Υπουργό Υγείας. 
 
Θα μπορούσε κανείς να αναρωτηθεί, κατ’ αρχάς, αν η αλλαγή αυτή αλλάζει τίποτε επί της ουσίας. Πιστεύω ναι, αλλά όχι όμως, για τους λόγους που εσφαλμένα κατά τη γνώμη μου, επικαλείται η ηγεσία του ΚΕΘΕΑ. Αυτό ελπίζω ότι θα γίνει κατανοητό από τον αναγνώστη στη συνέχεια αυτού του κειμένου. Πιστεύω επίσης ότι η βίαιη επέμβαση του υπουργού σε έναν φορέα που λειτουργεί επί σαράντα χρόνια και έχει στο ενεργητικό του χιλιάδες απεξαρτημένους προδίδει άγνοια της Ιστορίας, έλλειψη κοινωνικής ευαισθησίας και αλαζονεία της εξουσίας. Από την άλλη πλευρά   η ηγετική ομάδα του ΚΕΘΕΑ εγκλωβισμένη στη λογική του τακτισμού και της περιφρόνησης της αληθινής Ιστορίας του ΚΕΘΕΑ, αντί να στηριχθεί σε σοβαρά επιστημονικά και Ιστορικά επιχειρήματα, προτίμησε να βασίσει την άμυνά της στη δημόσια εικόνα του Οργανισμού.

Ads

Φοβάμαι όμως ότι η δημόσια εικόνα που με σχολαστική επιμέλεια έχει περάσει στην ελληνική κοινωνία η ηγετική ομάδα του ΚΕΘΕΑ, είναι υπερβολικά τέλεια για να είναι αληθινή. Η σημερινή πραγματική εικόνα του ΚΕΘΕΑ απέχει πολύ από την εικόνα των πρώτων ετών της λειτουργίας του.  Η επιστημονική του καθοδήγηση αναδεικνύει ελλείμματα και αδυναμία ενσωμάτωσης κριτικών αντιλήψεων του πεδίου των εξαρτήσεων. Η διοικητική του καθοδήγηση δείχνει σημαντική έλλειψη αρχών. Παρόλα αυτά, λαμβάνοντας υπόψη την παρακμή που διαπιστώνεται διεθνώς στον τομέα των «στεγνών» θεραπευτικών προτάσεων, θεωρώ ότι ορισμένα από τα προγράμματά του στέκονται σε πολύ καλό επίπεδο. Και εν τέλει, όποια και να είναι τα προβλήματα του ΚΕΘΕΑ στη παρούσα φάση, όχι μόνο δεν πρόκειται να λυθούν, αλλά θα επιδεινωθούν με τον διορισμό του Δ.Σ από τον Υπουργό. Όσον αφορά το αυτοδιοίκητο του φορέα δεν είναι ακριβώς όπως το περιγράφουν οι υπερασπιστές του. Γιατί όσοι γνωρίζουν τα πράγματα του ΚΕΘΕΑ, γνωρίζουν πολύ καλά ότι στην πράξη το Δ.Σ. του ΚΕΘΕΑ εκλέγεται τυπικά μόνο από τη γενική συνέλευση του φορέα. 

Τι όμως οδήγησε σε αυτήν την κατάσταση; Ποια είναι η γενεσιουργός δύναμη αυτών των εκφυλιστικών φαινομένων; H υπουργική απόφαση που καθορίζει την καταστατική λειτουργία του ΚΕΘΕΑ, ορίζει ότι το διοικητικό συμβούλιο εκλέγεται από γενική συνέλευση που απαρτίζεται από το θεραπευτικό προσωπικό, εκπροσώπους των γονέων των θεραπευμένων, τους θεραπευμένους που βρίσκονται στη φάση της κοινωνικής επανένταξης και εξέχοντα μέλη της ελληνικής κοινωνίας που διετέλεσαν μέλη του Δ.Σ. του Οργανισμού. Αρμοδιότητα της Γενικής Συνέλευσης είναι μόνο η εκλογή νέου Δ.Σ. και μάλιστα από λίστα που ορίζει συμβούλιο ανωτάτων στελεχών. Ως εισηγητής του Ιδρυτικού νόμου του ΚΕΘΕΑ, οφείλω να αιτιολογήσω γιατί πρότεινα μια Γ.Σ περιορισμένης ευθύνης: Φοβήθηκα ότι  μια κανονική Γενική Συνέλευση που αποφασίζει για τα πάντα, θα μπορούσε να μετατραπεί εύκολα σε πεδίο ανεξέλεγκτων  εξουσιαστικών αντιπαραθέσεων μεταξύ των μελών της, με ευνόητες επιπτώσεις στην απεξαρτητική διαδικασία. Επίσης θεώρησα ότι απόλυτη δημοκρατική λειτουργία δεν μπορεί ούτως ή άλλως να υπάρξει σε μια Γ.Σ που συμμετέχουν θεραπευτές και θεραπευόμενοι ως ισότιμα μέλη. Κάτι τέτοιο θα ήταν καθαρή υποκρισία.

Ανεξάρτητα όμως από τις αδυναμίες της, η καταστατική λειτουργία του ΚΕΘΕΑ δίνοντας έστω και υποτυπώδη ρόλο στους γονείς και στα μέλη της Κοινωνικής Επανένταξης, εισήγαγε μια σημαντικότατη για τον χώρο της Υγείας καινοτομία: Στη διοίκηση των υπηρεσιών Υγείας οφείλουν να συμμετέχουν οι χρήστες των υπηρεσιών και η ευρύτερη κοινωνία. Άλλωστε η καινοτομία αυτή ήταν που έκαμψε το 1987 τις αντιρρήσεις του τότε Υπουργού Υγείας αείμνηστου Γ. Γεννηματά, για τη δημιουργία αυτοδιοικούμενου νομικού προσώπου· συνέλαβε την ανατρεπτική δύναμη της νέας ιδέας και την υιοθέτησε αμέσως.

Ads

Το σχήμα αυτό ανταποκρίθηκε ικανοποιητικά στις ανάγκες του μικρού ΚΕΘΕΑ των πρώτων ετών, όταν επικρατούσε οικογενειακό κλίμα στον φορέα και τα πρόσωπα της ολιγομελούς γενικής συνέλευσης συνδέονταν με βαθιές ανθρώπινες σχέσεις στη βάση του κοινού οράματος για ανθρωπινότερη κοινωνία χωρίς πρέζα και «πρέζες». Το κλίμα αυτό διασφάλιζε σε ικανοποιητικό βαθμό διαφάνεια και έλεγχο. Με την πάροδο των ετών το ΚΕΘΕΑ αλλάζει. Μετατρέπεται βαθμιαία σε έναν απρόσωπο μεγάλο οργανισμό. Παρεισφρέουν ιδιοτέλειες και φιλοδοξίες. Το όραμα για κοινωνική αλλαγή εγκαταλείπεται. Τη θέση του καταλαμβάνει το όραμα ενός ισχυρού και πανελλαδικού ΚΕΘΕΑ «παρόχου υπηρεσιών για την αντιμετώπιση του συμπτώματος της εξάρτησης», δηλαδή διαχειριστή του προβλήματος. Μετά από αυτή την στροφή που ξεκίνησε δειλά το 1990 και επισημοποιήθηκε το 1995, η καταστατική λειτουργία φάνηκε εντελώς ανεπαρκής για τις ανάγκες ενός μεγάλου φορέα. Οι λόγοι είναι προφανείς: οι συρρικνωμένες αρμοδιότητες της γενικής συνέλευσης αφ’ ενός και αφ’ ετέρου η σύνθεσή της από μέλη αντικειμενικά εξαρτημένα από τη θεραπευτική και διοικητική εξουσία (προσωπικό, οικογένειες και θεραπευόμενα μέλη), καθιστούν απλή υπόθεση τη χειραγώγησή της.

Αλλά η μεγάλη επέκταση του ΚΕΘΕΑ προκάλεσε ένα ακόμη πρόβλημα στη δημοκρατική του λειτουργία. Ο τεράστιος  όγκος των διοικητικών και οικονομικών πράξεων δεν επιτρέπει πλέον κανένα ουσιαστικό έλεγχο από το Δ.Σ., ενώ οι Γενικές Συνελεύσεις έχουν πάρει τη μορφή φιέστας όπου συνωστίζονται 700 και περισσότεροι άνθρωποι άγνωστοι μεταξύ τους. Πρόκειται μάλλον για παρωδία δημοκρατικής διαδικασίας και ελέγχου. Το μεγάλο μέγεθος του Οργανισμού επέδρασσε καταλυτικά στις εξελίξεις. Είναι αυτό πλέον που καθορίζει την πραγματικότητα ανεξάρτητα από τη βούληση των θεσμικών του οργάνων είτε μιλάμε για το Δ.Σ. είτε για το Συμβούλιο των ανώτατων στελεχών και την Γ.Σ. 

Είναι συνεπώς απολύτως βέβαιον ότι την ευθύνη για την επιστημονική και διοικητική ανεπάρκεια του ΚΕΘΕΑ, φέρει κατά κύριο λόγο η απερίσκεπτη μεγέθυνσή του. Ένας τέτοιος φορέας απέδειξε τα τελευταία χρόνια, ότι το μόνο που μπορεί να κάνει αποτελεσματικά. είναι να προωθεί στην ελληνική κοινωνία – με τρόπο που θα ζήλευαν πολλές πολυεθνικές εταιρίες – μια ειδυλλιακή εικόνα που αποκρύπτει πολλά από τα σοβαρά προβλήματα του. Αλλά, είναι εξίσου βέβαιον ότι η απάντηση στα σημερινά προβλήματα του ΚΕΘΕΑ δεν βρίσκεται στον διορισμό της διοίκησης από το υπουργείο. Όλοι οι οργανισμοί Υγείας διοικούνται από διοικητικά συμβούλια που διορίζονται από το υπουργείο. Αυτό δεν απέτρεψε τη δημιουργία άτυπων ομάδων εξουσίας, την παραγωγή ιδρυματικού τύπου ιδεολογίας, την αυτονόμησή τους από την κοινωνία και τελικά τη λειτουργία τους ερήμην των αναγκών της κοινωνίας. Αυτή η αντίληψη ευθύνεται για τη δημιουργία συγκεντρωτικών οργανισμών, που αναλαμβάνουν εν ονόματι της κοινωνίας την επίλυση κοινωνικών προβλημάτων, ενώ στην πραγματικότητα καταλήγουν να υπηρετούν διαπλεκόμενες ιδιοτέλειες και συμφέροντα.  

Η ηγεσία του ΚΕΘΕΑ αντέδρασε έντονα στην υπουργική τροπολογία που μεταβάλει το καθεστώς εκλογής του Δ.Σ. του φορέα. Ισχυρίζεται ότι πλήττεται η αυτοδιοίκηση και η αυτονομία του οργανισμού. Αλλά ποια αυτονομία υπερασπίζεται η ηγετική ομάδα του ΚΕΘΕΑ έναντι των προθέσεων του υπουργείου, όταν το μέγεθος του Οργανισμού ακύρωσε στην πράξη οποιαδήποτε μορφή δημοκρατικού ελέγχου της εξουσίας; Γιατί αυτονομία από την κεντρική εξουσία, χωρίς ταυτόχρονη εμπλοκή της κοινωνίας με δημοκρατικές διαδικασίες, δηλαδή αυτονομία και από την κοινωνία, σημαίνει ασυδοσία. Και η ασυδοσία δεν υπηρετεί τις κοινωνικές ανάγκες, αλλά την ηγετική ομάδα και τα συνασπισμένα γύρω της συμφέροντα.

Ανεξάρτητα όμως από όλα αυτά, η καταστατική λειτουργία του ΚΕΘΕΑ εισήγαγε μια σημαντικότατη για τον χώρο της Υγείας καινοτομία: Στις υπηρεσίες Υγείας οφείλουν να συμμετέχουν οι χρήστες των υπηρεσιών και η ευρύτερη κοινωνία. Αυτό αποτελεί ασφαλιστική δικλίδα προκειμένου οι υπηρεσίες Υγείας να υπηρετούν τους χρήστες και όχι τις βιοποριστικές, ψυχολογικές ή οικονομικές ιδιοτέλειες των εμπλεκομένων στη λειτουργία τους παραγόντων.

Αναρωτήθηκα στη αρχή του άρθρου μου τι αλλάζει με τον διορισμό από τον υπουργό του Δ.Σ του ΚΕΘΕΑ. Από τη μία πλευρά η νεοφιλελεύθερη κυβέρνηση αδυνατεί ή δεν θέλει να αντιληφθεί, ότι οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές είναι αυτές που απορυθμίζοντας τις κοινωνίες οδηγούν τους ανθρώπους στην αποξένωση, την αλλοτρίωση την απόγνωση και τα υπαρξιακά αδιέξοδα. Δηλαδή σε όλα αυτά που ευθύνονται για την ανεξέλεγκτη εξάπλωση των πάσης φύσεων εξαρτήσεων. Από την άλλη πλευρά η ηγετική ομάδα του ΚΕΘΕΑ μεθυσμένη από την εξουσία και τη δύναμη που της προσφέρει ένας αυτοκρατορικών διαστάσεων και νοοτροπίας οργανισμός «παροχής υπηρεσιών για την αντιμετώπιση του συμπτώματος», δεν έχει αντιληφθεί ότι το ΚΕΘΕΑ έχει πλέον εκ των πραγμάτων καταστεί μηχανισμός αποκατάστασης των συνεπειών του νεοφιλελευθερισμού.

Με βάση τα παραπάνω τάσσομαι ανεπιφύλακτα κατά της απόφασης του υπουργού για κατάλυση της έστω και υποτυπώδους αυτονομίας που διαθέτει αυτή την στιγμή το ΚΕΘΕΑ. Το προσωπικό, τα μέλη των οικογενειών και οι εξαρτημένοι μέσα και έξω από το ΚΕΘΕΑ θα πρέπει να γνωρίζουν ότι ο απόλυτος έλεγχος από το υπουργείο δεν προσφέρει καμία ελπίδα διορθωτικής πορείας του ΚΕΘΕΑ. Αντίθετα οι ίδιοι συζητώντας ανοικτά και ενεργοποιώντας τις εν υπνώσει σήμερα δημοκρατικές διαδικασίες, μπορούν να βρουν δρόμους που θα διασφαλίζουν την αποτελεσματικότητα της απεξαρτητικής διαδικασίας. Σε αυτό το πλαίσιο θα πρέπει να αναρωτηθούν για την αποτυχία των μεγάλων συγκεντρωτικών οργανισμών     (όπως δείχνει η διεθνής εμπειρία) και την επιτυχία των μικρού μεγέθους εγχειρημάτων που διασφαλίζουν την αυτονομία και αυτοδιοίκηση, όπως συμβαίνει με τους Α.Α. και ΝΑ. Αυτό σημαίνει μικρά ΚΕΘΕΑ σε μικρά ανθρωποκεντρικά μεγέθη ανά περιφέρεια, όπου κάθε μικρό ΚΕΘΕΑ θα έχει την δική του γενική συνέλευση, τον δικό του διευθυντή και το δικό του Δ.Σ., με συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας. Αυτά τα μικρά ΚΕΘΕΑ μπορεί να ενωθούν σε μια χαλαρή Συνομοσπονδία που δεν καταλύει το αυτοδιοίκητο κάθε μικρού ΚΕΘΕΑ. Τέτοιοι μικροί οργανισμοί, που δεν επικάθονται επί των κοινωνικών προβλημάτων, που δεν αυτονομούνται από την κοινωνία, που αποτελούν εργαλείο στα χέρια της κοινωνίας για την αντιμετώπιση των προβλημάτων της, ίσως αποτελούν απάντηση στα σημερινά αδιέξοδα στον χώρο της Υγείας. 
 
Υ.Γ. Τους παραπάνω προβληματισμούς έχω εκφράσει σε διάφορα κείμενά μου εδώ και μια εικοσαετία. Όποιος/α ενδιαφέρεται μπορεί να διαβάσει τα παρακάτω κείμενα: 

  1. Ζαφειρίδης, Φ. (1998). Με αφορμή τα 15 χρόνια από την ίδρυση της Ιθάκης. Οι θεραπευτικές κοινότητες στην Ελλάδα. Το ιστορικό τη ίδρυσης, προβλήματα, προοπτικές. Περιοδικό Αντί. Το άρθρο είναι διαθέσιμο στον παρακάτω σύνδεσμο: https://www.selfhelp.gr/wp-content/uploads/15-Xronia-ITHAKI.pdf
  2. Ζαφειρίδης, Φ, (1998). Θεραπευτικές κοινότητες του ΚΕΘΕΑ. Ιδρυτική φιλοσοφία και μετεξέλιξη. Περιοδικό Αντί. Το άρθρο είναι διαθέσιμο στον παρακάτω σύνδεσμο: https://www.selfhelp.gr/wp-content/uploads/Zafiridis-Anti-2-1.pdf
  3. Ζαφειρίδης, Φ. (2001). Το ανθρώπινο πρόσωπο και η φυλή των διευθυντών. Εφημερίδα Καθημερινή. Διαθέσιμο στην ιστοσελίδα της εφημερίδας: https://www.kathimerini.gr/685195/opinion/epikairothta/arxeio-monimes-sthles/ka8e-kyriakh
  4. Ζαφειρίδης, Φ. (2003). ΚΕΘΕΑ, το όραμα που χάθηκε στο δρόμο. Εφημερίδα Καθημερινή. Διαθέσιμο στην ιστοσελίδα της εφημερίδας:https://www.kathimerini.gr/692307/opinion/epikairothta/arxeio-monimes-sthles/ke8ea-to-orama-poy-xa8hke-ston-dromo 

* O Φοίβος Ζαφειρίδης είναι ψυχίατρος και ιδρυτής του ΚΕΘΕΑ