Ένα 17χρονο κορίτσι κατήγγειλε τον βιασμό της από τον ιερέα και εξομολόγο της. Δεν είναι το πρώτο περιστατικό κακοποίησης στον χώρο της ορθόδοξης εκκλησίας που καταγράφει το ρεπορτάζ, ωστόσο σε αντίθεση με τα σκάνδαλα της καθολικής εκκλησίας, τα όσα συμβαίνουν στην ορθόδοξη δεν έχουν φωτιστεί αρκετά.

Το γιατί, αλλά και το τι πρέπει να γίνει, εξηγούν στο tvxs.gr ο  πρωτοπρεσβύτερος Βασίλειος Θερμός, ψυχίατρος παιδιών και εφήβων, είναι διδάκτωρ της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών και αναπληρωτής καθηγητής στην Ανωτάτη Εκκλησιαστική Ακαδημία Αθηνών και ο ιερέας Χαράλαμπος Κοπανάκης.

«Δεν πέφτω από τα σύννεφα . Δεν δοκιμάζω έκπληξη . Είναι φρικτό το ότι ένα κορίτσι καταγγέλει ότι έγινε τέτοιο πράγμα μέσα στον χώρο μας. Είναι φρικτό το ότι  ένα παιδί τραυματίστηκε μέσα στην εκκλησία. Αποφάσισε όμως να βγάλει την πληγή του στο φως και χρειάζεται να το υποστηρίξουμε αυτό το παιδί. Ειναι πράγματα που δεν εξαλείφονται, ας μην τα ωθούμε ως κοινωνία να τα κρατούν στα υπόγεια της ψυχής τους» λέει στο tvxs ο ιερέας Χ. Κοπανάκης και προσθέτει πως «Στον χώρο της Ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας, έχει ανακινηθεί εδώ και χρόνια το θέμα των κακοποιήσεων κι έχουν βγει σημεία και τέρατα, που η διοίκηση ήθελε να καλύψει. Στην ορθόδοξη εκκλησία, αυτοεπαιρούμαστε και λέγαμε ότι δεν έχουμε τη σήψη αυτή. Να όμως που το metoo ενθάρρυνε αυτό το κορίτσι να μιλήσει και να φανεί η εικόνα».

Ο πρωτοπρεσβύτερος Βασίλειος Θερμός στην ερώτηση αν  υπάρχουν περιστατικά τα οποία πέφτουν στην αντίληψη του χώρου της εκκλησίας αλλά δεν βλέπουν το φως της δημοσιότητας απαντά:

«Αν κρίνουμε από αναδρομικές αφηγήσεις ενηλίκων, υπάρχουν. Τις περισσότερες φορές δεν έδωσε συνέχεια το θύμα. Σε ορισμένες περιπτώσεις μίλησε αρμοδίως αλλά ο επίσκοπος δεν πίστεψε τις καταγγελίες. Ενίοτε συνέβη ότι πανικοβλήθηκε από το σκάνδαλο που θα γινόταν αν προχωρούσε σε τιμωρία του ιερέα, οπότε δεν έπραξε κάτι. Δεν καταλαβαίνουν ότι το σκάνδαλο που θα ξεσπάσει με την ατιμωρησία θα είναι χειρότερο».

Πόσο εύκολο είναι όμως να μιλήσει ένα παιδί που έχει υποστεί κακοποίηση εντός της εκκλησίας; Που θα απευθυνθεί; Υπάρχουν ελεγκτικοί μηχανισμοί σε έναν χώρο που αποτελεί άβατο;

Ο Χ. Κοπανάκης παραδέχεται, ότι στην εκκλησία  δεν υπάρχουν οι ελεγκτικοί μηχανισμοί ώστε να διερευνούν αν κάποιος – α πέφτει θύμα κακοποίησης και οι εκπρόσωποί της, έχουν μια ιδιότυπη ασυλία από τους θεσμούς και την κοινωνία.

«Είναι γεγονός ότι αντιμετωπιζόμαστε ευμενώς ακόμα και από τους θεσμούς. Είμαι 25 χρόνια κληρικός και οδηγός. Με έχει σταματήσει η αστυνομία καμιά 25αριά φορές και ψάχνει τρόπους για να μη με γράψει. Ενώ δίπλα μου γράφουν άλλους. Η έννοια του πολίτη πρέπει να είναι ισότιμη για όλους».

Στο ίδιο ερώτημα ο κ. Βασίλειος Θερμός απαντά: «Πάντα κάθε παραβίαση του ανθρώπινου προσώπου, και μάλιστα ανήλικου, προκαλεί θλίψη και θυμό. Ο Άγιος Γρηγόριος Παλαμάς γράφει ότι κάθε κακομεταχείριση ανθρώπου συνιστά προσβολή κατά του Ίδιου του Θεού. Οι σεξουαλικές παρενοχλήσεις ανηλίκων από ενήλικες οι οποίοι κατέχουν υπεύθυνη θέση απέναντί τους (κληρικούς, εκπαιδευτικούς, προπονητές) είναι δυστυχώς χρόνιο φαινόμενο και αποτελούν προδοσία της εμπιστοσύνης. Για τους κληρικούς, φυσικά, οι απαιτήσεις μας είναι υψηλότερες από τους άλλους.

Εύκολο ποτέ δεν είναι να μιλήσεις για μια τέτοια εμπειρία και τους λόγους τους μάθαμε από τότε που άρχισαν και στη χώρα μας οι αποκαλύψεις. Οπωσδήποτε ο/η ανήλικος/η χρειάζεται να ενημερώσει πρώτα τους γονείς του/της. Αλλά ενίοτε δεν τους πιστεύουν! Στην περίπτωση αυτή πρέπει να το πει σε κάποιο μεγαλύτερο πρόσωπο εμπιστοσύνης, συνήθως συγγενικό. Αλλά πολλές φορές το θύμα το εκμυστηρεύτηκε σε άλλον κληρικό ή τον/την κατηχητή/κατηχήτριά του και ήταν πολύ αποτελεσματικό. Σε όλες τις περιπτώσεις, όμως, χρειάζεται να καταλήγει σε ειδικό για στήριξη και ψυχοθεραπεία».

Πως οφείλει να αντιδράσει η ιεραρχία όμως, μετά από μια τέτοια καταγγελία;

«Υπάρχουν όργανα, όπως εκκλησιαστικό δικαστήριο. Τώρα πως ενεργούνται, αν ενθαρρύνονται οι άνθρωποι να πάνε και στη θεσμική δικαιοσύνη δεν το ξέρω και αν ένα θέμα τέτοιο καταγγελθεί μόνο στον επίσκοπο κι όχι στη δικαιοσύνη. Είναι υπόθεση του κάθε μητροπολίτη αν θα ενθαρρύνει. Πάντως σίγουρα, δεν μπορεί το εκκλησιαστικό δικαστήριο να αθωώσει κάποιον που έχει καταδικαστεί από τη θεσμική δικαιοσύνη» λέει ο πάτερ Χ. Κοπανάκης.

Στην ερώτηση τι πρέπει κατά τη γνώμη του να γίνει από εδώ και μπρος, ο πρωτοπρεσβύτερος Βασίλειος Θερμός απαντά:

«Δέσμη μέτρων, δεν αρκεί ένα! Σε γενικό επίπεδο πρέπει να γίνουν συντονισμένες προσπάθειες να χτυπηθεί η κουλτούρα του βιασμού και η εν γένει ανδροκεντρική νοοτροπία. Ως κοινωνία χρειάζεται να μας απασχολήσει σοβαρά η αυξανόμενη έκθεση των ανδρών στην πορνογραφία, με την σεξουαλική παραβατικότητα την οποία αναπόφευκτα φέρνει.

Σε επίπεδο εκκλησίας είναι απόλυτη ανάγκη να δώσουμε προσοχή στα κριτήρια επιλογής υποψηφίων κληρικών, αλλά και στην επιμέλειά τους μετά τη χειροτονία τους. Έχω προσπαθήσει κι εγώ με βιβλία και άρθρα μου να αποδείξω τα κενά του συστήματος και να κάνω προτάσεις για αναβάθμιση του έμψυχου υλικού. Ένα συγκεκριμένο μέτρο που έχω προτείνει είναι η ψυχιατρική και ψυχολογική αξιολόγηση των υποψηφίων κληρικών από επιτροπή ειδικών οι οποίοι θα γνωμοδοτούν προς τον επίσκοπο. Επίσης απαιτείται φροντίδα των γάμων των κληρικών.

Είναι ξεκάθαρο ότι δεν επιδεικνύεται η φροντίδα η οποία θα έπρεπε. Όχι από αδιαφορία αλλά από κεκτημένη ταχύτητα που έρχεται από εποχές όπου η κοινωνία ήταν πιο απλή και ο ψυχισμός του ανθρώπου λιγότερο εκτεθειμένος. Αλλά κανένα μέτρο δεν αρκεί από μόνο του. Ζώντας σε μια κοινωνία υπερσεξουαλικοποιημένη χρειάζεται άλλη στρατηγική, πιο αποτελεσματική. Η εκκλησία έχει αποδείξει ότι κινείται μονίμως με καθυστερημένα αντανακλαστικά».

Με την ιδιότητα του παιδοψυχιάτρου, ο πρωτοπρεσβύτερος Βασίλειος Θερμός εξηγεί πώς καθορίζει αυτό το τραύμα ένα παιδί που έχει εμπιστευτεί τον εξομολογητή ή τον κατηχητή του:

«Πάντα η σεξουαλική κακοποίηση από ενήλικο καταλήγει να στρεβλώνει την προσωπικότητα του παιδιού και αργότερα την σεξουαλική του ζωή. Συνήθως στα κορίτσια βλέπουμε τα δύο άκρα: ή αναστέλλεται και φοβάται / ενοχοποιείται να λειτουργήσει σεξουαλικά, ή εκτρέπεται σε σεξουαλική ελευθεριότητα η οποία είναι ρηχή, χωρίς ικανότητα συναισθηματικής εγγύτητας. Σε κάποια αγόρια ενδέχεται να παγιώσει ομοφυλόφιλες τάσεις.Όταν, όμως, ο τραυματισμός επέλθει από άνθρωπο ο οποίος εκπροσωπεί την πίστη, επέρχεται και βαθιά υπαρξιακή ζημιά. Ενδέχεται το θύμα να παραμείνει πλέον μακριά από τον Θεό ή και να αναπτύξει αντιεκκλησιαστική στράτευση. Επίσης χάνει την ελπίδα πως υπάρχει και καλό στον κόσμο, δύσκολα εμπιστεύεται ανθρώπους, αποκτά κυνισμό ή καχυποψία, στραγγίζει».

Σημειώνει επίσης, ότι είναι φανερό πως η είδηση αυτή θα επηρεάσει γονείς προδιαθέτοντάς τους ενάντια στην εξομολόγηση ή στο κατηχητικό.

«Ξεκάθαρα λέω πως είναι άδικο. Δεν σταματάμε να στέλνουμε τα παιδιά μας στο σχολείο επειδή υπάρχουν παιδόφιλοι εκπαιδευτικοί, ή στα αθλήματα επειδή κάποιοι προπονητές τα εκμεταλλεύονται. Ας μην ξεχνάμε πως είδηση γίνονται μόνο οι εκτροπές. Ο πολύς κόσμος δεν έχει ιδέα για το πολύπλευρο έργο που οι κληρικοί προσφέρουν αθόρυβα, πώς στηρίζουν οικογένειες, πώς συντελούν στην πρόληψη αυτοκτονιών και ψυχιατρικών διαταραχών, πώς εμπνέουν ανθρώπους κουρασμένους ή απελπισμένους. Γνωρίζω κληρικούς οι οποίοι στηρίζουν θύματα σεξουαλικής κακοποίησης, ή που έγιναν οι πρώτοι δέκτες της πληροφορίας και βοήθησαν το παιδί να μιλήσει στους γονείς του και να πάει σε ειδικό.

Από τον Οκτώβριο έως τον Μάϊο δεκάδες νέοι άνθρωποι δίνουν τα απογεύματα κάθε Σαββάτου στην εκπαίδευσή τους να γίνουν κατηχητές στο σχετικό σεμινάριο. Πρόκειται για εθελοντική προσφορά τους προς τα παιδιά και τους εφήβους, με προσωπικές θυσίες. Ασεβούμε προς αυτά τα πρόσωπα και προς τον μόχθο τους αν γενικεύουμε αυθαίρετα και ‘τσουβαλιάζουμε’ μαζικά τους ανθρώπους. Απερίφραστα προτρέπω τους γονείς να εμπιστεύονται τα παιδιά τους σε εκκλησιαστικές δραστηριότητες. Ας μην τα ‘παρκάρουν’ εκεί, όμως, ας προσπαθούν να γνωριστούν με τα υπεύθυνα πρόσωπα. Θα εκτιμήσουν πολλά. Η γνώση γεννά ασφάλεια, η άγνοια παράγει στερεότυπα και συνθήματα.

Εννοείται πως το σημείο κλειδί θα είναι η ποιότητα της σχέσης του ανήλικου με τους γονείς του. Στον βαθμό που λειτουργεί υγιής επικοινωνία δεν θα δυσκολευτεί να τους αναφέρει τυχόν παρενοχλήσεις αμέσως μόλις συμβούν. Σε πολλές περιπτώσεις αργεί να το πει στους γονείς και σε κάποιο ποσοστό ευθύνεται η ποιότητα της σχέσης μαζί τους»

Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα, ακόμα πιο δύσκολα είναι τα πράγματα στα ιδρύματα όπου φιλοξενούνται παιδιά, ανάμεσα στα οποία είναι και τα εκκλησιαστικά ιδρύματα. Εκεί καταγράφονται επίσης κακοποιήσεις σεξουαλικές. Και δεν υπάρχει κανένας έλεγχος ούτε από την πολιτεία. Ρωτήσαμε τον πρωτοπρεσβύτερο αν η εκκλησία  οφείλει να ζητήσει από μόνη της την παρουσία ανεξάρτητων αρχών με ειδικούς παιδοψυχολόγους εντός των ιδρυμάτων.

«Δυστυχώς σεξουαλικές κακοποιήσεις γίνονταν πάντα σε όλες τις κλειστές δομές ανεξαιρέτως. Ειδικά σε εκκλησιαστικά όφειλαν να μην γίνονται. Και πάλι θα πω εδώ ότι πλήθος ανθρώπων μεγάλωσαν και ωφελήθηκαν εκεί χωρίς τέτοιες εμπειρίες. Εκ μέρους της πολιτείας νομίζω ότι τα ίδια προληπτικά μέτρα χρειάζονται σε κάθε είδους ίδρυμα, και μια καλή ιδέα είναι και αυτή που προτείνετε. Αξίζει να σκεφτούμε πρωτοβουλίες της εκκλησίας που θα καθιστούσαν αδιάβλητο και αυτόν τον τομέα προσφοράς της.»