Στα σκαριά βρίσκεται η νέα διοικητική μεταρρύθμιση του κράτους, η οποία ακούει στο όνομα «Καποδίστριας ΙΙ». Μεταρρύθμιση με όραμα ή θρυαλλίδα που θα προκαλέσει νέο κύκλο αντιδράσεων; Και σε τι θα διαφέρει από το περιβόητο σχέδιο «Καποδίστριας Ι»;

Το σχέδιο «Καποδίστριας ΙΙ» αποτελεί το επόμενο βήμα που – σύμφωνα και με τις προεκλογικές της δεσμεύσεις – η νέα κυβέρνηση έχει προγραμματίσει να υλοποιήσει. «Σύμμαχος» της κυβέρνησης, μάλιστα, είναι από τη μία το Ινστιτούτο Τοπικής Αυτοδιοίκησης, με ηγετική φυσιογνωμία τον καθηγητή κ.Τσάτσο, και από την άλλη τόσο η Κεντρική Ένωση Δήμων και Κοινοτήτων Ελλάδος όσο και η Ένωση Νομαρχιακών Αυτοδιοικήσεων Ελλάδος. Οι εν λόγω οργανώσεις-εκπρόσωποι της τοπικής αυτοδιοίκησης, μάλιστα, όχι μόνο εκφράζουν υποστήριξη στο εγχείρημα αλλά επιπλέον ζήτησαν από τον υπουργό Εσωτερικών, κ.Ραγκούση, να προσδιορίσει άμεσα ένα χρονοδιάγραμμα για την εφαρμογή του «Καποδίστρια ΙΙ». Έτσι, ήδη ο υπουργός έχει προχωρήσει στη συγκρότηση Επιστημονικής Επιτροπής η οποία θα επιμεληθεί της διαδικασίας, με κύριο στόχο οι δημοτικές εκλογές του 2010 να διενεργηθούν με βάση τον νέο διοικητικό χάρτη της επικράτειας.

«Καποδίστριας ΙΙ»: η συνέχεια του «Καποδίστρια Ι»

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή… Τι ακριβώς είναι το σχέδιο «Καποδίστριας ΙΙ»; Πρόκειται για ένα νέο σχέδιο διοικητικής αναδιοργάνωσης της χώρας, το οποίο αποτελεί τη συνέχεια του σχεδίου «Καποδίστριας Ι». Βασισμένο σε μελέτες του Ινστιτούτου Τοπικής Αυτοδιοίκησης, το σχέδιο «Καποδίστριας ΙΙ» έχει ως στόχο την περαιτέρω συνένωση των δήμων, ώστε από τους σημερινούς 1032 δήμους, να προκύψουν 350-380 μεγαλύτεροι. Ο «Καποδίστριας ΙΙ», ωστόσο, προχωρά ένα βήμα παρακάτω, αγγίζοντας – εκτός από τους δήμους – και τις νομαρχίες, τις οποίες αντικαθιστά με επτά μεγάλα μορφώματα, τις αυτοδιοικητικές περιφέρειες.

Έτσι, οι σημερινοί 56 νομοί θα συγχωνευτούν στις επτά περιφέρειες, και πλέον οι εκλογές τοπικής αυτοδιοίκησης θα διενεργούνται σε δύο επίπεδα: σε επίπεδο δήμου και σε επίπεδο περιφέρειας, ενώ οι «νομαρχιακές» εκλογές θα καταργηθούν αναγκαστικά, καθώς το Σύνταγμα προβλέπει την ύπαρξη Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης μόνο δύο βαθμών. Έτσι, στις δημοτικές εκλογές του 2010 θεωρείται πολύ πιθανόν ότι οι πολίτες θα ψηφίσουν σε επίπεδο περιφέρειας, ανάλογα με την περιφέρεια στην οποία θα ανήκει ο δήμος τους. Οι προβλεπόμενες περιφέρεις θα είναι οι εξής: Αττικής, Πελοποννήσου-Κεφαλλονιάς και Ζακύνθου, Στερεάς Ελλάδος και Θεσσαλίας, Ηπείρου, Κέρκυρας και Λευκάδας, Κρήτης και Νοτίου Αιγαίου, Δυτικής και Κεντρικής Μακεδονίας, Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης και Βορείου Αιγαίου.

Αντίστοιχης φύσεως μέτρα εισήγαγε και ο περιβόητος «Νόμος Καποδίστρια», γνωστός και ως «Σχέδιο Καποδίστρια Ι». Πρόκειται για το νόμο 2539/97, που δημοσιεύτηκε το 1997, σύμφωνα με τον οποίο έγινε συνένωση κοινοτήτων σε μεγαλύτερους δήμους, με σκοπό τη βελτιστοποίηση της δημόσιας διοίκησης στο επίπεδο της τοπικής αυτοδιοίκησης. Το μέγεθος των νέων δήμων που προήλθαν από τις συνενώσεις καθόριζε αυτόματα και το είδος των υποδομών που έπρεπε να δημιουργηθούν για να στηρίξουν τη βιωσιμότητα και την ανάπτυξη του εν λόγω δήμου. Τα κριτήρια, άλλωστε, για τις συνενώσεις κυμαίνονταν από τον πληθυσμό της περιοχής, μέχρι τη γεωγραφική και χωρική δομή της. Υπενθυμίζεται, τέλος, ότι το 2006 με τροπολογία που ψηφίστηκε στη Βουλή αναγνωρίστηκαν επίσημα ως ξεχωριστές Κοινότητες οι κοινότητες Βραχασίου, Ζωνιανών, Μιλάτου και Τσαριτσάνης.

Οι στόχοι και οι αντιδράσεις

Ποιοι είναι, όμως, οι στόχοι του «Καποδίστριας ΙΙ»; Σε γενικές γραμμές δεν απέχουν από αυτούς του «Καποδίστριας Ι»: η βασική προοπτική είναι η δημιουργία δήμων μεγάλων και «ισχυρών» σε τοπικό επίπεδο, με κύριο γνώμονα το να πληρούν οι εν λόγω δήμοι τις προϋποθέσεις για χρηματοδότηση από ευρωπαϊκά προγράμματα. Παράλληλα, κυβερνητικοί κύκλοι αλλά και φορείς της τοπικής αυτοδιοίκησης τονίζουν ότι η οργάνωση της επικράτειας σε μεγαλύτερα μορφώματα – τα οποία, κατά συνέπεια, θα ασκούν και μεγαλύτερη επιρροή – θα οδηγήσει σε αύξηση της λειτουργικότητας της δημόσιας διοίκησης και σε αντιμετώπιση των τοπικών αναγκών, με αντίστοιχη αποκέντρωση της εξουσίας, στο υδροκέφαλο ελληνικό κράτος.

Ένα άλλο βασικό επιχείρημα υπέρ του σχεδίου Καποδίστρια ήταν η παροχή υπηρεσιών ισοδύναμης αποτελεσματικότητας στους κατοίκους των πόλεων και των χωριών και επομένως ο εκσυγχρονισμός του διοικητικού συστήματος της χώρας. Παράλληλα, το βασικό «δέλεαρ» για τους κατά τόπους δήμους αποτελούσε η προοπτική να δημιουργηθούν εν τέλει οι προϋποθέσεις για την ουσιαστική διοικητική και οικονομική αυτοτέλεια των Ο.Τ.Α. Τέλος, βασικές υποσχέσεις του εν λόγω σχεδίου ήταν η επίτευξη ενός βαθμού διαφάνειας στη διαχείριση των πόρων και ο κοινωνικός έλεγχος της τοπικής εξουσίας.

Ωστόσο, παρά τις ως άνω υποσχέσεις, οι αντιδράσεις ενάντια στο σχέδιο «Καποδίστρια Ι» δεν άργησαν να φανούν, και μάλιστα ξέσπασαν με ιδιαίτερο μένος σε ορισμένες περιοχές. Ένα από τα βασικά επιχειρήματα των πολιτών ήταν ότι με το νέο διοικητικό σύστημα οδηγούνταν σε «πολιτικό θάνατο» τα διάφορα αυτόνομα πολιτικά σχήματα που κατέβαιναν στις τοπικές εκλογές και κατόρθωναν να εκλεγούν στην τοπική εξουσία, χωρίς την υποστήριξη κάποιου κομματικού μηχανισμού. Η τοπική αυτοδιοίκηση αυτής της μορφής έμελλε να εξαφανισθεί – έλεγαν οι υποστηριχτές αυτής της άποψης – διότι στα μεγάλα διοικητικά μορφώματα θα ήταν πλέον αδύνατο ή τουλάχιστον πολύ δύσκολο να εκλεγούν ανεξάρτητοι υποψήφιοι.

Παράλληλα, η συνένωση Δήμων και η δημιουργία μεγάλων μορφωμάτων, χωρίς ουσιαστική μεταφορά αρμοδιοτήτων και κυρίως χωρίς παροχή των αναγκαίων πόρων, απλώς θα επιδείνωνε την ήδη κακή κατάσταση της ελληνικής επαρχίας, στερώντας παράλληλα την αμεσότητα της διακυβέρνησης που προσφέρουν οι μικρές κοινωνίες. Πράγματι, πολύ σύντομα, ελλείψει της αναγκαίας χρηματοδότησης, πολλοί καποδιστριακοί δήμοι γνώρισαν αναπτυξιακή υποβάθμιση. Αξίζει, βέβαια, να σημειωθεί ότι δεν έλειψαν και οι αντιδράσεις που οφείλονταν σε λόγους περισσότερο συναισθηματικούς ή και γοήτρου: «Το όνομα ποιου από τα κεφαλοχώρια θα πάρει ο νέος δήμος; Πού θα βρίσκεται το δημαρχείο;» ήταν μερικές από τις ερωτήσεις που οδήγησαν τους πολίτες σε έντονες διαμαρτυρίες.