1/10/2020 Η σημασία του Θεάτρου

Το απόγευμα παρακολουθώ τις διαμαρτυρίες των ανθρώπων του πολιτισμού στο σύνταγμα για την απαξίωση που αντιμετωπίζει ο κλάδος από την κυβέρνηση Μητσοτάκη.

Αργότερα και τελείως τυχαία πέφτω σε μια βιβλιοκριτική του Rowan Williams NS. Ο Williams, στην περίοδο 2002-12 αποτέλεσε τον 104ο αρχιεπίσκοπο του Canterbury. Δυσκολεύομαι να σκεφτώ ότι κάποιος ορθόδοξος μητροπολίτης θα μπορούσε να παραιτηθεί από τη θέση του και να ασχοληθεί με μια ακαδημαϊκή καριέρα, γράφοντας συγχρόνως για τις Αναγνώσεις της Αυγής. Πιο σημαντικό όμως είναι ότι το ακόλουθο απόσπασμα του Rowan Williams μου φαίνεται ότι θα μπορούσε να γραφτεί από ένα Έλληνα διανοούμενο της Αριστεράς για τη δίκη μας περίπτωση:

«Σε ένα τέτοιο πλαίσιο, το θέατρο είναι ζωτικής σημασίας. Και είναι εντελώς άστοχο το να αντιμετωπίζει κανείς τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα θέατρα λόγω των περιοριστικών μέτρων (lockdown) ως τις δυσχέρειες του “κλάδου ψυχαγωγίας”. Μια ζωντανή και δραστήρια θεατρική κουλτούρα είναι απαραίτητη πτυχή της εκπαίδευσης όλων μας και της ενίσχυσης της πολιτικής μας αντίληψης. Μας βοηθάει να απολαύσουμε ένα θέαμα αλλά και να κρατήσουμε τα μάτια μας ανοιχτά για ότι είναι κάτω από την επιφάνεια των πραγμάτων, να ακούσουμε τα σιωπηλά μηνύματα, τις ψευδαισθήσεις, τις συνδέσεις αλλά και τις αντηχήσεις της γλώσσας που μοιραζόμαστε. Έτσι θα μπορούμε να μην εφησυχάζουμε όταν ερχόμαστε σε επαφή με δημόσιο λόγο και συμπεριφορές που απλά αποσκοπούν στα χειροκροτήματα μας.» (Rowan Williams, The politics of play, New Statesman 18-24 September 2020,)

3/10/2020 Περί κεντρώων λύσεων

Έχω πει πολλές φορές ότι είμαι υπέρ της διεύρυνσης του ΣΥΡΙΖΑ και με κόσμο που προέρχεται από το κέντρο. Συγχρόνως έχω πει πολλές φορές ότι είμαι κατά των κεντρώων λύσεων. Πολλοί και πολλές αναρωτιούνται καλοπροαίρετα πως γίνεται να συμβαίνουν και τα δυο.

Νομίζω ότι η παρανόηση προέρχεται από το εξής: Δεν αντιλαμβάνομαι την πολιτική ως κάτι στατικό ούτε τις απόψεις των ανθρώπων ως κάτι αμετάβλητο. Θεωρώ αντιθέτως ότι ένας από τους βασικότερους λόγους ύπαρξης των κομμάτων είναι να αλλάζουν αυτό που λέμε κοινή γνώμη, να μεταβάλουν το τι είναι ηγεμονική άποψη στη συγκυρία. Και η αριστερά το έχει κάνει αυτό πολλές φορές. Κάποτε το 8ωρο, η ψήφος των γυναικών, τα ανθρώπινα δικαιώματα, το κράτος πρόνοιας, το αίτημα καταδίκης των Ναζί, ήταν ριζοσπαστικές απόψεις κάποιων λίγων.

Πλέον είναι πράγματα που αποδέχονται όλοι και όλες. Η αριστερά έκανε αυτές τις απόψεις της ηγεμονικές.

Στο οικονομικό πεδίο, στην μάχη απέναντι στον νεοφιλελευθερισμό κάποιες απόψεις τις αριστεράς έχουν αρχίσει να γίνονται ηγεμονικές. Ο τρόπος λοιπόν να διευρύνουμε το ακροατήριο μας, να προσεγγίσουμε κόσμο και από το κέντρο δεν είναι να εκφράσουμε αυτά που κάποτε αποτελούσαν κοινά παραδεκτές κεντρώες λύσεις όπως μας καλούν συνεχώς οι συστημικές φωνές.

Άλλωστε οι λύσεις αυτές αποδεδειγμένα δεν δουλέψαν και για αυτό απογοήτευσαν τον κόσμο. Αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι να πείσουμε τον κόσμο για την ρεαλιστικότητα του ριζοσπαστισμού μας και για τις ιδέες μας.

Θα μπορούσα σχετικά να γράψω ότι: «Η αγορά, από μόνη της, δεν μπορεί να επιλύσει κάθε πρόβλημα, όσο κι αν μας ζητηθεί να πιστέψουμε αυτό το δόγμα της νεοφιλελεύθερης πίστης. (…)
Ο νεοφιλελευθερισμός αναπαράγεται απλά καταφεύγοντας στις μαγικές θεωρίες του “spillover” ή του “trickle-down” (…) ως η μόνη λύση στα κοινωνικά προβλήματα. (…) Η λεγόμενη «διάχυση» δεν επιλύει την ανισότητα που δημιουργεί νέες μορφές βίας που απειλούν τον ιστό της κοινωνίας. Είναι επιτακτική ανάγκη να έχουμε μια ενεργητική οικονομική πολιτική με στόχο την “προώθηση μιας οικονομίας που ευνοεί την παραγωγική ποικιλομορφία και τη δημιουργικότητα των επιχειρήσεων” και καθιστά δυνατή τη δημιουργία θέσεων εργασίας και όχι τη μείωση τους. Η οικονομική κερδοσκοπία που στοχεύει ουσιαστικά στο γρήγορο κέρδος συνεχίζει να καταστρέφει.

Ή ότι «Το δικαίωμα στην ιδιωτική ιδιοκτησία μπορεί να θεωρηθεί μόνο δευτερεύον φυσικό δικαίωμα που απορρέει από την αρχή του καθολικού προορισμού των αγαθών».
Αλλά το έγραψε ο Πάπας. (Εγκύκλιος Fratelli tutti του Πάπα Φραγκίσκου, 3 Οκτώβρη 2020)

Ίσως αυτό βέβαια αποδεικνύει ότι οι κεντρώες λύσεις – που κατά κανόνα ασπάζονται πολλά στοιχεία του νεοφιλελευθερισμού – είναι πιο κοντά στο να απορριφθούν καθολικά.

7/10/2020 Μέρα χαράς

Έξω από το εφετείο με συντρόφους και φίλους. Η στιγμή της ανακοίνωσης της ιστορικής απόφασης είναι πραγματικά μοναδική. Δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι ξεσπάμε σε χειροκροτήματα. Η αναίτια και απαράδεκτη απόφαση της κυβέρνησης να διαλύσει την συγκέντρωση με αύρες και δακρυγόνα δεν μπορεί να μειώσει την χαρά μας.

11/10/2020 Μην Παραχαράσσετε την Ιστορία

Ένα από τα μαθήματα που δίδασκα στο πανεπιστήμιο ήταν η «Φιλοσοφία των Κοινωνικών Επιστημών». Το γεγονός ότι οι οικονομολόγοι δομούν τη σκέψη τους εντός του πλαισίου του θετικισμού και του εμπειρισμού με έκανε να προσπαθώ να κάνω τους φοιτητές μου να σκεφτούν κριτικά για αυτή τη προσέγγιση: τα γεγονότα δεν είναι ποτέ απλώς γεγονότα και πρέπει να αναλύονται εντός πλαισίου καθώς τα αντιλαμβανόμαστε μέσα από προϋπάρχοντα θεωρητικά και ιδεολογικά φίλτρα.

Τώρα, διαβάζοντας το πρωτοσέλιδο του Πρώτου Θέματος και ακούγοντας τις τοποθετήσεις του κ. Πέτσα για την θεωρία των δύο άκρων καταλαβαίνω ότι όταν επιστρέψω στο πανεπιστήμιο θα πρέπει να αλλάξω λίγο την προσέγγισή μου. Διότι πράγματι παίζουν ρόλο το πλαίσιο, τα φίλτρα μας, η οπτική μας, αλλά τα γεγονότα πρέπει να αποτελούν και ένα είδος άγκυρας με την πραγματικότητα, ως κάτι το οποίο μπορούμε να εξετάσουμε το πως το αντιλαμβανόμαστε, το γιατί συνέβη, τις σχέσεις αιτιότητας του, τα πιθανά αποτελέσματά του, αλλά δεν μπορούμε να αμφισβητήσουμε το ότι συνέβη, να το παραποιούμε, να το αλλάζουμε, να το αντιστρέφουμε. Γιατί αν επιτρέπουμε να συμβαίνουν αυτά, έχουμε ωμή, αήθη εξουσία και επιβολή όσων μπορούν να διαχειριστούν το επικοινωνιακό παιχνίδι.

Έχουμε δηλαδή αυτό που κάνει αυτή τη στιγμή η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας. Μια κυβέρνηση που έχει προσπαθήσει να μας πείσει ότι η Ναζιστική εγκληματική οργάνωση Χρυσή Αυγή διαδήλωνε μαζί με τον κόσμο στις πλατείες, και ότι αυτό αποτελεί σύνδεσμο με τον ΣΥΡΙΖΑ. Τα γεγονότα είναι τα εξής:

Όπως έχει αναδείξει πάρα πολλές φορές ο Δημήτρης Ψαρράς, η Χρυσή Αυγή δεν ήταν ποτέ στις πλατείες. Μάλιστα υπάρχουν πάρα πολλά δημοσιεύματα εκείνης της εποχής στην εφημερίδα τους – υπογεγραμμένα μεταξύ άλλων από τον Μιχαλολιάκο και τον Κασιδιάρη – από εκείνες τις ημέρες που καταγγέλλουν το κίνημα των πλατειών.
Εξάλλου αν θέλουμε να βρούμε πορείες που συμμετείχαν οι Χρυσαυγίτες δεν χρειάζεται να πάμε μακριά. Οι φωτογραφίες τους από τα συλλαλητήρια για τη συμφωνία των Πρεσπών, αλλά και από συνάξεις στον Άγιο Παντελεήμονα οπού συμπορευτήκαν μαζί με νυν βουλευτές της ΝΔ βρίσκονται παντού στο διαδίκτυο.

Ας συμφωνήσουμε ότι αυτά είναι τα γεγονότα και μετά η συζήτηση για την ερμηνεία τους μπορεί να τεθεί σε μια πιο σοβαρή βάση.

13/10/2020 Το κοινωνικό δίλημμα

Ένας από τους μέντορες μου με συμβουλεύει – στην πραγματικότητα επιτάσσει! – να δω το ντοκιμαντέρ στο Netflix The Social Dilemma για τα σόσιαλ μίντια. Εξαιρετικό. Βέβαια ήδη έχω διαβάσει αρκετά για την επίδραση του Facebook, του Google, του Instagram κλπ στη ζωή των ανθρώπων και ιδιαίτερα στις νεότερες γενιές. Αλλά το ντοκιμαντέρ έβαλε – με τη βοήθεια πολλών τεχνοκρατών που ασχολήθηκαν στην έναρξη του φαινομένου και μετά ανησύχησαν για την πορεία που πήρε – στη σειρά πολλά από τα επιχειρήματα που γνώριζα και αλλά τόσα που δεν τα είχα σκεφθεί.

Για να πάρω μόνο ένα παράδειγμα, όταν βλέπουμε κάποια καταχώρηση στο Wikipedia για την κλιματική αλλαγή, όλοι και όλες μας θα δούμε το ίδιο κείμενο και θα μπορούμε να τη συζητήσουμε και να την κριτικάρουμε αν χρειαστεί. Άμα όμως βάλουμε στο Google «η κλιματική αλλαγή είναι …», τότε βρισκόμαστε μπροστά σε ένα πολύ διαφορετικό σκηνικό. Το τι θα διαβάσουμε εξαρτάται από το που μένουμε, μέχρι το τι έχουμε αναζητήσει τελευταία στο google. Αν είμαστε στη βόρεια Ευρώπη και παρακολουθούμε την Greta, για παράδειγμα, το Google θα θέσει πάνω πάνω επιλογές προς ανάγνωση, πολύ διαφορετικές από το αν είμαστε στο Mississippi, και ασχολούμαστε με διάφορες θεωρίες συνωμοσίας. Με αυτό τον τρόπο δεν είναι δύσκολο να κατανοήσουμε την πολιτική πόλωση, τις ομαδοποιήσεις, στις ΗΠΑ. Δεν είναι ότι οι υποστηρικτές του Τραμπ δεν θέλουν να κατανοήσουν την άλλη “φυλή” των Δημοκρατικών, είναι ότι ζουν σε μια διαφορετική πραγματικότητα όπου δεν έχουν καν πρόσβαση σε άλλες θεωρήσεις, σε αλλά δεδομένα κλπ.

Αυτή η εξέλιξη θέτει πολλά ζητήματα για την Αριστερά.

Από τη μια, χρειάζεται να σκεφτούμε πολύ σοβαρά για το πως οι νέες τεχνολογίες επηρεάζουν τη ζωή μας, το πως κατανοούμε τον κόσμο γύρω μας, για το ποιοι διαχειρίζονται αυτές τις δήθεν ουδέτερες τεχνολογίες, και ποιοι τις κατασκευάζουν και με πιο σκοπό. Για παράδειγμα, ποιοι διαμορφώνουν τους αλγόριθμους που σκοπεύουν στο να μας κρατάνε στις πλατφόρμες όσο πιο πολύ ώρα γίνεται για να αυξάνεται η επιρροή της πλατφόρμας συνεχώς και άρα η δυνατότητα κέρδους μέσω διαφήμισης – γιατί, όπως αναλύει το ντοκιμαντέρ, οι πελάτες των πλατφορμών είναι οι διαφημιστές και το προϊόν είμαστε εμείς οι χρήστες (και όπως λέγεται μόνο οι έμποροι ναρκωτικών και οι πλατφόρμες αναφέρονται σε χρήστες). Και βέβαια, πρέπει να διαμορφώσουμε θέσεις για το φαινόμενο. Είναι θέμα μόνο μονοπωλιακής θέσης και ρύθμισης αυτών των εταιριών; Δεν νομίζω.

Από την άλλη, το φαινόμενο επηρεάζει τις σχέσεις εντός της Αριστεράς. Βλέπουμε και εδώ ομαδοποιήσεις, «φυλές» που δεν φαίνεται να έχουν κοινές προσλαμβάνουσες και άρα καμιά φορά είναι σαν να μην ζουν στην ίδια πραγματικότητα, κι έτσι δεν είναι εύκολο να κατανοήσει ο ένας τον άλλο, να διαβουλευτούν, να βρίσκουν αμοιβαίου συμβιβασμούς ή τουλάχιστον, αν δεν είναι αυτό δυνατό, να έχουν μια καλύτερη κατανόηση, και άρα σεβασμό, για τις διαφορές.

Επικίνδυνα πράγματα όχι μόνο για τη δημοκρατία, αλλά και τη δυνατότητα άσκησης αριστερής πολιτικής. Θέλει πολύ κουβέντα.