Τον δρόμο για τη δημιουργία ιδιωτικών φυλακών, μια από τις πιο εξασφαλισμένες, ως προς την προοπτική κερδοφορίας τους, δουλειές της κρατικοδίαιτης, ιδιωτικής «επιχειρηματικότητας» παγκοσμίως, αλλά και την πιο ευθεία και αποτελεσματική «βολή» στην «καρδιά» της κρατικής διαχείρισης με όρους δημοσίου συμφέροντος, ανοίγει η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας, με το νομοσχέδιο του υπουργείου Προστασίας του Πολίτη για τον «Εθνικό Μηχανισμό Διαχείρισης Κρίσεων και Αντιμετώπισης Κινδύνων, αναδιάρθρωση της Γενικής Γραμματείας Πολιτικής Προστασίας, αναβάθμιση συστήματος εθελοντισμού πολιτικής προστασίας, αναδιοργάνωση του Πυροσβεστικού Σώματος και άλλες διατάξεις», όπως είναι ολόκληρος ο τίτλος του.

Στο εν λόγο νομοσχέδιο η κυβέρνηση παρεμβάλει την μετεγκατάσταση των φυλακών Κορυδαλλού, με τρόπο ο οποίος προκαλεί σοβαρά συνταγματικά ζητήματα, αφού ουσιαστικά λειτουργεί σαν «κερκόπορτα» για την ιδιωτικοποίηση του σωφρονιστικού συστήματος συνολικά.

Πώς προωθείται αυτός ο στόχος, ποια προβλήματα και κινδύνους μπορεί να προκαλέσει και γιατί, τελικά, ακόμη και η ίδια η μετεγκατάσταση των φυλακών του Κορυδαλλού – πάγιο αίτημα δεκαετιών των κατοίκων του – δεν εξασφαλίζεται με το εν λόγω νομοσχέδιο, είναι ερωτήματα και πτυχές, στα οποία μας απαντά και τις οποίες φωτίζει, ο Ευτύχης Φυτράκης, Διδάκτωρ Νομικής, πρώην γενικός γραμματέας Αντεγκληματικής Πολιτικής.  

Για τον συνομιλητή μας, το νομοσχέδιο αυτό αποτελεί «μια εμβληματική υπόθεση της κυβέρνησης της Νέας Δημοκρατίας, καθότι συνδυάζει τρία βασικά χαακτηριστικά της: Τον λαϊκισμό, τον αυταρχισμό, τον νεοφιλελευθερισμό. Ο λαϊκισμός προκύπτει μέσα από τις εξαγγελίες του ίδιου του πρωθυπουργού, ότι ο Κορυδαλλός, ως “άντρο ανομίας” θα κλείσει εδώ και τώρα και θα γίνει πάρκο, πράγμα το οποίο είναι εντελώς ανεδαφικό και απλά χαϊδεύει αυτιά. Αυταρχισμός, δηλαδή νέες φυλακές, ακόμη περισσότερη αυστηρότητα και digital ποινική κατστολή, με μοντέρνες δομές. Νεοφιλελευθερισμός, καθότι η νέα φυλακή προωθείται με την λογική των Συμπράξεων Δημοσίου και Ιδιωτικού Τομέα (ΣΔΙΤ). Πρακτικά, δηλαδή, εναρμονίζεται με τη λογική του μικρότερου κράτους, καθότι οι ιδιώτες θα αναλάβουν τις υποδομές».

Το πλαίσιο

Το παραπάνω τρίπτυχο εντάσσεται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, το οποίο πρέπει να προηγηθεί για να κατανοηθεί η κυβερνητική πολιτική. Ο Ευτ. Φυτράκης εξηγεί: «Η συζήτηση για τις ιδιωτικές φυλακές έχει ενταθεί στις ΗΠΑ τη δεκαετία του ’80, ιδίως με την ανάληψη της εξουσίας από τον Ρέιγκαν, και στο Ηνωμένο Βασίλειο από την Θάτσερ. Ήταν στην λογική του μικρότερου κράτους και της ιδιωτικοποίησης των πάντων παράλληλα με την διεύρυνση των κοινωνικών ανισοτήτων και την συνακόλουθη όξυνση της ποινικής καταστολής. Η ανάπτυξη αυτών των φυλακών γνώρισε μεγάλη άνθηση στις ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο και λιγότερο στην ηπειρωτική Ευρώπη. Οι μορφές που λαμβάνουν οι ιδιωτικές φυλακές είναι πολλές.  Υπάρχει η πιο ήπια μορφή, που σημαίνει ότι ο ιδιώτης χτίζει ένα κτίριο και εκεί τελειώνει. Η πιο ανεπτυγμένη, που σημαίνει ότι το συντηρεί και παρακολουθεί τη λειτουργία και ακόμη και ολοκληρωτικές μορφές ιδιωτικής φυλακής που υπάρχουν στις ΗΠΑ, όπου ο ιδιώτης έχει και τις υπηρεσίες ασφαλείας και το σύνολο των λειτουργιών της φυλακής. Φύλαξη, ιατρικές υπηρεσίες, μεταγωγή, τα πάντα. Υπάρχουν και μικτά συστήματα, καθώς, σε μια φυλακή υπάρχουν φύλακες ιδιωτικής εταιρίας μαζί με κρατικούς υπαλλήλους».

Τα νεοφιλελεύθερα επιχειρήματα

«Το βασικό επιχείρημα υπέρ της ανάπτυξης των ιδιωτικών φυλακών στην Αμερική ήταν η αντιμετώπιση του υπερπληθυσμού» συνεχίζει ο Ευτ. Φυτράκης. «Δηλαδή, ότι είχαμε πολλούς κρατουμένους και δεν είχαμε φυλακές. Οπότε θεωρήθηκε ότι μπορούν να προστεθούν στο σύστημα νέοι χώροι κράτησης, γρήγορα και αποτελεσματικά. Και ότι αυτό μπορούσαν να το κάνουν οι ιδιώτες».

Το δεύτερο επιχείρημα «ήταν ο περιορισμός των δημοσίων δαπανών, για το χτίσιμο και τη λειτουργία αυτών των δομών».

Το τρίτο «ήταν η δυσκολία που υπάρχει στις δημόσιες επενδύσεις γενικότερα, καθώς ένα δημόσιο έργο είναι πιο δύσκολο να φτιαχτεί, πιο χρονοβόρο, αφού το δημόσιο χρήμα υπόκειται αυτονόητα σε δημόσιο έλεγχο».

Προβαλλόταν επίσης ότι το κόστος λειτουργίας θα ήταν «χαμηλό», η ταχύτητα στην κατασκευή, η ευελιξία στη χρήση και ότι, πάντως, θα υπάρχει «κρατική εποπτεία».

Η πραγματικότητα

Αποδομώντας την παραπάνω επιχειρηματολογία, ο Ευτ. Φυτράκης αναφέρει: «Καταρχήν διαπιστώθηκε, τόσο στις ΗΠΑ, όσο και στο Ηνωμένο Βασίλειο, ότι η λειτουργία δεν ήταν λιγότερο δαπανηρή για το σωφρονιστικό σύστημα, αλλά περισσότερο. Αυτό οφείλεται στα εξής δύο στοιχεία:

α. Στο ότι ο ιδιώτης επιδιώκει κέρδος. Μια δημόσια φυλακή δεν επιδιώκει κέρδος και δεν χρειάζεται να βγάλει κέρδος. Απλώς πρέπει να καλύπτει τα έξοδά της. Ο ιδιώτης πρέπει να βγάλει κέρδος. Σκεφτείτε ότι μια φυλακή μπορεί να στοιχίζει ακόμη και 40 εκατομμύρια για να κατασκευαστεί και πρέπει να γίνει απόσβεση. Και αυτή η απόσβεση πρέπει να γίνει με όρους χρηματοοικονομικής επένδυσης. Δηλαδή πρέπει ο ιδιώτης να βγάλει, σε συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, πολύ περισσότερα χρήματα, απ’ ό,τι θα έβγαζε από μια άλλη επένδυση. Αυτό μπορεί να γίνει αν η φυλακή καλύπτει τα έξοδά της, κάνει γρήγορη απόσβεση του κόστους της επένδυσης και αποδίδει κέρδος».

Αλλά με ποιο τρόπο μπορείς να βγάλεις κέρδος από μια φυλακή;

«Το σύστημα που εφαρμόστηκε, ιδίως στην Αμερική, ήταν το σύστημα “μετράω κεφάλια, παίρνω δολάρια”» μας λέει ο νομικός επιστήμονας. «Δηλαδή, γίνονται συμβάσεις μεταξύ του κράτους με τον ιδιώτη και το κράτος αγοράζει θέσεις κράτησης. Διανυκτερεύσεις σε κρατητήριο. Δηλαδή λέει, απόψε κοιμήθηκαν 352 κρατούμενοι. Ο κάθε κρατούμενος κοστίζει για τη βραδιά του – το κρεβάτι του, το πλύσιμό του, η ιατρική φροντίδα του, το φαγητό του κλπ – ας πούμε 30 ευρώ. Έλα λοιπόν κράτος εσύ με τη σύμβαση να μου πληρώσεις 30 ευρώ. Το θέμα είναι ότι σε αυτό το κόστος πρέπει να προστεθεί, πέρα από τα έξοδα λειτουργίας που έχει κάθε επιχείρηση  (ρεύμα, νερό κλπ) και το κέρδος. Λάβετε υπόψιν, ότι στα έξοδα που βάζουμε στο σωφρονιστικό σύστημα σήμερα, δεν υπολογίζουμε την  πάγια επένδυση που έχει γίνει. Στην Ελλάδα, οι φυλακές που χτίστηκαν τα προηγούμενα χρόνια (π.χ. στον Δομοκό, στη Νιγρίτα Σερρών, στα Τρίκαλα) κόστισαν περίπου 20 με 30 εκατομμύρια η κάθε μία. Φανταστείτε πόσα πολλά χρήματα θα είναι όταν τα βάλει ένας ιδιώτης ως κόστος απόσβεσης της επένδυσης. Πόσο γρήγορα θα θέλει να γίνει η απόσβεση και να αρχίζει να βγάζει καθαρό κέρδος.

β. Επειδή στις ΗΠΑ οι εταιρίες δούλευαν με το σύστημα “κεφάλι – δολάριο”, όπως κάθε ιδιωτική επιχείρηση, είχαν την τάση να αυξάνουν τον κύκλο εργασιών τους. Πώς θα γίνει αυτό; Οι εταιρίες, ιδίως οι μεγάλες, που έχουν πάρα πολλές ιδιωτικές φυλακές, άρχισαν να επεμβαίνουν στη δημόσια πολιτική για το έγκλημα. Επειδή ήθελαν περισσότερους “χρήστες” της επένδυσης – διότι ο πελάτης πάντα είναι ένας: το κράτος – για να αυξάνουν τα έσοδα τους πίεζαν τις κυβερνήσεις, είτε σε ομοσπονδιακό, είτε σε πολιτειακό επίπεδο, να αυστηροποιήσουν την αντεγκληματική πολιτική, είτε στο επίπεδο της νομοθεσίας, είτε στο επίπεδο της εφαρμογής. Δηλαδή, περισσότερες συλλήψεις και φυλακίσεις, ώστε να αυξάνεται η πελατεία και άρα να αυξάνονται τα έσοδα τους. Αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης ήταν ότι ξέφυγε εντελώς ο αριθμός των κρατουμένων στην Αμερική. Σήμερα η Αμερική έχει παγκοσμίως τον μεγαλύτερο αριθμό αναλογικά – δηλαδή ανά 100.000 κατοίκους – κρατουμένων, χωρίς να υπάρχει σύγκριση με τη δεύτερη χώρα στον κόσμο.

»Άρα αναπτύχθηκε μια  τεράστια βιομηχανία φυλακής, μιλάνε πολλοί για εργολάβους των φυλακών, οι οποίοι διέφθειραν όλο το πολιτικό σύστημα, καθώς ήταν πολύ ανεπτυγμένα λόμπι και επενέβαιναν στην αντεγκληματική πολιτική, πλήττοντας έτσι της δημοκρατία. Έτσι διευρύνθηκε ο κύκλος εργασιών και οι δαπάνες του κράτους για το σωφρονιστικό σύστημα τελικά εκτοξεύθηκαν».

Ο σωφρονισμός κάνει κακό στην πελατειακή «αειφορία»…

Ωστόσο, κάποιος νεοφιλελεύθερος θα έλεγε ότι αυτό που περιγράφηκε παραπάνω, συμπαρασύρει σε διεύρυνση εργασιών μια σειρά άλλους κλάδους που σχετίζονται με το σωφρονιστικό σύστημα, από τους δικηγόρους μέχρι την εστίαση, επιδρώντας ευεργετικά στην οικονομία συνολικά.

«Αντιπαραθέτω, ότι αυτή είναι η λογική της απόλυτης ανηθικότητας» απαντά ο Ευτ. Φυτράκης. «Το ίδιο θα πει κανείς κάνοντας πόλεμο. Και τελικά αυτό το πληρώνει ο φορολογούμενος πολίτης. Δεν είναι δωρεάν».

Επιπλέον, συνεχίζει ο συνομιλητής μας, «ακριβώς επειδή υπάρχουν αυτά τα προβλήματα, ασκείται έντονη κριτική και στις ΗΠΑ και στο Ηνωμένο Βασίλειο, διότι τελικά διαπιστώθηκε ότι αυξήθηκε η βία μέσα στις ιδιωτικές φυλακές, κοστίζουν περισσότερα στο κράτος, καταγράφηκαν πάρα πολλά περιστατικά καταχρήσεων και παραμέλησης και κυρίως, αυτό που προέκυψε με βεβαιότητα είναι η πλήρης εγκατάλειψη της έννοιας του σωφρονισμού. Ή, αλλιώς, των όρων προετοιμασίας της κοινωνικής επανένταξης. Γιατί συμβαίνει αυτό; Διότι ο ιδιώτης ενδιαφέρεται για ένα πράγμα: Να μπεις στη φυλακή, να βγεις και να ξαναγυρίσεις. Όπως ένα μαγαζί που θέλει να σε εξυπηρετήσει για να ξαναγυρίσεις. Υπάρχει και στη βιβλιογραφία αυτή η κριτική: Ότι είναι η μοναδική φυλακή που νοιάζεται να ξαναγυρίσεις. Διότι, αν φροντίσει για την επανένταξή σου, δηλαδή να μην υποτροπιάσεις, αυτό σημαίνει ότι δεν θα ξαναγυρίσεις, πράγμα που όμως λειτουργεί σε βάρος του επιχειρηματικού συμφέροντος του ιδιώτη.

»Αποτέλεσμα: Οι δείκτες της εγκληματικότητας δεν επηρεάζονται θετικά από την ιδιωτική φυλάκιση, διότι ο ιδιώτης νοιάζεται να είσαι εκεί, να φύγεις ζωντανός βέβαια, αλλά να ξαναγυρίσεις. Δεν νοιάζεται να φροντίσει για την επανένταξή σου. Αυτό είναι μια σταθερή παρατήρηση και κριτική της επιστημονικής κοινότητας, ενώ υπάρχουν πάρα πολλές ενστάσεις και για τη φροντίδα που προσφέρεται (περίθαλψη, εκπαίδευση κλπ) διότι, όπως είπαμε, αυτά δεν προσφέρουν κέρδος στον ιδιώτη.

Συνταγματικό μπλόκο

Για τον Ευτ. Φυτράκη, το μεγαλύτερο πρόβλημα που θα αντιμετωπίσει η κυβέρνηση της ΝΔ στην προώθηση των ιδιωτικών φυλακών είναι το συνταγματικό. «Διότι η εκτέλεση των αποφάσεων και η έκτιση των ποινών είναι κομμάτι της ποινικής δικαιοσύνης. Η ποινική δικαιοσύνη είναι η νομοθεσία μας (ο ποινικός κώδικας κλπ) είναι η δικαστική λειτουργία, δηλαδή το δικαστήριο που δικάζει και εκδίδει μια απόφαση και μετά έχουμε το τελευταίο στάδιο που είναι η έκτιση των ποινών. Αυτή, όμως, είναι μια εξορισμού κρατική λειτουργία, καθώς ανήκει σε μια από τις τρεις εξουσίες (νομοθετική, εκτελεστική, δικαστική) και συνιστά κομμάτι της απονομής της ποινικής Δικαιοσύνης. Μπορεί αυτό να ανατεθεί σε ιδιώτες; Μπορεί, με λίγα λόγια, να εμπορευματοποιηθεί το στάδιο αυτό της απονομής της ποινικής Δικαιοσύνης;».

«Κατά τη νομολογία του ΣτΕ» σημειώνει, «δεν μπορούν να ιδιωτικοποιηθούν κομμάτια της κρατικής εξουσίας, τα οποία αγγίζουν τον σκληρό πυρήνα της. Ποιος είναι αυτός; Είναι, οπωσδήποτε, οι ένοπλες δυνάμεις και τα σώματα ασφαλείας: Ο στρατός, η αστυνομία/λιμενικό και οι φυλακές. Μπορούν αυτά να ανατεθούν σε ιδιώτες;».

Ο συνομιλητής μας υπενθυμίζει, ότι το Συμβούλιο της Επικρατείας μπλόκαρε την εφαρμογή μέτρων μακράν λιγότερο σημαντικών από την εισβολή ιδιωτών στο σωφρονιστικό σύστημα, στηριζόμενο ακριβώς στη βάση της κρατικής αρμοδιότητας. «Πριν από χρόνια είχε τεθεί αντίστοιχο πρόβλημα με τις παρκο-εταιρίες στην Αθήνα. Είχε ανατεθεί σε ιδιώτες να κόβουν κλήσεις για το παρκάρισμα. Το ΣτΕ τότε έκρινε ότι αυτό δεν μπορεί να γίνει, γιατί αποτελεί μορφή άσκησης κρατικής εξουσίας και άρα κακώς ανατέθηκε σε ιδιώτες. Και αυτή ήταν μια πολύ ήπια μορφή ιδιωτικοποίησης κρατικής αρμοδιότητας».

Το νομοσχέδιο

Σε ό,τι αφορά τη νομοθετική πρωτοβουλία της κυβέρνησης, ο Ευτ. Φυτράκης εφιστά την προσοχή, πως υπάρχει ένα πόρισμα μια επιτροπής που έφτιαξε η κυβέρνηση, η οποία επιτροπή πρότεινε τον Ασπρόπυργο ως περιοχή χωροθέτησης της νέας φυλακής που θα κλείσει αυτήν του Κορυδαλλού. Αλλά «αυτό το πόρισμα δεν το ξέρει κανείς. Δεν το έχει πάρει στα χέρια του κανείς. Ο ΣΥΡΙΖΑ το έχει ζητήσει επίσημα στη Βουλή και η κυβέρνηση αρνείται να το δώσει υποστηρίζοντας ότι αυτό είναι, δήθεν, “στρατιωτικό μυστικό”, απλά επειδή φοβάται την κριτική των πολιτικών κομμάτων αλλά και των επιστημόνων, καθώς δεν γίνονται σοβαρές μελέτες με τέτοια προχειρότητα. Να σημειώσω ότι δεν υπάρχει καμία χωροταξική ή πολεοδομική μελέτη ενώ δεν έγινε καμία διαβούλευση με τους τοπικούς δήμους».

Επιπλέον, αυτό το «απόρρητο» πόρισμα της επιτροπής – η οποία αποτελείτο, όπως μας λέει ο συνομιλητής μας, από δύο στρατιωτικούς, δύο αστυνομικούς, δύο υπαλλήλους του υπουργείου Δικαιοσύνης και δύο υπαλλήλους των υπηρεσιών ΣΔΙΤ – που διόρισε ο υπουργός Προστασίας του Πολίτη, Μ. Χρυσοχοϊδης, βγήκε μόλις μέσα σε ένα μήνα. «Το πιο κρίσιμο στοιχείο εδώ είναι το χωροταξικό» υπογραμμίζει ο Ευτ. Φυτράκης, καθώς δεν μπορείς να χτίσεις φυλακή όπου θέλεις, αλλά απαιτείται η τήρηση συγκεκριμένων όρων.

Ο ίδιος εξηγεί, ότι με το νομοσχέδιο παρακάμπτεται ο αρμόδιος κρατικός φορέας για την κατασκευή δημόσιων κτιρίων (νοσοκομείων, σχολείων, φυλακών, δικαστηριών), δηλαδή η κρατική Εταιρεία Κτιριακές Υποδομές ΑΕ.

«Επειδή δεν θέλουν να πάνε στην ΚΤΥΠ περνάνε, με το άρθρο 187 του νομοσχεδίου, μια διάταξη με την οποία ο υπουργός μπορεί να προσλαμβάνει εταιρία συμβούλων. Αυτό όμως θα το κάνει με απευθείας ανάθεση. Τροποποιώντας τη νομοθεσία για τις δημόσιες συμβάσεις, ώστε να μπορεί να τους πληρώσει περισσότερα. Βγάζει απέξω την ΚΤΥΠ και στη θέση της δημιουργεί το νομικό πλαίσιο για να προσλάβει εταιρία συμβούλων χωρίς διαγωνισμό».

Επιπλέον, «ρητώς αναφέρεται στο άρθρο 185 ότι οι περιβαλλοντικοί όροι του έργου μπορούν να εγκριθούν τη στιγμή της σύμβασης. Ενώ η νομοθεσία λέει ότι όταν ξεκινάς τη διαδικασία για να κάνεις διαγωνισμό πρέπει να έχεις συγκεκριμένους περιβαλλοντικούς όρους ώστε να ξέρουν οι εργολάβοι τι πρέπει να φτιάξουν. Τώρα θα προχωρήσουν στη δημοπράτηση του έργου και όταν θα έρθει η ώρα της υπογραφής θα εγκριθούν οι περιβαλλοντικοί όροι. Δηλαδή ο εργολάβος θα υποβάλλει πρόταση στα τυφλά;». Ο Ευτ. Φυτράκης εκτιμά ότι ακριβώς επειδή κάτι τέτοιο δεν μπορεί να γίνει, η κυβέρνηση θέλει να φτάσει η υπόθεση σε αδιέξοδο και να χρεωθεί το φιάσκο η επόμενη κυβέρνηση.

Αλλά το «ζουμί» βρίσκεται στο άρθρο 185, που προβλέπει ότι το υπουργείο θα αναθέσει την μελέτη, κατασκευή, συντήρηση και την «τυχόν παροχή υποστηρικτικών υπηρεσιών» της φυλακής. Πρόβλεψη που, ουσιαστικά, φέρνει ακόμη πιο κοντά τον ιδιώτη στις λειτουργίες της φυλακής. Διότι δεν ξεκαθαρίζεται τι εννοείται με τις «υποστηρικτικές υπηρεσίες», ενώ, ακόμη και η σημείωση στο άρθρο ότι αυτές «δεν εντάσσονται στον σκληρό πυρήνα της κρατικής εξουσίας» είναι πρωτοφανής για νομοθέτημα, αφού πρόκειται για θεωρητικό νομικό ζήτημα υπό συνεχή διαπραγμάτευση. Και δεδομένου ότι, όπως προαναφέρθηκε, οι νομικοί συμφωνούν τουλάχιστον πως στο «μίνιμουμ» αυτού του πυρήνα της κρατικές εξουσίας περιλαμβάνονται οι φυλακές, η κυβέρνηση, με το νομοσχέδιο αυτό, ανοίγει τον ασκό του Αιόλου της ιδιωτικοποίησης του σωφρονιστικού συστήματος.