Η βεντέτα φθίνει τις τελευταίες δεκαετίες στα ορεινά χωριά της Κρήτης. Ωστόσο, υπάρχουν φόβοι της επιστροφής στον καιρό της βεντέτας μετά από το διπλό φονικό στα Ανώγεια το βράδυ του Σαββάτου, που στοίχισε τη ζωή στον 62χρονο μαντιναδολόγο Λευτέρη Καλομοίρη και τον 30χρονο Γιώργο Ξυλούρη.

Πρόκειται για ένα κατάλοιπο του μακρινού παρελθόντος που βρίσκει τις ρίζες του στην αρχαιότητα και σε κάποιες υποτυπώδεις κωδικοποιήσεις του τότε ισχύοντος δικαίου.

Η βεντέτα, ο φόνος δηλαδή που διαπράττεται με κίνητρο την εκδίκηση για έναν άλλο φόνο, ξεκινά από τις αρχαίες δικαιικές αρχές που εμφανίστηκαν στους λαούς της Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής. Μάλιστα, ανάλογα με τον πολιτισμό στον οποίο απαντήθηκε αυτή η εκδικητική απονομή δικαιοσύνης, προσέλαβε και διαφορετικό τίτλο όπως αρχή της ανταπόδοσης, της ταυτοπάθειας ή του αντιπεπονθότος. Πιο συγκεκριμένα, καταγραφές του Αριστοτέλη αναφέρονται στον εθιμικό «νόμο της ανταπόδοσης» βάσει του οποίου «όποιος διαπράξει ένα αδίκημα μόνο σαν πάθει ό,τι έκαμε δίκη σωστή θα γίνει» (Ηθικά Νικομάχεια). Άλλες μεταγενέστερες διατυπώσεις κάνουν λόγο για την αρχή του ισόποινου. Παραδειγματική είναι η περίπτωση του οθωμανικού δικαίου κατά το οποίο το έγκλημα της ανθρωποκτονίας δικαιωνόταν μόνο με φόνο ή με «εξαγορά του αίματος», δηλαδή με χρηματική αποζημίωση στους συγγενείς του θύματος.

Η κρητική -όπως και κάθε άλλη- βεντέτα στηρίζεται στον άγραφο «νόμο του αίματος» (η λέξη προέρχεται από το λατινικό vendico/ εκδικούμαι). Στην Κρήτη, συναντάται από τα πολύ παλιά χρόνια και εξακολουθεί μέχρι και σήμερα να επιβιώνει ως μία από τις πιο χαρακτηριστικές εκδηλώσεις της κρητικής ιδιαιτερότητας. Στην ουσία της η βεντέτα είναι ένα έθιμο. Ένας κοινωνικός κώδικας, ο οποίος στοιχειοθετείται από τις έννοιες της τιμής και της προστασίας. Μοχλοί για να ξεκινήσει αυτός ο ιδιωτικός πόλεμος μεταξύ δύο οικογενειών στην Κρήτη είναι η προστασία της υπόληψης, της ατομικής και κατά συνέπεια της οικογενειακής τιμής, κατόπιν κάποιας οποιουδήποτε είδους προσβολής.

Η βεντέτα πάντως, είχε πάντα, τους κανόνες της. Στόχος της αντεκδίκησης δεν ήταν ποτέ γυναίκες και παιδιά, ούτε αδύναμο πρόσωπο από μια οικογένεια, αλλά πάντα ο ανθός της, ο καλύτερος της γενιάς.

Αν και παλαιότερα βεντέτες στην Κρήτη ξεκινούσαν ακόμα και λόγω κτηματικών διαφορών (ζωοκλοπές, καταπατήσεις κ.α.), σήμερα αφορμή συνιστά συνήθως ένας φόνος. Η πρώτη δολοφονία βέβαια μπορεί από πίσω της να κρύβει πολύ ασήμαντα κίνητρα, όπως η μία εξύβριση. Το αποτέλεσμά της όμως, εθιμικά θα είναι η έναρξη μίας βεντέτας που ποτίζει με μίσος τις γενιές των εμπλεκόμενων οικογενειών και οδηγεί σε ατέλειωτο κύκλο αντεκδίκησης με θύματα ανθρώπους, των οποίων το σφάλμα δεν είναι παρά το επώνυμό τους.

Το πένθος αντί πένθους αποτέλεσε τη βάση του εθιμικού ποινικού δικαίου της Κρήτης και έφτασε περίπου έως σήμερα- με τη βεντέτα να φθίνει τις τελευταίες δεκαετίες. Μάλιστα, μιλώντας στον ΘΕΜΑ 104,6 ο πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Ηρακλείου Αρης Ροζάκης, επισήμανε ότι το διπλό φονικό είναι πρωτόγνωρο για τα Ανώγεια. Οπως είπε, «στο χωριό δεν υπήρχαν τέτοιες υποθέσεις. Οι οικογένειες έχουν σχέσεις μεταξύ τους, συνδέονται με κουμπαριές και συμπεθεριά, κοινωνικές σχέσεις που λειτουργούν ως γέφυρες και δημιουργούν οιωνεί συγγενικούς δεσμούς».

Ο κ.Ροζάκης μάλιστα, εξέφρασε την ελπίδα ότι η υπόθεση μπορεί να λήξει εδώ με τη συνδρομή των «σαστάδων», των διαμεσολαβητών, δηλαδή, ανάμεσα στις δύο πλευρές. Οι «σαστάδες» διαχρονικά αναλάμβαναν ρόλο ισορροπιστών και ειρηνοποιών, έκαναν το «σασμό». «Ελπίζω ότι θα λήξει εδώ», είπε ο κ.Ροζάκης. «Υπάρχουν στα Ανώγεια αξιοσέβαστοι άνθρωποι, που έχουν το κύρος και την προσωπικότητα να μεσολαβήσουν και να γίνει αυτό που λέμε “σασμός”». Σύμφωνα με μία ερμηνεία των “κανόνων” της βεντέτας», όπως λέει ο κ.Ροζάκης, με δεδομένο ότι κάθε οικογένεια έχει από έναν νεκρό, είναι πιθανό όλα να λήξουν εδώ.

Η περίπτωση Σαρτζετάκη-Πεντάρη

Η πιο σφοδρή και αιματηρή βεντέτα που γνώρισε η Κρήτη ήταν αυτή μεταξύ των οικογενειών Σαρτζετάκη και Πεντάρη στα Χανιά. Η διάρκειά της έφτασε τα 70 χρόνια, ενώ πολλοί από τους άμεσα ή έμμεσα εμπλεκόμενους αναζήτησαν καταφύγιο σε άλλες περιοχές της Ελλάδας μακριά από την Κρήτη. Από το 1910 οι δύο οικογένειες φόνευαν διαδοχικά μέλη η μία της άλλης για κτηματικές διαφορές. Η βεντέτα έληξε σιωπηρά το 1985 αφού είχε μετρήσει πάνω από 60 θύματα. Αιτία υπήρξε η διαμεσολάβηση ανθρώπων με κύρος, και συγκεκριμένα το ότι ο βουλευτής Ευάγγελος Πεντάρης, απόγονος των μεν, ψήφισε για πρόεδρο της δημοκρατίας τον απόγονο των δε Χρήστο Σαρτζετάκη.

Περιπτώσεις σαν και την παραπάνω υπάρχουν πολλές στα χρονικά των κρητικών βεντετών και κατά καιρούς όλο και κάτι ακούγεται στις ειδήσεις. Το πιο γνωστό περιστατικό είναι αυτό του αγρότη Γιάννη Παπαδόσηφου, ο οποίος εισερχόμενος το 1988 μέσα στο δικαστήριο του Εφετείου Πειραιά φώναξε στους δικαστές «Σεις, μωρέ, δεν ήσασταν άξιοι να κρίνετε τον φονιά» και στη συνέχεια πυροβόλησε το δολοφόνο του γιου του Γιάννη Βενιεράκη.