Στις 13 Νοεμβρίου, ο 29χρονος ερευνητής δημοσιογράφος Σταύρος Μαλιχούδης, καθώς σκρόλαρε στο facebook και απολάμβανε τον πρωινό του καφέ, έπεσε πάνω σε ένα ρεπορτάζ της «Εφημερίδας των Συντακτών». Ο τίτλος έγραφε: «Οι ελληνικές αρχές κατασκοπεύουν τους πολίτες». Αμέσως έτρεξε έξω και αγόρασε την εφημερίδα. Αυτά που διάβασε επιβεβαίωσαν τις υποψίες του: το άρθρο αφορούσε τον ίδιο και τον εργοδότη του, το Solomon, ένα ερευνητικό μέσο με έδρα την Αθήνα.

Ο Σταύρος Μαλιχούδης έκανε ρεπορτάζ για έναν 12χρονο πρόσφυγα στο νησί της Κω, το έργο του οποίου είχε προβληθεί στην γαλλική εφημερίδα Le monde. Το όνομα του δημοσιογράφου λοιπόν εμφανίστηκε σε μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου που διέρρευσαν από την Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών, πράγμα που σήμαινε πως οι αρχές τον είχαν υπό παρακολούθηση.

Σύμφωνα με τον Μαλιχούδη, ο εκφοβισμός των δημοσιογράφων αυξάνεται. Πιστεύει επίσης πως ότι δεν είναι ο μόνος δημοσιογράφος που παρακολουθείται. «Η κυβέρνηση γενικότερα δεν είναι χαρούμενη με τους ανθρώπους που ερευνούν θέματα που σχετίζονται με τη μετανάστευση, ειδικά μάλιστα με το πώς η κυβέρνηση χειρίζεται τη μετανάστευση στην Ελλάδα», λέει.

Οι κορυφαίοι νομοθέτες της χώρας προσπαθούν να διατηρήσουν ένα θετικό αφήγημα αναφορικά με το πόσο καλά η Ελλάδα χρησιμοποιεί τα 3,3 δισεκατομμύρια που έλαβε από την Ευρωπαϊκή Ένωση για να διαχειριστεί τη μετανάστευση, ως πρώτη χώρα υποδοχής, σύμφωνα με τον Μαλιχούδη. Αμέτρητες αναφορές από μέσα ενημέρωσης έχουν ωστόσο εγείρει σοβαρές αμφιβολίες σχετικά με αυτή την ιστορία επιτυχίας. Διεθνή μέσα ενημέρωσης, όπως το Der Spiegel, οι New York Times και η Deutsche Welle, έχουν παρουσιάσει στοιχεία ότι οι ελληνικές αρχές προχωρούν σε παράνομες απελάσεις αιτούντων άσυλο προς την Τουρκία, σε τακτική βάση.

Ολλανδή δημοσιογράφος αντιμετωπίζει δημόσια τον Έλληνα πρωθυπουργό

Τα περισσότερα ελληνικά μέσα αγνοούν τις αναφορές για παράνομες δραστηριότητες και δεν θέτουν στην κυβέρνηση δύσκολες ερωτήσεις. Το αποτέλεσμα είναι συνεχείς υπεκφυγές, γύρω από ταμπού που μόνο λίγοι δημοσιογράφοι τολμούν να ρωτήσουν. Πρόσφατα, ωστόσο, η για πολλά χρόνια Ολλανδή ανταποκρίτρια Ίγκεμποργκ Μπέγκελ, έκανε ακριβώς αυτό.

Η Μπέγκελ προκάλεσε ουσιαστικά ένα σκάνδαλο όταν ήρθε αντιμέτωπη με τον Έλληνα πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη, κατά τη διάρκεια συνέντευξης Τύπου με τον Ολλανδό ομόλογό του, Μαρκ Ρούτε, στις 9 Νοεμβρίου. «Πότε επιτέλους θα σταματήσετε να λέτε ψέματα; Ψέματα για τα pushbacks, ψέματα για τους πρόσφυγες στην Ελλάδα», ρώτησε τον Μητσοτάκη πριν ασκήσει κριτική τόσο στην Ευρωπαϊκή Ένωση όσο και στην Ολλανδία, ότι ανέχονται τη βίαιη μεταναστευτική πολιτική της Αθήνας και ότι δεν επιτρέπουν σε περισσότερους αιτούντες άσυλο να εισέλθουν στη χώρα.

Θυμωμένη απάντηση

Ο Έλληνας πρωθυπουργός, αρχικά απάντησε πως «καταλαβαίνω ότι στην Ολλανδία έχετε μια κουλτούρα να κάνετε ακριβείς και άμεσες ερωτήσεις στους πολιτικούς, κάτι που σέβομαι πάρα πολύ». Στη συνέχεια, ωστόσο, θύμωσε και την κατηγόρησε ότι προσέβαλε τόσο τον ίδιο όσο και τη χώρα. Το περιστατικό αυτό οδήγησε σε μια σειρά επιθέσεων εναντίον της Μπέγκελ, που μάλιστα την απεικόνιζαν ως Τούρκο πράκτορα και προσπαθούσαν να υπονομεύσουν την αξιοπιστία της ως δημοσιογράφου. Έλαβε πολλές απειλές θανάτου, ενώ δέχτηκε και σωματική επίθεση.

Διεθνείς οργανισμοί, μεταξύ των οποίων το Humans Right Watch και οι Δημοσιογράφοι Χωρίς Σύνορα, ανησυχούν ολοένα και περισσότερο για την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης στην Ελλάδα. Ένας νέος νόμος, ο οποίος καθιστά τη δημοσίευση ψευδών ειδήσεων ποινικό αδίκημα, τροφοδοτεί αυτή την ανησυχία. Σύμφωνα με την νομοθεσία, που ψηφίστηκε στις 11                Νοεμβρίου, όποιος κριθεί ένοχος για τη διάδοση «ψευδών ειδήσεων που μπορούν να προκαλέσουν ανησυχία ή να διαβρώσουν την εμπιστοσύνη του κοινού στην εθνική οικονομία, την αμυντική ικανότητα της χώρας ή τη δημόσια υγεία», μπορεί να καταδικαστεί σε «φυλάκιση τουλάχιστον έξι μηνών και πρόστιμο».

Αγωγές κατά δημοσιογράφων

«Είναι εξαιρετικά ασαφής», λέει ο Παύλος Ελευθεριάδης, καθηγητής δημοσίου δικαίου στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, επισημαίνοντας πως ο νέος νόμος θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί εναντίον δημοσιογράφων. Η κύρια ανησυχία του, ωστόσο, σχετίζεται με τις ρίζες της δικαστικής εξουσίας της χώρας: «Το ελληνικό δικαστικό σύστημα έχει αποδειχθεί αναξιόπιστο στην προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων». Ο Ελευθεριάδης φοβάται ότι το δικαστικό σώμα στην Ελλάδα είναι ιδιαίτερα πολιτικοποιημένο. «Έχουμε συστημικά προβλήματα στο δικαστικό μας σύστημα, αλλά δυστυχώς, αυτή η κυβέρνηση δεν ενδιαφέρεται για αυτό».

Σύμφωνα με τον Ελευθεριάδη, το σύστημα έπρεπε να έχει μεταρρυθμιστεί χρόνια πριν, αλλά δεν έχει γίνει τίποτα. Αυτός είναι ο λόγος που βλέπει το νέο νόμο ως «απειλή για την ελευθερία του λόγου».

Η Σταυρούλα Πουλημένη και μια ομάδα Ελλήνων δημοσιογράφων που είναι αφοσιωμένη στην ελευθερία του λόγου και την ανεξάρτητη δημοσιογραφία, ίδρυσαν το Alterthess, μια μικρή συνεργατική ειδησεογραφική ιστοσελίδα, το 2010. Έκτοτε, η Πουλημένη καλύπτει τις περιβαλλοντικές και κοινωνικές επιπτώσεις των δραστηριοτήτων εξόρυξης χρυσού στη Χαλκιδική, μια περιοχή εξαιρετικού φυσικού κάλλους, στη Βόρεια Ελλάδα.

Τον Οκτώβριο του 2020, αναφέρθηκε στην καταδίκη δύο ανώτερων στελεχών της Hellas Gold, για τη ρύπανση του νερού και για ζημιές στο περιβάλλον. Ένα χρόνο αργότερα, αφού το Εφετείο επιβεβαίωσε την ετυμηγορία, η Σταυρούλα Πουλημένη και το Alterthess δέχθηκαν αγωγή από τον Ευστάθιο Λιάλιο, εκ των καταδικασθέντων στελεχών, ζητώντας ως αποζημίωση 100 χιλιάδες ευρώ, για τη δημοσίευση της υπόθεσης και για παράνομη επεξεργασία προσωπικών δεδομένων, που σχετίζονται με ποινική καταδίκη. Αν δεν πληρωθεί το ποσό, η Σταυρούλα Πουλημένη θα μπορούσε να βρεθεί αντιμέτωπη με φυλάκιση ενός έτους.

Προσπάθεια φίμωσης ανεξάρτητων δημοσιογράφων

«Είναι μια ξεκάθαρη προσπάθεια να μας κάνει να σταματήσουμε να καλύπτουμε το περιβαλλοντικό έγκλημα που συμβαίνει στη Χαλκιδική», δήλωσε η Πουλημένη στη DW, προσθέτοντας ότι η αγωγή είναι ένα SLAPP (Strategic lawsuits against public participation). Αυτές οι αγωγές (SLAPPs), επιδιώκουν να εκφοβίσουν όσους ασκούν κριτική και να σιωπήσουν τους ανθρώπους που προσπαθούν να ερευνήσουν θέματα δημόσιου ενδιαφέροντος. Είναι ανησυχητικό πως η χρήση τους αυξάνεται στην ΕΕ.

Η Πουλημένη παραδέχεται πως η αντιμετώπιση τέτοιων αγωγών δεν απαιτεί μόνο πολύ χρόνο, αλλά έχει κα ψυχολογικές επιπτώσεις. Ωστόσο, δεν φοβάται. «Η εταιρεία προσπαθεί να μας εκφοβίσει, αλλά μέχρι στιγμής κατάφερε να κάνει το αντίθετο: μας έχει παρακινήσει να ασχοληθούμε περισσότερο με αυτό το θέμα», λέει.

Το Alterthess είναι ένα από τα πολύ λίγα μέσα ενημέρωσης που καλύπτουν το θέμα της εξόρυξης χρυσού στη Χαλκιδική και παρακολουθούν τις δραστηριότητες της Hellas Gold. «Υπάρχει μια περίεργη σιωπή γύρω από το χρυσό στη Χαλκιδική που επιβάλλεται από τα κυρίαρχα μέσα», λέει, προσθέτοντας ότι πολλά μέσα ενημέρωσης τάσσονται υπέρ της εταιρείας, καθώς τα χρηματοδοτεί μέσω της διαφήμισης.

Οικονομικά ανεξάρτητος τύπος

Η οικονομική βιωσιμότητα των ελληνικών ΜΜΕ είναι μία από τις προκλήσεις που απειλούν την ελευθερία του τύπου, και κάτι που ανησυχεί τον Νίκο Παναγιώτου, αναπληρωτή καθηγητή στη Σχολή Δημοσιογραφίας και Μαζικών Επικοινωνιών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. «Όταν ο τύπος δεν είναι οικονομικά ανεξάρτητος, η αξιοπιστία και η ανεξαρτησία του θα υπονομευθούν μακροπρόθεσμα. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης θα εξαρτηθούν από άλλες πηγές χρηματοδότησης για να επιβιώσουν», δήλωσε στην DW.

Ενώ διεθνείς οργανισμοί, όπως το Διεθνές Ινστιτούτο Τύπου, εξέφρασαν τη σοβαρή ανησυχία τους για αυτό το SLAPP, και δύο κόμματα υπέβαλλαν ερωτήματα σχετικά με αυτό στο Κοινοβούλιο, η κάλυψη της αγωγής περιορίστηκε σε αριστερά και ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης.

Ο Παναγιώτου επισημαίνει επίσης έναν άλλο σημαντικό παράγοντα που συρρικνώνει τον πλουραλισμό των μέσων ενημέρωσης: την ιδιοκτησία των μέσων ενημέρωσης. «Έχουμε μόνο ένα μικρό αριθμό ανθρώπων που κατέχουν ένα μεγάλο ποσοστό των μέσων μαζικής ενημέρωσης», λέει.

Αυτά τα περιστατικά, μαζί με τη δολοφονία του βετεράνου δημοσιογράφου Γιώργου Καραϊβάζ, τις επιθέσεις σε δημοσιογράφους και τις κυβερνητικές προσπάθειες περιορισμού της πρόσβασης στα μέσα ενημέρωσης οδήγησαν την Media Freedom Rapid Response, έναν μηχανισμό που παρακολουθεί τις παραβιάσεις της ελευθερίας του τύπου στην Ευρώπη, να ξεκινήσει πρόσφατα μια διαδικτυακή αποστολή εύρεσης στοιχείων στην Ελλάδα για την αξιολόγηση της ελευθερίας των μέσων ενημέρωσης και της ασφάλειας των δημοσιογράφων στη χώρα.

Πηγή: Deutsche Welle