Οι Financial Times συνεχίζουν τις αποκαλύψεις σχετικά με το παρασκήνιο της ελληνικής κρίσης. Το δεύτερο μέρος της έρευνας του Πίτερ Σπίγκελ αναφέρεται στο «Σχέδιο Ζ», το σχέδιο της Ευρώπης για το ενδεχόμενο κατάρρευσης των ελληνικών τραπεζών και εξόδου της Ελλάδας από το ευρώ.

Η αφήγηση ξεκινά στις 15 Ιουνίου 2012, δύο 24ωρα πριν από τη δεύτερη εκλογική αναμέτρηση. Όπως αναφέρει το Βήμα, που επικαλείται την έρευνα των Financial Times, ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδας, Γιώργος Προβόπουλος, και η «ομάδα εκτάκτου ανάγκης» που είχε συστήσει στην ΤτΕ, για να επιβλέπει την κατάσταση των ελληνικών τραπεζών, λαμβάνουν την πληροφορία ότι σε μία ημέρα οι καταθέτες σήκωσαν 3 δισ. ευρώ από τις τράπεζες.

Με αυτούς τους ρυθμούς οι τράπεζες θα αντιμετώπιζαν πρόβλημα ρευστότητας σε μια ή δύο ημέρας και το ενδεχόμενο μιας «πλήρους κλίμακας» τραπεζικής κρίσης ήταν πιθανό. Την ίδια στιγμή μια ομάδα περίπου 25 ειδικών της Κομισιόν, της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και του ΔΝΤ προετοιμάζονταν επί μήνες για το ενδεχόμενο κατάρρευσης των ελληνικών τραπεζών και εξόδου της Ελλάδας από το ευρώ.

Το «Σχέδιο Ζ»

Το «Σχέδιο Ζ», σύμφωνα με τους Financial Times, προέβλεπε με λεπτομέρειες τον τρόπο με τον οποίο θα ανοικοδομηθούν οι ελληνικές οικονομικές και χρηματοοικονομικές υποδομές, εάν η χώρα έφευγε από τη ζώνη του ευρώ. Ένα λεπτομερές σχέδιο για ανοικοδόμησης του χρηματοπιστωτικού συστήματος από το μηδέν. Στο δημοσίευμα αναφέρεται πως το «Σχέδιο Ζ» δεν ήταν ένας «οδικός χάρτης» για να εκδιωχθεί η Ελλάδα από το ευρώ, «αλλά ακριβώς το αντίθετο».

«Φοβόνταν ότι μία Grexit θα έσπερνε χάος στις ευρωπαϊκές χρηματαγορές, προκαλώντας bank run και σε άλλες δοκιμαζόμενες οικονομίες της Ευρωζώνης, δημιουργώντας ερωτήματα για το ποια χώρα θα εκδιωχθεί στη συνέχεια», σημειώνεται στο δημοσίευμα σύμφωνα πάντα με το Βήμα.

Οι ίδιοι αξιωματούχοι πίστευαν από τις αρχές του 2012 ότι θα ήταν ανεύθυνο να μην είναι προετοιμασμένοι για το ενδεχόμενο μίας ελληνικής εξόδου, καθώς δεν ήταν εντελώς απίθανο. «Αν είσαι στο διοικητικό συμβούλιο μίας εταιρείας και έχεις μόνο 10% πιθανότητες για ένα τέτοιο γεγονός, προετοιμάζεσαι» σημειώνουν.

Εντατικοποίηση των εργασιών της ομάδας πάνω στο «Σχέδιο Ζ» προκάλεσε, σύμφωνα με τους Financial Times, η πιθανότητα επικράτησης του ΣΥΡΙΖΑ στις εκλογές. Αξιωματούχος που εργαζόταν πάνω στο «Σχέδιο Ζ» φέρεται να δηλώνει: «Αυτή ήταν η στιγμή που πράγματι είπαμε: “Πρέπει να τελειώσουμε την εργασία μας”».

Ενώ οι περισσότεροι ξένοι αξιωματούχοι συμμετείχαν στη σύνοδο της G20 στο Μεξικό, «μία μικρή ομάδα υψηλόβαθμων ευρωπαίων αξιωματούχων έμεινε στα γραφεία της, για την περίπτωση που το Σχέδιο Ζ χρειαζόταν να ενεργοποιηθεί». Επικεφαλής της ομάδας ήταν ο επίτροπος Όλι Ρεν, ενώ άλλοι αξιωματούχοι που τέθηκαν σε ετοιμότητα ήταν ο επικεφαλής της ΕΚΤ Μάριο Ντράγκι και ο τότε πρόεδρος του Eurogroup Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ ήταν σε ετοιμότητα.

Ο υπουργός Οικονομικών της Γερμανίας εμφανίζεται στο δημοσίευμα ως ο «υπέρμαχος του Grexit με τη μεγαλύτερη επιρροή». Μέχρι τις αρχές του 2012 η συζήτηση παρέμενε σε μεγάλο βαθμό σε θεωρητικό επίπεδο, όπως αναφέρει το Βήμα επικαλούμενο το δημοσίευμα των Financial Times. Ο επικεφαλής της ΕΚΤ έως το Νοέμβριο του 2011 Ζαν-Κλοντ Τρισέ, είχε απαγορεύσει τις όποιες δημόσιες συζητήσεις για το ενδεχόμενο αποχώρησης της Ελλάδας από την ευρωζώνη, καθώς υποστήριζε ότι ακόμη και η ένδειξη ότι η ΕΚΤ εξετάζει αυτό το ενδεχόμενο θα μπορούσε να λειτουργήσει ως «αυτοεκπληρούμενη προφητεία».

Ωστόσο την ίδια ώρα ομάδα με επικεφαλής τον Μάρκο Μπούτι, επικεφαλής των οικονομικών υπηρεσιών της Κομισιόν, μελετούσε τις επιπτώσεις ενός Grexit. Το συμπέρασμα της ομάδας ήταν πως ενδεχόμενη έξοδος της Ελλάδας από το ευρώ θα προκαλούσε πολύ μεγαλύτερο χάος από ό,τι εκτιμούσαν η Γερμανία και οι σύμμαχοί της.

Υπό το φόβο των διαρροών η Κομισιόν δεν προχώρησε σε ένα πιο λεπτομερές σχέδιο, όμως το ΔΝΤ είχε αρχίσει να εργάζεται πάνω σε αυτό το σενάριο. Όμως στις Κάννες όταν τέθηκε το ζήτημα ενός Grexit δεν υπήρχε σχεδιασμός για ένα τέτοιο ενδεχόμενο.

Η ομάδα άρχισε να εργάζεται εντατικά πάνω στο «Σχέδιο Ζ» τον Ιανουάριο του 2012. Στις εργασίες συμμετείχαν ο Γιεργκ Άσμουσεν μέλος του Εκτελεστικού Συμβούλιου της ΕΚΤ, ο Αυστριακός Τόμας Βίζερ, επικεφαλής της «Ομάδας Εργασίας του Ευρώ» (EWG), ο Μάρκο Μπούτι γενικός διευθυντής Οικονομικών της ΕΕ και ο Πόουλ Τόμσεν, ο επικεφαλής του κλιμακίου του ΔΝΤ για την Ελλάδα.

Υπό το φόβο διαρροών που θα προκαλούσε πανικό η ομάδα κατάρτισης του «Σχεδίου Ζ» δεν αντάλλαξε ποτέ έγγραφο ή mail, ενώ αποφασίστηκε στις εργασίες να μην εμπλακούν Έλληνες αξιωματούχοι. Πριν τις εκλογές του Μαϊου του 2012 ο πρόεδρος της Κομισιόν, Ζοζέ Μανουέλ Μπαρόζο, φέρεται να ενημερώνει την Άνγκελα Μέρκελ, μετά από σχετικό αίτημά της, πως υπάρχει εναλλακτικό σχέδιο σε περίπτωση που η Ελλάδα απέρριπτε τους όρους της συμφωνίας και αποφάσιζε αποχώρηση από το ευρώ.

Στην Ουάσινγκτον, σύμφωνα πάντα με το Βήμα, αξιωματούχοι του ΔΝΤ συνέταξαν ένα πλέγμα δράσεων 20 σελίδων. Με βάση την εμπειρία τους σε τραπεζικές και νομισματικές κρίσεις το λεπτομερές πρόγραμμα του ΔΝΤ περιλάμβανε δραστικά μέτρα όπως το κλείσιμο όλων των ΑΤΜ και την επαναφορά των συνοριακών ελέγχων για την πρόληψη της μαζικής φυγής κεφαλαίων.

Στην ΕΚΤ, αξιωματούχοι μελέτησαν την εμπειρία της Αργεντινής στην έκδοση χρεογράφων αναγνώρισης οφειλής (IOUs) κατά τη διάρκεια του 2001, δεδομένου ότι τα χαρτονομίσματα και κέρματα ευρώ που θα κυκλοφορούσαν στην Ελλάδα δεν θα ήταν πλέον νόμιμο χρήμα. Μεταξύ των επιλογών που εξετάσθηκαν ήταν η έκδοση ελληνικών IOUs που θα άξιζαν περίπου το ήμισυ της αξίας των ευρώ.

Υπάλληλοι της ΕΚΤ εξέτασαν και τον τρόπο που ο αμερικανικός στρατός εισήγαγε νέα δηνάρια στο Ιράκ το 2003, ωστόσο διαπίστωσαν πως η υλικοτεχνική πρόκληση ήταν μεγάλη. Η προσπάθεια των ΗΠΑ πήρε μόνο τρεις μήνες, αλλά στηρίχθηκε από τις μεγαλύτερες ένοπλες δυνάμεις του κόσμου. Αντιθέτως η ικανότητα της Ελλάδας να εκτυπώσει χρήμα από μόνη της ήταν περιορισμένη, καθώς μετά την εισαγωγή του ευρώ, η Αθήνα είχε επί το πλείστον αναλάβει να εκδίδει μόνον χαρτονομίσματα των 10 ευρώ.

Εξίσου περίπλοκα ήταν τα «υδραυλικά» της ελληνικής οικονομίας. Η Ελλάδα, όπως και όλες οι άλλες χώρες της ευρωζώνης, είναι συνδεδεμένη με ένα δίκτυο που ονομάζεται Target 2, ένα γιγαντιαίο σύστημα που διαχειρίζεται η ΕΚΤ και οι εθνικές κεντρικές τράπεζες και καθιστά δυνατές τις εμπορικές συναλλαγές. Μόλις η Ελλάδα αποσυνδεόταν από το Target 2 δεν θα είχε κανένα τρόπο να εκκαθαρίζει συναλλαγές, κάτι που θα οδηγούσε την οικονομία σε στασιμότητα. Έτσι, το όλο σύστημα θα έπρεπε να ανακατασκευαστεί.

Την ίδια στιγμή σύμφωνα με το δημοσίευμα δόθηκε βάρος στην νομοθεσία της ΕΕ και ειδικά στο πώς θα μπορούσε μια περιχαρακωμένη οικονομία να εξακολουθεί να είναι πλήρες μέλος της εσωτερικής αγοράς της ΕΕ, η οποία εξορισμού απαιτεί ελεύθερη ροή των αγαθών. Ομοίως εξετάσθηκε το ποιες νομικές αρχές να θέσπιζαν τους ελέγχους στην κίνηση κεφαλαίων, αλλά και ποιοι υπάλληλοι θα εμφανίζονταν στο κοινό για να ανακοινώσουν το νέο καθεστώς στην Ελλάδα.

Το δημοσίευμα αναφέρει πως για πολλούς οι οποίοι εργάστηκαν για το έργο, το «Σχέδιο Ζ» ήθελε να αποδείξει σε εκείνους που υποστήριζαν το Grexit ότι το έργο ήταν «Ηράκλειο», κάτι από το οποίο δεν θα μπορούσαν να υπαναχωρήσουν όταν διαπίστωναν πόσο δύσκολο θα ήταν να γίνει.

Σύμφωνα με τους Financial Times οι ευρωπαίοι ηγέτες λίγο πριν τον Ιούνιο του 2012 συμφώνησαν να διατηρήσουν μια κοινή στάση απέναντι στην Ελλάδα: Θα υπόσχονταν να στηρίξουν την Ελλάδα, αλλά μόνο αν τηρούνταν οι συνθήκες του υφιστάμενου προγράμματος διάσωσης, χωρίς διαπραγμάτευση.

Σχετικά με το Grexit, ως η πιο πιθανή διαδρομή για αυτό ήταν μια σκληρή χρεοκοπία λόγω μη πληρωμής οφειλόμενων ομολόγων. Σε αυτήν την περίπτωση θα κατέρρεαν οι ελληνικές τράπεζες, οι οποίες στηρίζονταν στην επείγουσα ρευστότητα της Τράπεζας της Ελλάδος για να επιβιώσουν, επειδή οι ιδιώτες επενδυτές είχαν σταματήσει να τις δανείζουν. Επίσης ο Λουκάς Παπαδήμος φέρεται να ανησυχούσε και για ένα «ατύχημα» που πιθανόν να οδηγούσε σε Grexit, δηλαδή κατάρρευση μιας τράπεζας που θα οδηγούσε σε φυγή καταθέσεων και τελικά στη χρεοκοπία.

Το δημοσίευμα υπογραμμίζει ακόμη πως εντός της ΕΚΤ υπήρξε ευρεία συναίνεση ότι η απόφαση που θα οδηγούσε στο Grexit δεν θα έπρεπε να ληφθεί από τους κεντρικούς τραπεζίτες, αλλά από τους πολιτικούς.

Οι ανησυχίες Μέρκελ, νουθεσίες Μπαρόζο και στροφή Σαμαρά

Στην πρώτη φάση η Μέρκελ φέρεται να ανησυχεί για την στάση που θα κρατούσε ο Αντώνης Σαμαράς καθώς η προεκλογική του εκστρατεία του συνηγορούσε υπέρ της κατάργησης του προγράμματος. Η καγκελάριος φέρεται να είχε εκφράσει τις ανησυχίες της και στους Μπαρόζο και Κάμερον. Και οι δύο, σύμφωνα με τους Financial Times, συμβουλεύουν την Μέρκελ πως ένα Grexit θα ήταν καταστροφικό. Εκείνη την περίοδο η Μέρκελ φέρεται να μην έχει ακόμη αποφασίσει αν η Ελλάδα θα πρέπει να παραμείνει μέλος της ευρωζώνης.

Στη Γερμανία οι σύμβουλοι της Μέρκελ είχαν χωριστεί σε δύο στρατόπεδα. Στο πρώτο ήταν αυτοί που ανησυχούσαν για «φαινόμενο ντόμινο» και απέρριπταν το σενάριο της εξόδου της Ελλάδας από το ευρώ.Στην άλλη πλευρά ήταν εκείνοι που υποστήριζαν ότι έπρεπε να ακρωτηριαστεί το «άρρωστο πόδι» ώστε να επανέλθει σε υγιή κατάσταση η υπόλοιπη Ευρωζώνη. Επικεφαλής της ομάδας αυτής ήταν ο ομοσπονδιακός υπουργός Οικονομικών Βόλφγκανγκ Σόιμπλε.

Οι Financial Times αναφέρουν πως ο Αντώνης Σαμαράς κάνει μια στροφή 180 μοιρών μετά τις εκλογές του Ιουνίου του 2012, κατά την πρώτη επίσκεψη του Μανουέλ Μπαρόζο στην Αθήνα από την αρχή της κρίσης. Ο Μπαρόζο φέρεται «να συμβούλεψε» τον Σαμαρά να μην θέσει νέους όρους στις συζητήσεις για το ελληνικό πρόγραμμα και πως το πρώτο μήνυμα που θα πρέπει να στείλει στη Γερμανία ήταν ότι «η Ελλάδα θα ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις της».

Αξιωματούχοι που ήταν παρόντες στη συνάντηση και τους οποίους επικαλούνται οι Financial Times, μαρτυρούν ότι ο Αντώνης Σαμαράς άρχισε να αλλάζει με χειρόγραφες σημειώσεις το δελτίο Τύπου, που θα διανέμονταν μετά τη συνάντηση. Λίγη ώρα αργότερα ο Αντώνης Σαμαράς δήλωσε στους δημοσιογράφους πως «η Ελλάδα θα εφαρμόσει όλα τα μέτρα που συμφωνήθηκαν».