Ζήτημα ιδιοκτησιακού καθεστώτος για τον αρχαιολογικό χώρο της Ακαδημίας Πλάτωνος θέτει ο Γενικός Γραμματέας της Ακαδημίας Αθηνών Χρήστος Ζερεφός, με αφορμή την Προγραμματική Σύμβαση που υπεγράφη μεταξύ του Υπουργείου Πολιτισμού, της Περιφέρειας Αττικής, του Δήμου Αθηναίων και της «Ανάπλαση Αθήνας Α.Ε.» με σκοπό την ανάπλαση του αρχαιολογικού χώρου και της ευρύτερης περιοχής της Ακαδημίας Πλάτωνος.

Με την από 25 Οκτωβρίου 2021 επιστολή της προς την Εφορεία Αρχαιοτήτων Πόλης Αθηνών, την υπουργό Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, τον δήμαρχο Αθηναίων Κώστα Μπακογιάννη και την προϊσταμένη της Διεύθυνσης Κοινωφελών Περιουσιών της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Αττικής, την οποία φέρνει το Κοσμοδρόμιο στη δημοσιότητα, η Ακαδημία Αθηνών, δια του Γενικού της Γραμματέα, θέτει το ιδιοκτησιακό ζήτημα της περιοχής ευθύς εξαρχής: επιγράφει το θέμα «Ενημέρωση σχετικά με την περιοχή της Ακαδημίας Πλάτωνος, ιδιοκτησίας της Ακαδημίας Αθηνών, και αίτηση λήψης αντιγράφων μελετών και σύμβαση».

Σύμφωνα με την επιστολή, η Ακαδημία Αθηνών δεν είχε καμία ενημέρωση για τους σχεδιασμούς που σχετίζονται με την Ακαδημία Πλάτωνος, ενώ πληροφορήθηκε από δημοσιεύματα στον τύπο ότι εγκρίθηκαν μελέτες που συνέταξε η Εφορεία Αρχαιοτήτων Πόλης Αθηνών και ο Δήμος Αθηναίων στο πλαίσιο της σχετικής Προγραμματικής Σύμβασης Πολιτισμικής Ανάπτυξης.

Τα εκτενή δημοσιεύματα για τα οποία γίνεται λόγος αποτελούν στην πραγματικότητα αναπαραγωγή του σχετικού δελτίου τύπου που εξέδωσε το υπουργείο Πολιτισμού στα μέσα Απριλίου και το οποίο συνοδευόταν από δηλώσεις της Λίνας Μενδώνη και του Κώστα Μπακογιάννη, καθώς και από φωτογραφίες και σχέδια των υπό υλοποίηση έργων, χωρίς, ωστόσο, να γίνεται καμία αναφορά στο ιδιοκτησιακό καθεστώς του χώρου.

Η Ακαδημία Αθηνών τοποθετείται στο ζήτημα με τρόπο σαφή και κατηγορηματικό.  «Όπως γνωρίζετε», αναφέρει η επιστολή, «ο χώρος της αρχαίας Ακαδημίας και η έκταση της Ακαδημίας Πλάτωνος ανήκει κατά αποκλειστική κυριότητα και νομή στην Ακαδημία Αθηνών, στην οποία έχει περιέλθει ως κληροδότημα δυνάμει της από 7.4.1937 διαθήκης του Παναγιώτη Αριστόφρονος, υπό τον όρο του αναπαλλοτρίωτου και με σκοπό την ίδρυση του Διεθνούς Κοινού των Ακαδημιών».

Ο αρχιτέκτονας Παναγιώτης Αριστόφρων, Αιγυπτιώτης και θιασώτης του Πλάτωνα, ξεκίνησε το 1929 να αγοράζει χαμόσπιτα στην περιοχή που ήταν τότε γνωστή ως Μπύθουλας ή Βύθουλας, τα γκρέμιζε και ανέσκαπτε την περιοχή εντατικά, υπό την αιγίδα της Ακαδημίας Αθηνών και σε συνεργασία με τους αρχαιολόγους  Γ. Οικονόμου, Κ. Κουρουνιώτη, Ι. Θρεψιάδη και Φ. Σταυρόπουλο, προκειμένου να φέρει στο φως την Ακαδημία του Πλάτωνος.

Η επιμονή και υπομονή του οραματιστή Αριστόφρωνος, που διέθεσε μεγάλο μέρος της προσωπικής περιουσίας του για τις απαλλοτριώσεις και τις ανασκαφικές εργασίες, έφεραν καρπούς. Τα πρώτα αποτελέσματα εκείνων των ανασκαφών, στις οποίες αποκαλύφθηκαν σχεδόν όλες οι μέχρι σήμερα σωζόμενες αρχαιότητες στον Αρχαιολογικό Χώρο της Ακαδημίας, το Γυμνάσιο, το τετράγωνο Περιστύλιο, ίχνη του προϊστορικού οικισμού και τμήματα του τειχίου του, ανακοινώθηκαν το 1933 πανηγυρικά στην Ακαδημία Αθηνών.

Τα ακίνητα, λοιπόν, που αγόρασε τη δεκαετία του 1930 ο Π.  Αριστόφρων και κληροδότησε στην Ακαδημία Αθηνών, πενήντα έξι (56) στο σύνολό τους, είναι αυτά που βρίσκονται στον πυρήνα του κηρυγμένου αρχαιολογικού χώρου, ήδη από την πρώτη οριοθέτησή του το 1937, αποτελούν δε το ήμισυ περίπου του χώρου όπως έχει σήμερα διαμορφωθεί, μετά από τις απαλλοτριώσεις των επόμενων δεκαετιών.

Η Ακαδημία Αθηνών κάνει, επίσης, μνεία της διαθήκης της Ιωάννας χήρας Παναγιώτη Αριστόφρονος (1951), όπου διατύπωνε και τον κοινωφελή σκοπό του συγγενούς κληροδοτήματος που άφησε, βάση του οποίου η Ακαδημία Αθηνών παραχώρησε, το 1976, στην Αρχαιολογική Υπηρεσία την κατοχή και χρήση της έκτασης, με σκοπό τη συνέχιση και ολοκλήρωση των ανασκαφών στο χώρο της αρχαίας Ακαδημίας Πλάτωνος και στην περιοχή Κολωνού, Σεπολίων και Αγίου Τρύφωνος. Όπως σημειώνει στην επιστολή της, η Ακαδημία Αθηνών, τις επόμενες δεκαετίες και «μετά από αιτήματα του Υπουργείου Πολιτισμού και Επιστημών, διέθεσε στην Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων Αθηνών σημαντικά ποσά από τα έσοδα του ως άνω κληροδοτήματος για τον ίδιο σκοπό, σύμφωνα και με την υπ΄αριθμ. 8009/1987 απόφαση του Εφετείου Αθηνών».

Η συγκεκριμένη εφετειακή απόφαση που επικαλείται η Ακαδημία Αθηνών καθόρισε ότι στον σκοπό του κληροδοτήματος της Ιωάννας Αριστόφρονος περιλαμβάνονται όχι μόνο οι εργασίες της ανασκαφής αλλά και οι εργασίες και πράξεις που ακολουθούν την ανασκαφή και είναι τεχνικά και επιστημονικά απαραίτητες για την αποκάλυψη, διαμόρφωση και ανάδειξη του αρχαιολογικού χώρου.

Ωστόσο, σύμφωνα με την επιστολή Ζερεφού, «η παραχώρηση της χρήσης της έκτασης της Ακαδημίας Πλάτωνος για ορισμένο κοινωφελή σκοπό, δηλαδή για τον σκοπό που ορίζεται στην από 8.3.1951 διαθήκη, όπως αυτή ερμηνεύτηκε με την ως άνω απόφαση του Εφετείου Αθηνών, επιβάλλει στο Ελληνικό Δημόσιο, ως χρησάμενο δια του Υπουργείου Πολιτισμού και της Εφορείας Αρχαιοτήτων, την υποχρέωση να χρησιμοποιεί την έκταση μόνο για την συμφωνημένη χρήση και στο πλαίσιο του ανωτέρω σκοπού. Μετά την ολοκλήρωση των εργασιών διαμόρφωσης και ανάδειξης του αρχαιολογικού χώρου”, συνεχίζει η επιστολή, “το Δημόσιο υποχρεούται να αποδώσει τη χρήση της έκτασης στην Ακαδημία Αθηνών, έτσι ώστε να ιδρυθεί το Διεθνές Κοινό των Ακαδημιών. Σε καμία περίπτωση, το Δημόσιο ή το Υπουργείο δεν έχουν την εξουσία και δεν επιτρέπεται να παραχωρούν την έκταση ή τμήματα αυτής σε τρίτους, χωρίς την άδεια της Ακαδημίας Αθηνών».

«Άλλωστε», τονίζει η επιστολή, «η χρήση και εκμετάλλευση της περιουσίας του κληροδοτήματος για σκοπούς διαφορετικούς απ’ αυτούς που όρισε ο διαθέτης, «απαγορεύεται από το άρθρο 109 παρ. 1 του Συντάγματος και το άρθρο 10 παρ. 1 του Ν. 4182/2013».

Με βάση αυτά τα δεδομένα, η Ακαδημία Αθηνών ζητά, έχουσα «προφανές έννομο συμφέρον», όπως σημειώνει, να λάβει αντίγραφα των τοπογραφικών και λοιπών διαγραμμάτων που εκπονήθηκαν στο πλαίσιο των μελετών του υπουργείου Πολιτισμού και του Δήμου Αθηνών, καθώς και της Προγραμματικής Σύμβασης που συνυπέγραψαν.

Ζητά, επίσης, να πληροφορηθεί αν στην Προγραμματική Σύμβαση με τον Δήμο Αθηναίων έχει αναφερθεί ότι η έκταση της Ακαδημίας Πλάτωνος «ανήκει κατά κυριότητα στην Ακαδημία Αθηνών και ότι απαιτείται η άδεια αυτής ως κυρίας, και του αρμόδιου Εφετείου για οποιαδήποτε παρέμβαση μπορεί να μεταβάλει τον χαρακτήρα της έκτασης και τον σκοπό του κληροδοτήματος». Τέτοια αναφορά στην Προγραμματική Σύμβαση δεν υπάρχει…

Η παρέμβαση της Ακαδημίας Αθηνών έρχεται να περιπλέξει τα πράγματα για την πορεία των σχεδίων Μενδώνη – Μπακογιάννη, για τα οποία έχουν ήδη εκφραστεί αντιρρήσεις από μερίδα των κατοίκων της περιοχής που βλέπουν με μεγάλη επιφύλαξη τις σχετικές εξαγγελίες. Η πρώτη συλλογικότητα που κινητοποιήθηκε για το θέμα ήταν η Λαϊκή Συνέλευση Κολωνού-Ακαδημίας Πλάτωνα-Σεπολίων.

Αυτό που φοβούνται οι κάτοικοι είναι πως οι εξαγγελίες για μετατροπή της Ακαδημίας Πλάτωνος σε «υπερτοπικό πόλο έλξης», ειδικά με την αναβίωση της υπόθεσης της κατασκευής του Μουσείου της Πόλης των Αθηνών μέσα στον αρχαιολογικό χώρο, θα απογειώσει την αξία των ακινήτων γύρω από τον αρχαιολογικό χώρο και την ευρύτερη περιοχή, θα αυξήσει το αγοραστικό ενδιαφέρον και θα προσελκύσει επενδυτές που θα θελήσουν να επωφεληθούν από αυτήν την τουριστικού τύπου «ανάπτυξη».

Δεν λείπουν, άλλωστε, και σχετικά δημοσιεύματα, όπως αυτό του Liberal που στρέφουν ακριβώς το ενδιαφέρον τους στις οικονομικές και επενδυτικές παραμέτρους του εγχειρήματος: «η περιοχή εμφανίζει σημαντικές επενδυτικές προοπτικές λόγω της επικείμενης ανάδειξης του -επί πολλά χρόνια- αναξιοποίητου αρχαιολογικού άλσους, μία έκταση 70 στρεμμάτων, που ταυτίζεται με την περιοχή η οποία κατά την αρχαιότητα ονομαζόταν Ακαδημία. […] Τις προοπτικές, εξάλλου, της περιοχής είχαν εντοπίσει εδώ και πολλά χρόνια ξένοι επενδυτές, έχοντας επιδιώξει να κατασκευάσουν το εμπορικό κέντρο με τίτλο Academy Gardens στην έκταση της πρώην κλωστοϋφαντουργίας Μουζάκη», σχέδιο που κατέρρευσε μετά και από τις πολυετείς κινητοποιήσεις των κατοίκων.

Οι κάτοικοι της Ακαδημίας Πλάτωνος, Κολωνού και Σεπολίων που διαφωνούν με τους σχεδιασμούς του υπουργείου Πολιτισμού και του Δήμου Αθηναίων έχουν συγκροτήσει από τον Μάιο, μέσα από ανοιχτή συνέλευση, μια Πρωτοβουλία Αγώνα για το Πάρκο Ακαδημίας Πλάτωνα. Όπως σημειώνουν «περιμένουμε δεκαετίες την ανάπτυξη της περιοχής και του αρχαιολογικού χώρου. Ωστόσο με λύπη διαπιστώσαμε πως το σχέδιο της Προγραμματικής Σύμβασης δεν μας συμπεριλαμβάνει. Ο σχεδιασμός της “ανάδειξης του αρχαιολογικού χώρου της Ακαδημίας Πλάτωνος, έγινε για μια ακόμη φορά βάζοντας στο επίκεντρο την τουριστική ανάπτυξη, χωρίς να λαμβάνονται υπόψη τα προβλήματα της περιοχής και ο χαρακτήρας του αρχαιολογικού χώρου».

Αξίζει να σημειωθεί πως, πέρα από τα περιβαλλοντικά και άλλα ζητήματα που επισημαίνουν, ένα από τα σημαντικότερα θέματα που θέτουν οι κάτοικοι, στο αναλυτικό τους υπόμνημα, είναι αυτό της χωροθέτησης του Μουσείου της Πόλης των Αθηνών στο χώρο που σήμερα βρίσκονται γήπεδα ποδοσφαίρου και μπάσκετ και ζωτικός χώρος πρασίνου και ελεύθερης χρήσης. Πρόκειται για χώρο που συμπεριλαμβάνεται στα οικόπεδα που είχε αγοράσει ο Αριστόφρων και κληροδότησε στην Ακαδημία Αθηνών!

Οι κάτοικοι αντιπροτείνουν την επαναχωροθέτηση του μουσείου στο πρώην οικόπεδο της Reds του ομίλου ΕΛΛΑΚΤΩΡ, έκτασης περίπου 60 στρεμμάτων, το οποίο εντάχθηκε στον αρχαιολογικό χώρο μετά τις μεγάλες κινητοποιήσεις των κατοίκων την περίοδο 2010-2012 επί υπουργίας Παύλου Γερουλάνου και του οποίου η απαλλοτρίωση προβλέπεται να ολοκληρωθεί σύντομα.

Το ερώτημα που τίθεται πλέον είναι γιατί το υπουργείο Πολιτισμού προχώρησε στην υπογραφή μιας Προγραμματικής Σύμβασης για την ανάπλαση του αρχαιολογικού χώρου και της ευρύτερης περιοχής της Ακαδημίας Πλάτωνος, χωρίς να έρθει προηγουμένως σε συνεννόηση με την Ακαδημία Αθηνών και χωρίς, όπως πολύ καλά και το ίδιο γνωρίζει, να έχουν πλήρως διασαφηνιστεί τα ζητήματα του ιδιοκτησιακού καθεστώτος της έκτασης.

Πηγή: kosmodromio.gr