Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα εικαστικά γεγονότα αυτή την περίοδο, είναι η ομαδική έκθεση «reality check κεφάλαιο ΙΙ: inner sanctum» στο εγκαταλελειμμένο ψυχιατρικό νοσοκομείο στο Δαφνί υπό την  επιμέλεια του Κώστα Πράπογλου με τη συμμετοχή 36 καλλιτεχνών.

Το κτίριο της έκθεσης, ένα από τα μεγαλύτερα εγκαταλελειμμένα κτίρια του συγκροτήματος του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Αττικής, βρίσκεται πάνω στον άξονα της αρχαίας Ιεράς Οδού που συνέδεε την Αθήνα με την Ελευσίνα. Ο εννοιολογικός αυτός άξονας, αποτελεί τη βάση της εικαστικής δημιουργίας, συνδέοντας τα Ελευσίνια Μυστήρια με μια εσωτερική διαδρομή ενδοσκόπησης και κάθαρσης.

Ο θεατής εισέρχεται στο «ιερό» του κάθε καλλιτέχνη που έχει το ξεχωριστό του δωμάτιο. Ένα από αυτά, είναι της εικαστικού Έλυας Ηλιάδη , η οποία ολοκλήρωσε το foundation course του Central Saint Martins στο Λονδίνου το 1995 και αποφοίτησε από την Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας το 2005, όπου σπούδασε ζωγραφική με καθηγητή τον Δ. Μυταρά.

Τίτλος του έργου της id (2022). O θεατής βλέπει στον έναν από τους δύο χώρους που συνορεύουν, τους βοηθούς της εικαστικούς να εργάζονται με λάτεξ γράφοντας λέξεις που προκαλούν εσωτερικές δονήσεις, όπως και η θέα της ίδιας της εικαστικού η οποία κάθεται στην άκρη ενός τριγώνου σε έναν υποφωτισμένο χώρο, έχοντας απέναντι της κάθε φορά έναν επισκέπτη για να του υποβάλλει τη μυστική ερώτηση.

Αλήθεια, ποια ερώτηση είναι αυτή, οι απαντήσεις της οποίας διαμορφώνουν την έκθεση; Ποια ερώτηση παράγει απαντήσεις όπως: Επανάσταση, παρτούζα, φόνος, φυγή, ληστεία τράπεζας, ψυχολογική εκδίκηση, εξαφάνιση, σχέση με παντρεμένο; Ο επιμελητής της έκθεσης γράφει σχετικά:

«Κάθε θεατής είναι ελεύθερος να εισέλθει στον ιερό χώρο της καλλιτέχνιδας, να καθίσει μπροστά της και να απαντήσει λακωνικά σε μια μυστική ερώτηση. Η απάντηση δίνεται ανώνυμα σε ένα κομμάτι χαρτί και, αργότερα, λαμβάνεται από τους βοηθούς της, οι οποίοι την παράγουν εκ νέου σε λάτεξ σε ένα ειδικό εργαστήριο ακριβώς δίπλα. Όλες οι απαντήσεις μετατρέπονται σε επιγραφές που θυμίζουν κομμάτια δέρματος τα οποία στη συνέχεια αναρτώνται από την οροφή πάνω από την καλλιτέχνιδα, γεμίζοντας σταδιακά το δωμάτιο σε καθημερινή βάση.

Με αναφορές σε πρακτικές μύησης που σχετίζονται με αρχαία μυστήρια αλλά και στην ψυχαναλυτική θεωρία του Φρόιντ, το διαδραστικό έργο της Ηλιάδη επικεντρώνεται στο id, δηλαδή το ενστικτώδες και πρωτόγονο τμήμα του νου που αποκρύπτει σεξουαλικές επιθυμίες και θυμό καθώς και ανομολόγητες αναμνήσεις. Οι θεατές καλούνται ξαφνικά να εκφράσουν ανώνυμα τον βαθύτερο και πιο προστατευμένο εαυτό τους, παραβλέποντας προσωρινά τους δύο άλλους παράγοντες που καθορίζουν και σταθεροποιούν συνολικά την ψυχική κατάσταση και συμπεριφορά ενός ανθρώπου, το εγώ και το υπερεγώ. Το δωμάτιο της Ηλιάδη μετατρέπεται σταδιακά σε μια πρωτόγνωρη δεξαμενή (thinktank) επιθυμιών και ασυνείδητων απολαύσεων».

Η ίδια η εικαστικός λέει μεταξύ άλλων στη συνέντευξη που ακολουθεί: «Το ιερό είναι ο χώρος ανάμεσα σε μένα και στο θεατή. Εκεί, σε αυτό το λειτουργικό κενό παίζεται όλο το παιχνίδι. Εκεί δημιουργείται μια εμπειρία που είναι άρρητη, αυλή και κοινή για του μετέχοντες. Είναι η συνάντηση με τον “άλλον” και κατά προέκταση με το ασυνείδητο. Αυτό για μένα είναι το ιερό.»

Φαντάζομαι πως δεν γνωρίζετε πως θα εξελιχθεί το έργο σας πριν ολοκληρωθεί η έκθεση. Γιατί επιλέξατε μια έκθεση άμεσα εξαρτημένη από το κοινό;

Κανείς δεν το ξέρει αυτό, άλλωστε πάντα το μισό έργο φτιάχνει ο καλλιτέχνης και το άλλο μισό ο θεατής! Βέβαια εδω που το έργο κυριολεκτικά το χτίζει το κοινό είναι ακόμη πιο ορατό. Με ενδιαφέρει η αλληλεπίδραση, μπορώ να πω και οτι είναι και ο πυρήνας της δουλειάς μου. Δηλαδή αυτό το στοιχείο οτι το έργο προκύπτει από μια συνάντηση, έχει μια δυναμική που με συγκινεί βαθιά. Τα εικαστικά σαν τέχνη είναι κάπως πιο “παθητικά” σε σχέση με το θέατρο πχ ή τη μουσική σε μια συναυλία όπου η ενέργεια του κοινού μπαίνει ευθέως στην εξίσωση του έργου. Αν και για μένα δεν είναι το στοιχείο της παράστασης εδώ το σημαντικό, το κομμάτι δηλαδή του περφόρμινγκ, να βγω δηλαδή μπροστά με μια δράση, όσο του να μπει ο θεατής μέσα στο έργο, τόσο υλικά, όσο και ψυχικά. Κατά κάποιο τρόπο βάζω το κοινό μέσα στο εργαστήριο και ταυτόχρονα μέσα σε μια ψυχική κατάσταση! Γι αυτό και υπάρχουν δύο δωμάτια που είναι σε αλληλεξάρτηση…ένα για την ερώτηση και ένα για την υλοποίηση.

Το περιβάλλον στο οποίο καλείτε τον επισκέπτη είναι εντελώς μυσταγωγικό. Γιατί χρησιμοποιείτε το τρίγωνο;

Καταρχάς αυτή η χάραξη έρχεται από μια ανάγκη να οριστεί ο τόπος της δράσης. Δηλαδη να ξέρουμε ότι εκεί οριοθετείται η ερώτηση και τα πράγματα είναι συγκεκριμένα, χωράει 2 καρέκλες και ένα κουτί στο κέντρο. Η δράση “μονώνεται” έτσι με κάποιον τρόπο, χωρικά και χρονικά, περιορίζεται άλλα και ταυτόχρονα ελευθερώνεται. Γιατί ο χώρος μετατρέπεται σε “εσωτερικός” και ο χρόνος γίνεται διηνεκής. Το τρίγωνο είναι η ψυχική αρένα θα έλεγα. Τώρα από συμβολικής άποψης αν το δούμε, είναι ένα αιχμηρό σχήμα, δηλωτικό για το έργο, για τη φύση της ερώτησης που είναι μια αιχμή βασικά. Ανάμεσα σε άλλα το ανάποδο τρίγωνο είναι το σύμβολο του νερού και το έργο αυτό πατάει πάνω στη ρευστότητα. Υπάρχει μια κυκλική τροχιά όπου ο θεατής βάζει το χαρτί με την απάντηση στο κουτί, το κουτί περνά στο δίπλα δωμάτιο και μετατρέπεται σε “΄δέρμα” και αυτό με τη σειρά του επιστρέφει και κρεμιέται στο ταβάνι της δράσης, χτίζοντας έτσι την εγκατάσταση.

Που μας καλείτε τελικά να εισέλθουμε στο δικό σας ιερό ή στο δικό μας;

Το ιερό είναι ο χώρος ανάμεσα σε μένα και στο θεατή. Εκεί, σε αυτό το λειτουργικό κενό παίζεται όλο το παιχνίδι. Εκεί δημιουργείται μια εμπειρία που είναι άρρητη, αυλή και κοινή για του μετέχοντες. Είναι η συνάντηση με τον “άλλον” και κατά προέκταση με το ασυνείδητο. Αυτό για μένα είναι το ιερό.

Πόσο πρόθυμα κάθονται οι επισκέπτες στην καρέκλα απέναντι σας να τους απευθύνετε την ερώτηση;

Θα έλεγα με μεγάλη προθυμία. Κάποιες φορές υπάρχει μια αναστολή βλέποντας τις απαντήσεις στο δίπλα δωμάτιο, υπάρχει δηλαδή μια ανησυχία για το τι θα είναι η ερώτηση, αλλά εκεί είναι και το θέμα της δικής μου εργασίας. Να νιώσει δηλαδή το κοινό ότι είναι σε ένα χώρο ασφαλές, προστατευμένο, που θα γίνουν αποδεκτοί γι αυτό που φέρουν. Δηλαδή τη σκοτεινή τους όψη που πολλές φορές αγνοούν και την ύπαρξη της. Και αυτό ξέρετε είναι τελείως απλό, να δημιουργηθεί αυτή η συνθήκη. Να νιώσει ο άλλος ασφαλής απέναντι σε έναν άγνωστο και σε δημόσια θέα, όσο ανώνυμη και αν είναι η δράση. Αυτό γίνεται μόνο με πολλή δουλειά, αγάπη και ενσυναίσθηση.

Γιατί επιλέξατε τα συγκεκριμένα υλικά;

Το λάτεξ είναι ένα οργανικό υλικό, ένα ρευστό λευκό υγρό που προέρχεται από τα δέντρα. Αυτό έχει για μένα μια σύνδεση με τα σωματικά υγρά, όπως το γάλα, το πύον, το σπέρμα. Έχει δε μια πολύ τοξική μυρωδιά όταν βγαίνει από το μπουκάλι η οποία εξατμίζεται γρήγορα. Όταν στεγνώσει πάνω στις μήτρες γίνεται ημιδιάφανο, μια μεμβράνη που θυμίζει δέρμα. Είναι λίγο μια αλχημιστική αναγωγή, η μεταστοιχείωση ενός ρευστού σε στέρεο, δηλαδή ο λόγος, οι λέξεις αποκτούν μια σάρκα τρόπο τινά, ο λόγος ενσαρκώνεται. Και αυτό γίνεται μέσα σε μια αρχική τοξικότητα, γιατί αυτά που λέγονται είναι τοξικά…είναι μια μαύρη πρώτη ύλη, που όμως δεν καταστρέφει κανέναν. Ισα ισα μπαίνει σε μια δημιουργική διαδικασία και γίνεται έργο! Ο Φρόυντ πίστευε ότι η πεμπτουσία του ανθρώπινου πολιτισμού βρίσκεται στην ικανότητά μας να μεταμορφώνουμε τις σεξουαλικές και επιθετικές μας παρορμήσεις.

Στη δική μας περίπτωση, εμείς δημιουργούμε “δέρμα”. Ένα κοινό, συλλογικό “δέρμα”. Κατά τα άλλα μπορώ να πω ότι όλο το έργο έχει πολύ χειρωνακτική δουλειά, από τα γράμματα που είναι όλα χειροποίητα, τις αναρτήσεις που περάσαμε 5000 πετονιές σε αγκίστρια, μέχρι τα παιδιά που στο Lab εργάζονται πολύ σκληρά για να υλοποιηθεί το έργο.

Πως βιώνετε εσείς αυτή την σχέση με το κοινό που αφήνει σε ένα μυστικό κουτί κάτι συχνά ανομολόγητο;

Οχι μόνο ανομολόγητο, πολλές φορές μου λένε ότι δεν το είχαν σκεφτεί και ποτέ αυτό που τους ρωτάω. Οι μηχανισμοί αναστολής μπορεί να είναι τόσο ισχυροί που σπρώχνουν τα πράγματα πολύ βαθιά. Για μένα είναι μαγικό αυτό που συμβαίνει, τρομερά τροφοδοτικό και μεταμορφωτικό. Όπως το κοινό ψάχνει μια αλλιώτικη εμπειρία μπαίνοντας σε ένα τέτοιο έργο, έτσι και εγώ. Είναι πολύ ισότιμα τα πράγματά σε αυτή τη σχέση ξέρετε και θερίζεις ακριβώς ότι σπέρνεις! Είναι ένας πολύπλευρος καθρέφτης όλο αυτό. Επίσης καλλιτεχνικά είναι μια τίμια πληρωμή. Βγαίνοντας από το τρίγωνο ακούω πολλά ευχαριστώ, όχι της ευγένειας ή της διεκπεραίωσης. Υπάρχει μια ανακούφιση από αυτή τη μοιρασιά, ένα βάρος που αφήνει ο άλλος πίσω, ή ένα φως που έχει μπει σε ένα μέχρι πρότινος σκοτεινό δωμάτιο. Και αυτό με κάνει να νιώθω δικαίωση, ότι ναι, η τέχνη είναι χρηστική στην τελική.

Η γεωγραφική τοποθεσία του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Αττικής (ΨΝΑ – Δαφνί) ορίζεται στον άξονα της αρχαίας Ιεράς Οδού που συνδέει την πόλη της Αθήνας με την Ελευσίνα. Από εκεί διερχόταν η τελετουργική πομπή των Ελευσίνιων Μυστηρίων κατά την αρχαιότητα. Ακριβώς απέναντι βρίσκεται το ιερό του θεού Απόλλωνα (Δαφναίου Απόλλωνα) πάνω στο οποίο χτίστηκε η βυζαντινή Μονή Δαφνίου. Επηρεάζει τον καλλιτέχνη ο τόπος και η ιστορία του και με ποιον τρόπο;

Είναι ένας “δρόμος” περπατημένος, εξασκημένος ας το πούμε στις δράσεις αυτές. Και ναι παίζει ρόλο να ξέρεις ότι πατάς εκεί που πατούσαν χρόνια πριν και με κάνει να νιώθω ότι τα ζητήματα της ψυχής δεν είναι του τότε, του σήμερα ή του αύριο. Αλλάζουν τα δοχεία που χρησιμοποιούμε για να δώσουμε φόρμα στα πράγματα, αλλά το ρευστό που φιλοξενείται μέσα σε αυτά είναι αιώνιο. Αυτό το ρευστό είναι η ψυχή!

info

Oι βοηθοί εικαστικοί του έργου είναι οι φοιτητές και φοιτήτριες  του Α Εργαστηρίου της Σχολής Καλών Τεχνών: Πραξιθέα Αριστείδου, Αθηνά Ασημακοπούλου, Μαριάντα Δημητρακοπούλου, Άγγελος Κασόλας, Αναστασία Τσουτσούκα.

Η έκθεση είναι ανοιχτή στο κοινό

Έως 30.10.2022

Ημέρες/ώρες λειτουργίας: Πέμπτη – Παρασκευή – Σάββατο – Κυριακή 15:00-20:00

Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής, Δαφνί, Λεωφόρος Αθηνών 374, Χαϊδάρι, 124 62, Αθήνα

Συμμετέχοντες καλλιτέχνες: Λυδία Ανδριώτη (Ελλάδα), Christina Anid (Γαλλία/Ελλάδα/Λίβανος), Zeina Barakeh (Παλαιστίνη/Λίβανος/ΗΠΑ), Orit Ben Shitrit (Ισραήλ/ΗΠΑ/Μαρόκο), Ιάκωβος Βολκώβ (Ελλάδα), Robert Cahen (Γαλλία), Guillermo Galindo (Μεξικό/ΗΠΑ), Αικατερίνη Γεγησιάν (Μ. Βρετανία/Ελλάδα), Λυδία Δαμπασίνα (Ελλάδα), Άντζη Δρακοπούλου (ΗΠΑ), Κατερίνα Ζαχαροπούλου (Ελλάδα), Ελένη Ζούνη (Ελλάδα), Michal Heiman (Ισραήλ), Daniel Hill (ΗΠΑ), Έλυα Ηλιάδη (Ελλάδα), Νίκος Κόκκαλης (Ελλάδα), Ναταλία Μαντά (Ελλάδα), Στέλλα Μελετοπούλου (Ελλάδα), Gisela Meo (Ιταλία), Ανδρέας Μνιέστρης (Ελλάδα), Noemi Niederhauser (Ελβετία), Βάνα Ντατσούλη (Ελλάδα), Στέφανος Παπαδάς (Κύπρος/Ελλάδα), Pipilotti Rist (Ελβετία), Εύη Σαββαΐδη (Ελλάδα), Ariane Severin (Γερμανία/Ελλάδα), Δήμητρα Σκανδάλη (Ελλάδα), Νάντια Σκορδοπούλου (Ελλάδα), Δημήτρης Σκουρογιάννης (Ελλάδα), Κωνσταντίνος Ταλιώτης (Κύπρος), Τόλης Τατόλας (Ελλάδα), Νίκος Τρανός (Ελλάδα), Tori Wrånes (Νορβηγία), Gil Yefman (Ισραήλ), Γιαννούλης Χαλεπάς (Ελλάδα), Ευάγγελος Χατζής (Ελλάδα).