Συνολικά πέντε αναφορές στην Ελλάδα περιλαμβάνει η ειδική έκθεση της Επιτροπής Προστασίας Δημοσιογράφων (CPJ) «Μια εύθραυστη διαδικασία: Ο αγώνας για ελευθερία του Τύπου στην Ευρωπαϊκή Ένωση».

Δύο από τις αναφορές αφορούν τις ανεξιχνίαστες δολοφονίες του Γιώργου Καραϊβάζ τον Απρίλιο του 2021 και του Σωκράτη Γκιόλια τον Ιούλιο του 2010, στο πλαίσιο του ζητήματος της ασφάλειας και της προστασίας των δημοσιογράφων, καθώς και στην άμεση διαλεύκανση του εγκλήματος εις βάρος τους, «εφόσον αυτό συνέβη».

Μάλιστα, η CPJ θεωρεί τις δύο αυτές περιπτώσεις αρκετά χαρακτηριστικές του προβλήματος της μη διαλεύκανσης δολοφονιών δημοσιογράφων σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

Οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης θεωρούνται, παραδοσιακά, από τα ασφαλέστερα και πιο ελεύθερα μέρη για τους δημοσιογράφους στον κόσμο. Ωστόσο, όπως σημείωσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή τον Νοέμβριο του 2021, «ο αριθμός των απειλών και επιθέσεων εναντίον δημοσιογράφων αυξάνεται τα τελευταία χρόνια με τις πιο τραγικές περιπτώσεις να είναι οι δολοφονίες δημοσιογράφων».

Από τη δημοσίευση της έκθεσης της CPJ το 2015, «Balancing Act», δημοσιογράφοι έχουν δολοφονηθεί σε χώρες της ΕΕ. Τουλάχιστον δύο, η Μαλτέζα δημοσιογράφος Daphne Caruana Galizia και ο Σλοβάκος δημοσιογράφος Ján Kuciak, δολοφονήθηκαν λόγω της δουλειάς τους.

Η Σουηδή δημοσιογράφος Kim Wall δολοφονήθηκε σε αποστολή και τα κίνητρα για τη δολοφονία της Βουλγάρας Viktoria Marinova, του Ολλανδού Peter R. de Vries και του Έλληνα Γιώργου Καραϊβαζ, παραμένουν αδιευκρίνιστα.

Ο Παγκόσμιος Δείκτης Ατιμωρησίας του CPJ για το 2022 διαπίστωσε ότι κανείς δεν ευθύνεται για σχεδόν το 80% των 263 δολοφονιών δημοσιογράφων τα τελευταία 10 χρόνια παγκοσμίως.

Θα μπορούσε η ΕΕ να διαδραματίσει πιο ενεργό ρόλο στην καταπολέμηση της ατιμωρησίας, ιδίως σε υποθέσεις που αφορούν δημοσιογράφους στην ΕΕ; Η περίπτωση της Ελλάδας δείχνει το εύρος της πρόκλησης.

«Ο ερευνητής δημοσιογράφος Σωκράτης Γκιόλιας, ο οποίος σκοτώθηκε το 2010, και ο δημοσιογράφος του αστυνομικού ρεπορτάζ Γιώργος Καραϊβάζ, που σκοτώθηκε το 2021, πυροβολήθηκαν σε παρόμοιες συνθήκες από επαγγελματίες δολοφόνους στον δρόμο και δεν υπήρξαν συλλήψεις σε καμία από τις δύο περιπτώσεις» σύμφωνα με τον εκπρόσωπο του CPJ για την Ευρώπη, Attila Mong, ο οποίος τον Οκτώβριο του 2022 έγραψε:

«Έχουν περάσει χρόνια από τότε που οι αρχές παρείχαν ενημερώσεις για τον Γκιόλια, και ενώ οι αρχές λένε ότι εξετάζουν τι συνέβη στον Καραϊβάζ, η οικογένειά του και οι συνάδελφοί του είναι δυσαρεστημένοι από τον ρυθμό της έρευνας». 

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι συστάσεις της Έκθεσης προς τα κράτη μέλη της ΕΕ, ιδίως η προτροπή να καλούν την Europol και την Eurojust να βοηθήσουν στη διαλεύκανση των εγκλημάτων εάν είναι απαραίτητο.

«Όπου χρειάζεται, ζητήστε τη βοήθεια της Europol (ο Οργανισμός της ΕΕ για τη Συνεργασία για την Επιβολή του Νόμου) και της Eurojust (Οργανισμός της ΕΕ για τη Συνεργασία για την Ποινική Δικαιοσύνη) για να βοηθήσουν στην επίλυση εγκλημάτων κατά δημοσιογράφων», αναφέρεται.

Δυο ακόμη αναφορές αφορούν την ελληνική κυβέρνηση. Η πιο «τρανταχτή» αναφορά είναι ότι ο πρωθυπουργός, Κυριάκος Μητσοτάκης, υιοθέτησε ανελεύθερες πρακτικές για έλεγχο των ΜΜΕ.

Η αναφορά αφορά τη λίστα Πέτσα, αλλά είναι βασισμένη σε έκθεση του Συμβουλίου της Ευρώπης που είχε αναπαραχθεί αρκετά εκείνη την εποχή, στην οποία και παραπέμπουν – χωρίς να κατονομάσουν τη λίστα Πέτσα στο δικό τους κείμενο, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο.

Διαβάστε σχετικά: Ευρωκαταδίκη για τη Λίστα Πέτσα

Η CPJ επικαλείται δήλωση του επιτρόπου Δικαιοσύνης της ΕΕ Ντιντιέ Ρέιντερς στη Le Soir, και στην οποία λέει ότι υπό περιπτώσεις η χρηματοδότηση των ΜΜΕ με μεθόδους τέτοιες, θα μπορούσαν να αναγνωσθούν ως απόπειρα αλλοίωσης του υγιούς ανταγωνισμού και εμπίπτουν στην αποκλειστική δικαιοδοσία της Κομισιόν. Κι αυτό είναι αξιοσημείωτο διότι, όπως αναφέρει και η CPJ, τα κράτη-μέλη έχουν επάνω τους τις δικαιοδοσίες για τη δικαιοσύνη και τα θεμελιώδη δικαιώματα, όπου εμπίπτει η ελευθεροτυπία. 

Όπως αναμενόταν, η έκθεση αναφέρεται και στο παράνομο λογισμικό Predator και την άδεια εξαγωγής του στη Μαγαδασκάρη που δόθηκε από το ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών, χωρίς όμως να ασκείται ευθεία κριτική στην Αθήνα. Ωστόσο υπενθυμίζεται ότι Ελλάδα, Βουλγαρία και Κύπρος εξήγαγαν dual usage software παρά μια σχετική οδηγία της ΕΕ του 2021. Η αναφορά στο Predator γίνεται στο κεφάλαιο που αφορά τη χρήση spyware εναντίον δημοσιογράφων.

Στις 9 Σεπτεμβρίου 2021, η ΕΕ έθεσε σε ισχύ ένα νέο κανονισμό για την εξαγωγή τεχνολογίας διπλής χρήσης, που καλύπτουν ιδίως τις τεχνολογίες επιτήρησης των οποίων έγινε χρήση και κατάχρηση για να κατασκοπευθούν δημοσιογράφοι σε τρίτες χώρες.

Αλλά ως η CPJ, μαζί με μια σειρά από ΜΚΟ, είχαν προειδοποιήσει στις 8 Σεπτεμβρίου 2021, ότι η εφαρμογή του κανονισμού από τα κράτη μέλη δεν ήταν εγγυημένη. Κράτη μέλη της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένης της Βουλγαρίας και της Κύπρου, στη συνέχεια ανέφεραν ότι εξήγαγαν τέτοιο λογισμικό σε τρίτες χώρες. Στις 8 Δεκεμβρίου 2022, επιβεβαίωσε και η ελληνική κυβέρνηση στους New York Times ότι έδωσε στην εταιρεία με έδρα την Αθήνα Intellexa την επίσημη άδεια εξαγωγής του κακόβουλου spyware Predator στη Μαδαγασκάρη.

Μάλιστα, μεταξύ των συστάσεων της Έκθεσης συμπεριλαμβάνεται η εξής:

«Τα κράτη μέλη που φέρονται να έχουν χρησιμοποιήσει το Pegasus ή άλλο λογισμικό υποκλοπής να αποκαταστήσουν επαρκώς τις θεσμικές και νομικές διασφαλίσεις, καθώς και τις μεθόδους εποπτείας, και -όπου χρειάζεται- να παράσχουν πλήρη αποζημίωση στους δημοσιογράφους που έχουν στοχοποιηθεί».