Βγάζει ή δεν βγάζει κυβέρνηση το σύστημα της απλής αναλογικής; Η απάντηση έχει να κάνει όχι μόνο με το εκλογικό (αριθμητικό) αποτέλεσμα αλλά με την πολιτική απόφαση όμορων κομμάτων να συνεργαστούν.

Η διαδικασία συνεργασιών σε άλλες χώρες είναι ρουτίνα (Ιταλία, Βέλγιο, Ολλανδία, σκανδιναβικές χώρες), σε μερικές δύσκολη αλλά υπαρκτή (Ισπανία, Πορτογαλία, Αυστρία) σε μερικές ξένη και σε μας συμβαίνει μόνο αναγκαστικά. Αν δεν γίνεται αλλιώς. Οπότε, ότι συμβεί θα είναι αποτέλεσμα περισσότερο ανάγκης και λιγότερο επιλογής. Εκτός όμως από την κουλτούρα συνεργασιών και τις πολιτικές προσεγγίσεις, υπάρχουν  και αντικειμενικές αριθμητικές δυσκολίες, όπως τουλάχιστον προκύπτει από τους αριθμούς των δημοσκοπήσεων.

Ο παρακάτω πίνακας είναι ο μέσος όρος 15 μετρήσεων διαφορετικών εταιρειών που διενεργήθηκαν τον Μάρτιο 2023. Δείχνει τη δύναμη των κομμάτων έτσι όπως αποτυπώθηκε στις μετρήσεις και τις έδρες που θα κατακτούσαν αν ήταν αυτά τα εκλογικά αποτελέσματα.

Να διευκρινίσουμε ότι σύμφωνα με όλες τις μετρήσεις όλων των εταιρειών δεν φαίνεται να συγκεντρώνει άλλο κόμμα το 3% που είναι το όριο εισόδου στη Βουλή. Επίσης, δεν είναι ακόμα γνωστό τι θα γίνει με το κόμμα «Έλληνες» κι αν θα μετέχει αυτοτελώς στις εκλογές.

Στις μετρήσεις πάντως ξεπερνάει άνετα το 3%, πράγμα καθόλου παράξενο αν σκεφτεί κανείς ότι εκλαμβάνεται από τους ψηφοφόρους ως διάδοχο κόμμα της Χρυσής Αυγής. Κι αν η Χ.Α. κινείτο περί το 6%, το 4% του κόμματος Κασιδιάρη είναι αναμενόμενο.

Σχηματισμός κυβέρνησης

Σε ότι αφορά στον πιθανό σχηματισμό κυβέρνησης: 

Κανείς δεν θα συνεργαζόταν με τους «Έλληνες» στο βαθμό που καταγράφεται ως κόμμα-συνέχεια της Χρυσής Αυγής. Επίσης, το ΚΚΕ για λόγους που έχει εξηγήσει δεν θα στήριζε κυβέρνηση της Αριστεράς. Είναι  αδιευκρίνιστο αν θα έδινε ψήφο ανοχής κατά περίπτωση ή (αν κάτι τέτοιο έδινε λύση) μέσω ψηφοφορίας βασισμένης «στην πλειοψηφία των παρόντων».

Τα όμορα κόμματα της Δεξιάς (ΝΔ + Ε.Λ.) συγκεντρώνουν 123 έδρες, πολύ μακριά από το απαιτούμενο 151. Τα όμορα κόμματα της Αριστεράς (ΣΥΡΙΖΑ+ΜΕΡΑ) 107 έδρες, ακόμα μακρύτερα.

Είναι προφανές ότι τα δύο πρώτα κόμματα πού θα πάρουν τη σχετική εντολή σχηματισμού κυβέρνησης θα πρέπει να αναζητήσουν ως αναγκαίο συνομιλητή και ίσως εταίρο στο τρίτο κόμμα που είναι το ΠΑΣΟΚ. Όμως και πάλι το άθροισμα των δυνάμεων ΝΔ και ΠΑΣΟΚ (144) δεν δίνει πλειοψηφία. Όπως και το άθροισμα (129) των δυνάμεων ΣΥΡΙΖΑ και ΠΑΣΟΚ. Και στις δύο περιπτώσεις απαιτείται και τρίτος εταίρος. Σε μια πιθανή συνεργασία ΝΔ-ΠΑΣΟΚ αυτός θα ήταν λογικά η Ε.Λ. οπότε θα συγκεντρωνόταν η πλειοψηφία αφού το άθροισμα φθάνει τους 159 βουλευτές.

Πολιτικά όμως θα ήταν αρκετά δύσκολο για το ΠΑΣΟΚ να δεχθεί συνεργασία με το εθνικιστικό κόμμα Βελόπουλου αφού θα θύμιζε αναβίωση της συνεργασίας με το ΛΑΟΣ του Γ. Καρατζαφέρη.

Σε μια πιθανή συνεργασία ΣΥΡΙΖΑ –ΠΑΣΟΚ ο τρίτος εταίρος λογικά θα ήταν το ΜΕΡΑ 25, αλλά το άθροισμα των τριών έδινε 143 έδρες. Οπότε ακόμα και αν «έδενε» η συμφωνία,  η πλειοψηφία δεν θα υπήρχε.

Σε μια τέτοια περίπτωση όμως ενδιαφέρον θα έχει η στάση και ο ρόλος του ΚΚΕ που θα έπρεπε να εξηγήσει (και να πείσει) γιατί δεν στηρίζει μια αν όχι αριστερή, πάντως μη δεξιά κυβέρνηση με την ψήφο του (χωρίς να συμμετέχει σε αυτήν) ώστε να μην οδηγηθεί η χώρα σε λύση δεξιάς διακυβέρνησης. Ή σε νέες εκλογές.

Βεβαίως, αυτό το τελευταίο, η ευθύνη δηλαδή για νέες εκλογές λόγω αδιεξόδων της Βουλής που θα προκύψει στις 21 Μαίου, αφορά όλους όσοι θα χρεωθούν στη συνείδηση του κόσμου με αδιαλλαξία, αλαζονεία και αδικαιολόγητη εμμονή.

Τι έγινε το 2019

Είναι χρήσιμο να έχουμε μια εικόνα λίγο πριν τις εκλογές που θα διενεργηθούν με το σύστημα της απλής αναλογικής. Στον πίνακα που ακολουθεί βλέπουμε :  τις έδρες που πήραν τα κόμματα στις εκλογές Ιουλίου 2019, τις έδρες που θα έπαιρναν με απλή αναλογική, και, τις έδρες που θα έπαιρναν με απλή αναλογική χωρίς το όριο του 3% για είσοδο στη Βουλή.

Στην τελευταία στήλη του πίνακα παρατηρούμε πως μη υπάρχοντος του ορίου εισόδου, θα έμπαιναν στη Βουλή και έξι ακόμα κόμματα με σύνολο εδρών 23.

Τι προκύπτει εδώ; Ότι αυτά τα κόμματα ή άλλα που θα πάρουν μέρος στις εκλογές,  δεν θα μπουν  στη Βουλή και οι έδρες που θα έπαιρναν  μεταφέρονται αυτομάτως σε εκείνα που μετέχουν στην κατανομή των εδρών έχοντας ξεπεράσει το όριο εισόδου.

Έτσι το 100% είναι 300 έδρες, αλλά στην πράξη το 100% αντικαθίσταται από το 91.92%. Τι είναι αυτό το 91,92%;  Είναι το άθροισμα των ψήφων των εν τη Βουλή εισερχομένων κομμάτων στις συγκεκριμένες εκλογές. 

Ως αποτέλεσμα, η αριθμητική πράξη γίνεται με αντικατάσταση του 100 από το 91,92% (ή όσο αθροίσουν τα κόμματα που θα περάσουν το 3%). Το 91.92% ήταν το άθροισμα των δυνάμεών τους στις εκλογές του Ιουλίου 2019. 

Πρακτικά λοιπόν αν ένα κόμμα πάρει 15% ο υπολογισμός των εδρών του γίνεται με την πράξη της απλής μεθόδου των τριών αντικαθιστώντας το 100 με το 91.92% , ή με το σύνολο των ψήφων που θα πάρουν όσα κόμματα μπουν στη Βουλή : 300 (οι έδρες) Χ 15 (το ποσοστό του) : 91,92 = 48,96. Το κόμμα που θα έχει ποσοστό 15% θα λάβει λοιπόν 49 έδρες. Αν δεν υπήρχε το όριο του 3% θα έπαιρνε 45 έδρες, διότι : 300 (οι έδρες) Χ 15 (το ποσοστό του) : 100 = 45 έδρες.

Αποχή, συμμετοχή και διαχωρισμός εγκύρων ψηφοδελτίων
Ο πίνακας που ακολουθεί μας δίνει πλήρη εικόνα του τι συνέβη από την εποχή της κρίσης, των μνημονίων και των αγανακτισμένων μέχρι τις εκλογές του 2019.

Βλέπουμε πόσα κόμματα μένουν εκτός Βουλής και τι ψήφους συγκεντρώνουν, άρα ποιές ψήφοι χάνονται από τον υπολογισμό της κατανομής των εδρών επειδή όπως έχουμε ήδη αναφέρει η κατανομή γίνεται στη βάση υπολογισμού των εγκύρων ψηφοδελτίων όσων κομμάτων μπουν στη Βουλή, ξεπεράσουν δηλαδή το όριο του 3%. Παρατηρούμε ότι ένας άτυπος μέσος όρος των εγκύρων όσων κομμάτων μπαίνουν στη Βουλή κινείται στο 92%. Έτσι θυμίζουμε ότι ο υπολογισμός κατανομής των 300 εδρών γίνεται με το 100% που είναι στην πραγματικότητα 92%. Γι΄ αυτό ακριβώς και αν κάνουμε τους υπολογισμούς μας με βάση το 100% θα μένουν πάντα αδιάθετες έδρες που δεν θα ξέρουμε πως να τις ταξινομήσουμε. Ένα άλλο ενδιαφέρον στοιχείο είναι η πορεία των εγκύρων ψηφοδελτίων από τις εκλογές του Μαίου 2012 μέχρι και αυτές του 2019. Να το δούμε :

 
Προκύπτει ότι οι δύο τελευταίες εκλογές είχαν τον μικρότερο αριθμό εγκύρων ψηφοδελτίων και εύλογα τις δύο μεγαλύτερες αποχές. Η τελευταία αποχή (42.22%)  μάλιστα προκαλεί εντύπωση στο βαθμό που υπήρξε μεγάλη κινητοποίηση από τη συντηρητική παράταξη και τα πολλά μέσα ενημέρωσης που την στηρίζουν προκειμένου να απομακρυνθεί ο ΣΥΡΙΖΑ από την εξουσία.

Βεβαίως επειδή η ψήφος άρα και η αποχή δεν έχουν ταυτότητα, μπορεί να υποθέσει κανείς ότι ενώ πήγαν όλοι οι δεξιοί και κεντροδεξιοί να ψηφίσουν προκειμένου να απαλλαγούν από τον ΣΥΡΙΖΑ, οι αριστεροί και κεντροαριστεροί είναι που απείχαν επηρεασμένοι από ένα κλίμα ήττας και απαξίωσης του κόμματος που είχαν ψηφίσει το 2015, ίσως και στις δύο εκλογές μέσα στο ίδιο έτος.

Αν ισχύει αυτό, μεγάλο ρόλο έπαιξε ή ολομέτωπη επίθεση της κυβερνητικής πολιτικής του ΣΥΡΙΖΑ στη μεσαία τάξη με παράλληλη στήριξη των σύγχρονων «μη προνομιούχων», όσων δηλαδή είχαν εισοδήματα έως 15.000 ευρώ ετησίως. Και τούτο προκειμένου να δημιουργήσει μία εκλογική βάση «μπετόν» αφού τέτοια δεν είχε ως κόμμα που αναπτύχθηκε εξ αποτελέσματος, από την απόρριψη δηλαδή όσων ο λαός θεώρησε ότι ευθύνονται για την κρίση που οδήγησε στα μνημόνια και την εξάρτηση. Μπορεί εκλογική βάση μπετόν να δημιούργησε (άγνωστη η έκτασή της ακόμα αφού τα σχετικά μεγέθη διαμορφώνονται και παγιώνονται με το πέρασμα αρκετού χρόνου)  αλλά έχασε σε μεγάλο βαθμό τη μεσαία τάξη και θα χρειαστεί πολύς κόπος για να ανακτήσει την αξιοπιστία του στην τάξη αυτή.

Το βέβαιο είναι ότι μεταξύ εκλογών Μαίου 2012 και εκλογών Ιουλίου 2019 (μέσα σε επτά χρόνια) χάθηκαν 674.599 έγκυρα που «διοχετεύτηκαν»  στην αποχή : Αυξήθηκε η αποχή σε αυτά τα επτά χρόνια 7,34%, έφθασε δηλαδή από το 34,88 του Μαίου 2012 στο 42,22% του Ιουλίου 2019. Τι σημαίνει αυτό σε έδρες; Σημαίνει 22 έδρες. Αυτές δεν χάθηκαν. Ανάλογα με τα εκλογικά συστήματα που διενεργήθηκαν οι πέντε τελευταίες αναμετρήσεις, κατανεμήθηκαν στα κόμματα που μπήκαν στη Βουλή.

Συστήματα και ελαττώματα

Είναι κι αυτή μια απόδειξη ότι το 300 των εδρών δεν αλλάζει αλλά κατανέμεται στα κόμματα που μπαίνουν στη Βουλή. Ακόμα κι αν η αποχή φθάσει ή ξεπεράσει το 60%, οι έδρες θα είναι πάλι 300 και θα τις μοιραστούν όσοι πολιτικοί σχηματισμοί υπερβούν το όριο του 3% και εισέλθουν στο Κοινοβούλιο. Με μια έννοια η παραδοχή αυτή καταργεί τη χρησιμότητα της συμμετοχής ή τουλάχιστον τη θέτει εν αμφιβόλω.

Γι αυτό ακριβώς και ορισμένες χώρες δεν θεωρούν έγκυρο εκλογικό αποτέλεσμα που προκύπτει από συμμετοχή μικρότερη του 50% των εγγεγραμμένων. Έτσι έχει αρχίσει ήδη ένας διάλογος μεταξύ ειδικών αφενός για την αντιμετώπιση του φαινομένου υποβάθμισης της εκλογικής συμμετοχής και αφετέρου για τα κίνητρα συμμετοχής που μπορούν να υπάρχουν. Ίσως τα εκλογικά συστήματα να περιέχουν από μόνα τους κίνητρα συμμετοχής. Για παράδειγμα η υιοθέτηση πλειοψηφικού συστήματος μονοεδρικών περιφερειών όπως συμβαίνει στην Αγγλία που είναι χωρισμένη σε 650 μονοεδρικές περιφέρειες και ο πρώτος κερδίζει την έδρα ανεξαρτήτως διαφοράς από τον δεύτερο, θεωρείται ότι αυξάνει το ενδιαφέρον των πολιτών να συμμετέχουν στη διαδικασία.

Παραλλαγές του συστήματος αυτού  προς το δικαιότερο,  ώστε να μην κερδίζει την έδρα ο πρώτος ακόμα και με μία ψήφο διαφορά, υπάρχουν. Μια συγγενής εκδοχή λειτουργεί στη Γαλλία (577 μονοεδρικές περιφέρειες) όπου για την κατάκτηση της έδρας (αν δεν κερδηθεί πλειοψηφικά με ποσοστό άνω του 50% από τον α΄ γύρο) διεξάγεται β΄ γύρος μεταξύ των δύο πρώτων, ή και όποιου άλλου υποψηφίου έχει ξεπεράσει το 12,5%.

Ο αντίλογος ότι έτσι ενισχύεται ο τοπικισμός και δημιουργούνται ισχυρές ες τοπικές βαρωνείες έχει βάση, αλλά σε κάθε σύστημα υπάρχει αντίλογος για τα τρωτά του. Για παράδειγμα η ύπαρξη του σταυρού παραπέμπει σε πελατειακή σχέση με τον ψηφοφόρο αλλά η κατάργησή του οδηγεί σε πλήρη νομιμοποίηση του αρχηγού να κάνει (σχεδόν) ότι θέλει με τη σειρά της λίστας υποψηφίων.