Τα περιστατικά βίας ανηλίκων που κατακλύζουν το αστυνομικό δελτίο, απασχολούν έντονα την κοινωνία και τους κοινωνικούς επιστήμονες, ωστόσο η πολιτεία δεν αποφασίζει ούτε να διερευνήσει σε βάθος τα αίτια, ούτε να προχωρήσει σε θεραπεία του φαινομένου, όπως τονίζει στο tvxs η καθηγήτρια Εγκληματολογίας και Αντεγκληματικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Σοφία Βιδάλη. Μπορεί τα περιστατικά βιασμών, επιθέσεων με όπλα ή χωρίς και άλλων μορφών βίας να εμφανίζονται αυξανόμενα μεταξύ ανηλίκων, ωστόσο τα αίτια είναι βαθιά, η ερμηνεία πολυεπίπεδη ενώ ανήλικοι, γονείς και εκπαιδευτικοί, δεν αισθάνονται την πολιτεία αρωγό στην προσπάθεια αντιμετώπισης του φαινομένου.

Στη συνέντευξη που ακολουθεί, η καθηγήτρια Σοφία Βιδάλη μιλάει για ένα σύνθετο φαινόμενο, φωτίζει τα αίτια, προτείνει μέτρα για τη θεραπεία και υπογραμμίζει πως «έχει επικρατήσει η καταναλωτική καταστροφή και αυτό πρέπει να αλλάξει. Τα παιδιά χρειάζονται προοπτική και ελεύθερο δημιουργικό χρόνο».

Ποια είναι αυτά τα παιδιά που ασκούν βία; Τι λένε οι έρευνες;

Δεν έχουμε πρόσφατη έρευνα για να δούμε ποιοι είναι. Η βία στους ανηλίκους δεν είναι κάτι νέο και έχει να κάνει με την καταξίωση και διαχρονικά τη συναντάμε σε παιδιά που βρίσκουν αδιέξοδα, δεν έχουν που να ακουμπήσουν την ψυχή τους. Από την άλλη δεν υπάρχει το αντιστάθμισμα που θα μπορούσε να μας δώσει ένα δείγμα. Αυτές οι έρευνες θέλουν χρήμα και προσωπικό.

Μιλάω για αναλυτικές έρευνες όπως μια γενική έρευνα στην Αττική ανά σχολείο. Αυτό θέλει προσωπικό και εξειδίκευση. Για να καταλάβετε τι εννοώ, η έρευνα που έχω για τον ελεύθερο χρόνο των νέων είναι από τα τέλη του 1990! Και οι υπόλοιπες επικεντρώνονται σε ορατές περιπτώσεις, όπως οι ρομά ή η ορατή βία στα σχολεία. Θα ακούσεις όμως και καθηγητές που θα πουν: εμείς δεν έχουμε τέτοια περιστατικά.

Αυτό που χρειάζεται πριν μπούμε στις βαθιές αιτίες, είναι να μελετήσουμε και την κοινωνική διαστρωμάτωση που έχει άμεση σχέση και που δυστυχώς δεν βλέπω να ενδιαφέρει.

Είπατε πως η βία ανηλίκων δεν είναι κάτι νέο. Ωστόσο συμφωνείτε πως έχουμε έξαρση σήμερα; Πώς διαφοροποιείται ο τρόπος που εκφράζεται;

Είναι ένα σύνθετο φαινόμενο. Παρατηρούμε ότι έχει επικρατήσει μια τάση ανάμεσα σε ομάδες ανηλίκων -αγοριών κυρίως- όπου η άσκηση βίας φαίνεται ότι δημιουργεί αυτοπεποίθηση και καταξίωση στο περιβάλλον. Δεν είναι κάτι καινούργιο, το έχει δείξει η εγκληματολογική έρευνα από αρχές του 20ου αιώνα. Σαν φαινόμενο, συχνά είναι περαστικό. Βέβαια όταν χρησιμοποιεί όπλα κανείς, για το θύμα δεν είναι περαστικό.

Είναι οι ίδιες αιτίες που σήμερα οδηγούν τα παιδιά στη βία, ή υπάρχουν νέες που προκύπτουν από τις σύγχρονες κοινωνικοπολιτικές συνθήκες;

Προφανώς υπάρχει και η ανάγνωση των συνθηκών της εποχής. Για παράδειγμα έχει να κάνει με το πως διαμορφώνεται ο χώρος και ο χρόνος αναψυχής των παιδιών. Είναι χρήσιμο να έχουν ελεύθερο χρόνο και έχει σημασία πως τον περνάνε.

Η απουσία ελεύθερου χρόνου σε συνδυασμό με την απαξίωση της ίδιας της γνώσης επίσης. Έχει απαξιωθεί η πνευματική καλλιέργεια και το σχολείο το βλέπουν ως μέσο για να  αποκτήσει κανείς ένα χαρτί να πάει πιο πέρα. Ο νέος ή η νέα, βρίσκουν στη βία έναν τρόπο καταξίωσης. Επίσης η βία έχει ταξικό πρόσημο. Γι’ αυτό έχει σημασία να δούμε την ταξική διαστρωμάτωση σε σχέση με τα περιστατικά. Βία έχουμε και στην Κηφισιά, αλλά ας μην ξεχνάμε ότι εκεί δεν μένουν μόνο πλούσιοι.

Πως αντιμετωπίζονται σήμερα θεσμικά τα φαινόμενα και τι πρέπει να γίνει κατά την άποψή σας;

Η τάση που επικρατεί είναι να αυξάνουμε ποινές ή να βάζουμε επιτήρηση. Υπάρχουν κι άλλες προσεγγίσεις που έχουν να κάνουν και με όσα είπα νωρίτερα που έχουν σχέση με το πως διαμορφώνονται ιδεολογικά για παράδειγμα η δυνατότητα ελεύθερου χρόνου και χώρου αναψυχής.

Υπάρχει όμως και η ανάγκη αναδιαμόρφωσης της ιδέας δασκάλου και του καθηγητή. Θα πρέπει να εφοδιαστούν με τρόπους να χειρίζονται δύσκολες καταστάσεις.

Ας έχουμε ειδικούς για τα παιδιά που χρειάζεται αλλά δεν μπορούμε να θεωρήσουμε ότι όλα τα παιδιά χρειάζονται έναν ειδικό. Αν το παιδί νιώσει ότι δεν αξίζει, είναι πιθανό να εμπλακεί σε βία εφόσον δεν υπάρχει αντιστάθμισμα. Οι καθηγητές ως άνθρωποι κύρους μπορούν να το κάνουν. Μπορούν να πείσουν τα αγόρια να μην βιαιοπραγούν, μπορούν να εκπαιδευτούν ώστε να καταλαβαίνουν πότε κάνει κάποιο παιδί χρήση ναρκωτικών.

Αυτό που θέλω να πω είναι ότι οι παρεμβάσεις πυροσβεστικού χαρακτήρα πχ κοινωνικοί λειτουργοί και ψυχολόγοι, δεν φτάνουν και δεν έχουν μακροπρόθεσμα αποτέλεσμα. Χρειάζεται στρατηγική παρέμβαση στα σχολεία.

Μπορούν όμως οι εκπαιδευτικοί να επιφορτιστούν και με αυτό σήμερα που δηλώνουν εξαντλημένοι από την ατέλειωτη γραφειοκρατία και τις αξιολογήσεις;

Είναι αλήθεια ότι έχουμε μετατραπεί σε διοικητικούς υπαλλήλους γιατί υπάρχει υποστελέχωση και είναι κι αυτό μέρος του προβλήματος.

Αν υποθέσουμε ότι θέλουμε να παρέμβουμε πραγματικά, θα πρέπει να παρέμβουμε εκεί που στα παιδιά δημιουργείται μια σχέση συναισθηματική. Οι καθηγητές έχουν την αίσθηση αποστολής, αν τη χάνουν είναι γιατί δεν μπορούν να ανταπεξέλθουν σε καταστάσεις που δεν βοηθιούνται. Αν διδαχθούν πως θα πλησιάσουν ένα παιδί που κάνει χρήση ουσιών ή οπλοφορεί, θα είναι κέρδος. Αλλά ταυτόχρονα πρέπει να γίνουν έρευνες και να υπάρξει πραγματική θέληση για να βοηθηθούν τα παιδιά. Ας ξαναπώ για πολλοσή φορά, πως δεν μπορεί να καταργείς την κοινωνιολογία, ένα μάθημα που δίνει στα παιδιά εργαλεία για να κατανοήσουν την κοινωνία και μετά να συζητάς για το πως θα αντιμετωπίσεις τα κοινωνικά φαινόμενα.

Γιατί δεν είχαμε τέτοιας υφής περιστατικά τις προηγούμενες δεκαετίες; Είναι η οικονομική κρίση που συντέλεσε;

Ναι αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Έχω καταλήξει ότι είχαμε χαμηλή εγκληματικότητα ιδίως στους νέους ακριβώς επειδή ένα μεγάλο μέρος της νεολαίας μας, ήταν στραμμένο στην πολιτικοποίηση που σημαίνει «εμείς», «κοινωνία», «προστατεύω».

Έχει απαξιωθεί το σχολείο, οι εξωσχολικές δραστηριότητες έχουν μειωθεί, πως θα καταλάβει ότι είναι πολίτης το παιδί; Τι πρότυπα του δίνεις; Γύρω τους βλέπουν μόνο βία και προσαρμόζονται σε αυτό. Αν του απαξιώσεις τη γνώση, πάει σχολείο για να πάρει ένα χαρτί. Του λες προσαρμόσου σε αυτό. Όμως αυτό τού περιορίζει τον κόσμο, την ψυχή του, τον τρόπο να λύνει τα προβλήματα. Η βία τού ασκεί γοητεία γιατί νιώθει ότι είναι κάτι το παιδί και σταματάει να ντρέπεται. Ειδικά τα φτωχά παιδιά, πως θα ζήσουν με τόση ντροπή; Είναι φτωχά δεν έχουν τίποτα. Δεν είναι προβληματικά, είναι προσαρμοστικά.

Τι πρέπει να αλλάξουμε;

Ζούμε στην εποχή της εικόνας, της πληροφορίας, των σόσιαλ μίντια. Όλα αυτά, δημιουργούν κλίμα. Αυτό που χρειάζεται είναι να αλλάξει το κλίμα για να δώσουν στα παιδιά προοπτική. «Θα γίνεις αυτό. Μπορείς». Εμείς θα κάνουμε συνέδριο αυτές τις μέρες και ξέρετε πόσοι Έλληνες φοιτητές είναι έξω, και θα έρθουν με τα ξένα πανεπιστήμια τους στο συνέδριο; Γιατί δεν δίνουμε στα παιδιά τη δυνατότητα να έχουν προοπτική εδώ;

Να δούμε τα πράγματα πιο απλά: προοπτική και ελεύθερο χρόνο. Να καλλιεργήσουν δυνατότητες δημιουργίας. Έχει επικρατήσει καταναλωτική καταστροφή και αυτό πρέπει να αλλάξει.