Οι εξελίξεις στην ανατολική Μεσόγειο, η Λιβύη, οι γεωτρήσεις, ο Έβρος, η στρατηγική της Τουρκίας, η έλλειψη στρατηγικής της Ελλάδας και κυρίως η υποχώρηση του Διεθνούς Δικαίου, το κενό γράμμα των Συνθηκών και η επιστροφή σε σκοτεινές περιόδους ειδικά μετά την πανδημία, βρίσκονται στο επίκεντρο του προβληματισμού του διεθνολόγου και καθηγητή Μεσανατολικών Σπουδών στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Αλέξανδρου Κούτση. Ζητήσαμε την άποψή του για όσα συμβαίνουν τελευταία σε σχέση με την γείτονα Τουρκία και μας ξετύλιξε ένα κουβάρι γεγονότων, στόχων και κινδύνων.
 
Μια απαραίτητη σύντομη ανασκόπηση

Ads

«Σε ό,τι αφορά την Τουρκία αλλά και την περιοχή της ανατολικής Μεσογείου συνδέονται οι εξελίξεις στη Συρία με τις εξελίξεις στη Λιβύη. Είναι γεγονός ότι όταν η Τουρκία έκανε τη συμφωνία με τη Λιβύη δημιούργησε μια νέα κατάσταση. Άσχετα αν στα ελληνικά μμε βγαίναμε και λέγαμε ότι είναι παράνομη και διάφορα τέτοια. Η πολιτική της ελληνικής κυβέρνησης εξαντλήθηκε στην επίκληση του Διεθνούς Δικαίου. Μα, δυστυχώς, δεν υφίσταται Διεθνές Δίκαιο σήμερα, έχουμε επιστρέψει στον 19ο αιώνα, πριν την Κοινωνία των Εθνών, όπου η κάθε μεγάλη δύναμη κάνει αυτό που θέλει. Αυτή είναι η πραγματικότητα.

Η κατάσταση, λοιπόν, που δημιούργησε η Τουρκία είναι η εξής. Ουσιαστικά είπε στο Ισραήλ ότι αν θέλει να κατασκευάσει τον αγωγό φυσικού αερίου προς την Ευρώπη θα πρέπει να πάει σε πόλεμο εναντίον της. Οι δυνατότητες εξαγωγής φυσικού αερίου προς την Ευρώπη είναι πολύ μικρές. Ακόμη και αν κατασκευαστεί ο αγωγός αυτός μπορεί να καλύψει ένα πολύ μικρό ποσοστό των αναγκών της Ευρώπης. Η μόνη ελπίδα του Ισραήλ είναι το φυσικό αέριο να υγροποιείται και να εξάγεται. Αυτό γίνεται στην Κύπρο και στην Αίγυπτο. Επομένως η μόνη επιλογή του Ισραήλ είναι να εξάγει το φυσικό αέριο μέσω της Τουρκίας. Οπότε το Ισραήλ προσεγγίζει την Τουρκία με διάθεση συμφιλίωσης.

Παράλληλα όμως υπάρχει και το ζήτημα της προσάρτησης των κατεχόμενων εδαφών, όπου η Τουρκία έχει σαφή θέση ενάντια της προσάρτησης κι αν ο Νετανιάχου προχωρήσει σε αυτήν την προσάρτηση τότε η συμφιλίωση Νετανιάχου-Ερντογάν είναι αδύνατη. Να εντάξουμε μέσα σε αυτό το πλαίσιο τα γεγονότα στη Συρία και τη Λιβύη.

Ads

Στη Συρία η κυβέρνηση του Μπασάρ αλ Άσαντ έχει επανακτήσει το μεγαλύτερο τμήμα της χώρας, αλλά έρχεται σε αντίθεση με την Τουρκία, διότι ο Άσαντ υποστηρίζει τους Κούρδους, ενώ η Τουρκία φοβάται ότι οι Κούρδοι θα δημιουργήσουν κρατίδιο στο βόρειο τμήμα της Συρίας με την ευλογία του Άσαντ. Επομένως υπάρχει ρήξη μεταξύ Άσαντ και Τουρκίας. Εδώ μπαίνει το Ισραήλ, το οποίο ήδη βρίσκεται σε ρήξη με τον Άσαντ διότι ο Άσαντ υποστηρίζεται από το Ιράν και το Ισραήλ θέλει να απομακρύνει το Ιράν ως δύναμη επιρροής στην περιοχή. Έτσι λοιπόν, εν προκειμένω, Ισραήλ και Τουρκία έχουν κοινό μέτωπο.

Ερχόμαστε τώρα στη Λιβύη, όπου η Τουρκία είναι αντίθετη με την Αίγυπτο, τη Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Εμιράτα που υποστηρίζουν τον στρατηγό Χαλιφά Χαφτάρ. Το Ισραήλ θέλει να παίξει κι εκεί ένα παιχνίδι, θέλοντας να αποδυναμώσει την Τουρκία γι αυτό και συνεργάζεται στενά με Αίγυπτο και Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα τροφοδοτώντας τους με όπλα και πυραύλους. Επομένως, έχουμε δύο πεδία μάχης όπου το Ισραήλ βρίσκει κοινά συμφέροντα με την Τουρκία, στην περίπτωση της Λιβύης λιγότερο από όσο στην περίπτωση της Συρίας».

Τι σημαίνει αυτό; «Αν το Ισραήλ προχωρήσει σε μια συμφιλίωση με την Τουρκία, να πει στον Ερντογάν εντάξει ας τα βρούμε στα ύδατα της τουρκοκυπριακής περιοχής, όπου να έχετε δικαίωμα εξόρυξης φυσικού αερίου και πετρελαίου, άρα να παίζετε κι έναν σημαντικό ρόλο στην ανατολική Μεσόγειο. Εάν λοιπόν συμβεί αυτό αναμφισβήτητα η Τουρκία θα έχει το πάνω χέρι στην περιοχή και φυσικά αναβαθμίζεται ο ρόλος της στην ανατολική Μεσόγειο. Μην ξεχνάμε ότι προς το παρόν τα ισχυρά κράτη της περιοχής είναι το Ισραήλ, η Τουρκία και η Αίγυπτος, δεν βάζω τη Σαουδική Αραβία γιατί δεν έχει στρατό.

Άρα ο φόβος ελλοχεύει – και το ενδεχόμενο είναι πολύ πιθανό – σε μια συμφωνία Ισραήλ Τουρκίας, η οποία θα χρησιμοποιηθεί από το Ισραήλ για να αποδυναμώσει το Ιράν και να περιορίσει τη σιιτική οργάνωση Χεζμπολάχ που θεωρείται ο ισχυρότερος μη κρατικός παίκτης στον κόσμο και θα δώσει στην Τουρκία αυξημένο ρόλο στην περιοχή, η οποία θα αναδειχθεί σε μια ισχυρή δύναμη στην ανατολική Μεσόγειο. Και μην ξεχνάμε ότι η Τουρκία παρά την αγορά των ρωσικών πυραύλων S-400, εξακολουθεί να έχει καλές σχέσεις με τον Αμερικανό πρόεδρο. Ακριβώς επειδή οι ΗΠΑ έχουν ανάγκη την Τουρκία στην περιοχή της Μέσης Ανατολής, διότι μαζί με το Ισραήλ είναι οι μόνοι της σύμμαχοι εκεί».  

Η στρατηγική της Τουρκίας και τα πολλαπλά οφέλη της

«Το τοπίο στη Λιβύη είναι θολό. Έχουμε την Τουρκία που συντάσσεται με την Κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας του Φαγιέζ αλ Σάρατζ και τη Ρωσία που συντάσσεται με τον στρατηγό Χαφτάρ. Η Ρωσία ωστόσο δεν θέλει η Λιβύη να διασπαστεί, θέλει μια πολιτική λύση μεταξύ των δυο πλευρών, όπως το ίδιο επιθυμεί και στη Συρία. Ο Χάφταρ ήθελε όμως να κατακτήσει όλη τη Λιβύη στρατιωτικά, έτσι η Ρωσία άρχισε να υποχωρεί, αποδυναμώνοντας και τον Χάφταρ. Διότι αν η Τουρκία συνεχίσει τις επιθέσεις και ο Σάρατζ επεκταθεί προς την ανατολική Λιβύη, η Ρωσία θα βρεθεί μπροστά σε ένα δίλημμα, θα αναγκαστεί είτε να αντιμετωπίσει την Τουρκία που δεν θα το κάνει διότι την έχει ανάγκη στη Συρία, είτε να αποχωρήσει. Επέλεξε το δεύτερο, εκθέτοντας τον Χάφταρ, έτσι ώστε ο Χάφταρ να αναγκαστεί να δεχτεί μια πολιτική λύση στη Λιβύη.

Έτσι ενισχύεται και η στρατηγική της Τουρκίας στη Λιβύη. Διότι πέρα από το στόχο του αγωγού, η Λιβύη χρωστάει στην Τουρκία δισεκατομμύρια από τον καιρό του Καντάφι και ο μόνος τρόπος να πάρει αυτά τα χρεωστούμενα είναι να εκμεταλλευτεί τα κοιτάσματα φυσικού αερίου και πετρελαίου της Λιβύης. Επομένως μπαίνει στη Λιβύη και πετυχαίνει δύο στόχους, εμποδίζει τον αγωγό προς την Ευρώπη από το Ισραήλ και ταυτόχρονα υπογράφει συμφωνίες εξόρυξης σε εξόφληση των λογαριασμών που έχει. Πολλαπλά οφέλη δηλαδή. Μην ξεχνάμε ότι η Τουρκία έχει ανάγκη από οικονομική βοήθεια για να ξεπεράσει και τα προβλήματα που προστέθηκαν λόγω κορονοϊού».

«Το παιχνίδι στη Λιβύη το έχουμε χάσει»

Και μέσα σε αυτήν την γεωπολιτική σκακιέρα, ποια είναι η θέση της Ελλάδας; «Η Ελληνική πλευρά έκανε ένα τεράστιο λάθος. Έσπευσε τον περασμένο Δεκέμβριο στη Βεγγάζη ο Έλληνας υπουργός Εξωτερικών Νίκος Δένδιας να επισκεφτεί τον Χάφταρ, έτσι δείξαμε ότι στηρίζουμε τον άξονα Λιβύη-Αίγυπτος-Σ. Αραβία-Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα εναντίον της κυβέρνησης της Τρίπολης. Τεράστιο διπλωματικό λάθος. Θα είχε κάποια αξία μόνο αν μετά τη συνάντηση με τον Χάφταρ πήγαινε ο υπουργός την ίδια μέρα να επισκεφτεί και τον Σάρατζ στην Τρίπολη, δείχνοντας ότι έχει επαφές και με τις δυο πλευρές. Στο χώρο της Μέσης Ανατολής δεν πρέπει να παίρνουμε θέση αυστηρά με μια πλευρά μόνο, διότι κάποια στιγμή θα τα βρουν μεταξύ τους πολιτικά κι εμείς θα είμαστε οι εκτεθειμένοι. Εμείς ως Ελλάδα λοιπόν το παιχνίδι στη Λιβύη το έχουμε χάσει».

«Η ελληνική κυβέρνηση δεν έχει στρατηγική»

Πέραν ίσως των αστοχιών ή λαθών της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής στη Λιβύη, ποια είναι η στρατηγική της Ελλάδας στην ευρύτερη περιοχή; «Κατά τη γνώμη μου, δυστυχώς, δεν έχουμε στρατηγική. Δεν έχουμε κάνει εκτίμηση των συμφερόντων όλων των πλευρών, των δικών μας συμφερόντων, δεν έχουμε διαμορφώσει ικανές συμμαχίες. Δεν έχει στόχο, δεν έχει σκοπό, δεν έχει στρατηγική η ελληνική εξωτερική πολιτική στη Μέση Ανατολή. Να θέσω κι ένα δίλημμα και κρατείστε το. Εάν αύριο μεθαύριο ο Νετανιάχου προσαρτήσει τη Δυτική Όχθη και την κοιλάδα του Ιορδάνη, η ελληνική πλευρά θα καταδικάσει την ενέργεια αυτή ή θα σωπάσει; Έχει σκεφτεί η ελληνική κυβέρνηση τι θα κάνει; Διότι στην Ευρώπη υπάρχουν δύο παρατάξεις. Η δυτική Ευρώπη είναι αντίθετη με την προσάρτηση και απειλεί να λάβει μέτρα εναντίον του Ισραήλ, η ανατολική Ευρώπη, η ομάδα του Βίσεγκραντ δεν είναι εναντίον της προσάρτησης. Εμείς που θα ενταχθούμε; Αν δεν καταδικάσουμε θα έρθει ο Ερντογάν και θα πει, αφού είναι νόμιμη η προσάρτηση των παράνομων οικισμών από το Ισραήλ και γω προσαρτώ τη Βόρεια Κύπρο».

Και όσο η ελληνική πλευρά αναζητά στρατηγική, μπορεί να εμφανιστούν τουρκικά πλοία και γεωτρύπανα νοτίως της Κρήτης; «Είναι σίγουρο. Είναι και το «χαρτί» με το οποίο θα πιέζει ο Ερντογάν ώστε να αναγκαστεί να αποχωρήσει το Ισραήλ από τη συμμαχία Ισραήλ-Κύπρου-Ελλάδας και να του παραχωρήσει δικαιώματα εξόρυξης στην ανατολική Μεσόγειο. Δεν υπάρχει περίπτωση ο Ερντογάν να μην κάνει τις γεωτρήσεις, τις χρειάζεται».

Μέσα σε όλο αυτό το πλαίσιο που περιγράφεται εντάσσεται με κάποιον τρόπο και το τελευταίο επεισόδιο στον Έβρο; Σύμφωνα με τον πρώην υπουργό Εξωτερικών, Νίκο Κοτζιά, «όποιος υποβαθμίζει τη σημασία του επεισοδίου, γίνεται συνένοχος με την Τουρκία στην προσπάθειά που καταβάλλει να αχρηστεύσει τη συνθήκη της Λωζάνης».

«Ο Ερντογάν όπως συνηθίζει προκαλεί μέχρι ενός σημείου. Επανέρχομαι όμως σε αυτό που σας είπα στην αρχή, ότι πλέον δεν υπάρχει Διεθνές Δίκαιο και τονίζω πάλι δυστυχώς. Οι Συνθήκες, οι Συμφωνίες είναι άχρηστες από εδώ και πέρα. Είχαμε τη Συμφωνία του Όσλο ανάμεσα στο Ισραήλ και την Παλαιστίνη, παραβιάστηκε, συνεχίστηκε να παραβιάζεται, τέλος, δεν υπάρχει. Όταν την είχε επικαλεστεί πάλι παλαιότερα ο Νίκος Κοτζιάς, με τον οποίο γνωριζόμαστε από το Πάντειο ακόμη, είχα επικοινωνήσει μαζί του και του μετέφερα το συλλογισμό μου. Ότι δηλαδή αν ο Ερντογάν αναφερθεί στη συνθήκη της Λωζάνης και την μη ισχύ της τότε μπορούμε και εμείς να ζητήσουμε εφόσον δεν ισχύει πίσω την ανατολική Θράκη, δεν τον συμφέρει. Πράγματι, ο Κοτζιάς το δήλωσε τότε. Πως αν δεν ισχύει η Συνθήκη της Λωζάνης, να πάρουμε τότε πίσω την ανατολική Θράκη. Ο Ερντογάν έπαψε να αναφέρεται σε αυτήν, διότι ξέρει ότι δεν μπορεί να ακυρωθεί χωρίς επιπτώσεις.

Αυτό που τρομάζει εμένα είναι ότι δημιουργεί νέες καταστάσεις έξω από τη Συνθήκη κι εδώ είναι ο κίνδυνος. Δεν υπάρχει σήμερα ένας διεθνής οργανισμός που να επιβάλει το Διεθνές Δίκαιο όπως το γνωρίζαμε, έχουν αχρηστευτεί τα Ηνωμένα Έθνη, ο Τραμπ κάνει του κεφαλιού του και η Ευρώπη έχει παραλύσει, ποιος θα ανατρέψει λοιπόν ενδεχόμενα τετελεσμένα του Ερντογάν; Για την ώρα πάντως η ελληνική πλευρά καταδικάζει αλλά απάντηση δεν έχει».

Ωστόσο η ελληνική κυβέρνηση υψώνει στον Έβρο φράχτη για τους πρόσφυγες… «Μα αυτό είναι το πρόβλημα; Οι πρόσφυγες που έρχονται από τον Έβρο; Και είναι λύση ο φράχτης; Λες και δεν μπορούν να έρθουν με σκάφη στα νησιά; Αυτή είναι στρατηγική; Η Ευρώπη υποτίθεται ότι θα έλυνε σε συνεργασία με την Ελλάδα το προσφυγικό πρόβλημα, το έκανε; Όχι. Πιέζουμε την Ευρώπη, να το κάνει; Όχι. Ασχολούμαστε με την Τουρκία να μην στείλει πρόσφυγες, για τους πρόσφυγες που έχουμε ήδη στην Ελλάδα, έχουμε πιέσει την Ευρώπη για τη λύση του προβλήματος; Γενικότερα, είμαι απαισιόδοξος ως προς την πορεία των πραγμάτων διότι πιστεύω ότι και μετά την πανδημία και τη φτώχεια που σκορπά, η κατάσταση διεθνώς θα χειροτερέψει».