Ο Χίτσκοκ έλεγε ότι χρειάζονται τρία πράγματα για να κάνεις μια καλή ταινία: «Σενάριο, σενάριο και σενάριο». Παραφράζοντας τον εμβληματικό σκηνοθέτη, θα μπορούσαμε να πούμε, ότι για τον καθηγητή Αλκιβιάδη Βατόπουλο, μέλος της Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων για την αντιμετώπιση της Covid-19, για να έχεις μια καλή αντιμετώπιση της πανδημίας, χρειάζεσαι επίσης τρία πράγματα: «Επιτάχυνση εμβολιασμού, επιτάχυνση εμβολιασμού και… επιτάχυνση εμβολιασμού». Πολύ περισσότερο σήμερα που, όπως τονίζει μιλώντας στο Tvxs.gr, ο ιός, με τις μεταλλάξεις του, «μας δείχνει τα δόντια του».

Ο καθηγητής μας εξήγησε εκλαϊκευμένα το φαινόμενο των μεταλλάξεων του ιού, το έθεσε στις πραγματικές διαστάσεις του, ανέδειξε την σπάνια ιδιαιτερότητα αυτών των μεταλλάξεων που δυνητικά τον κάνουν πιο επικίνδυνο, απάντησε στο αν αντιμετωπίζονται με τα υπάρχοντα εμβόλια, διασαφήνισε πώς πρέπει να διενεργούνται τα rapid test και τι πρέπει να περιμένουμε από αυτά και υπογράμμισε το βασικό χαρακτηριστικό της κατάστασης με την πανδημία, δηλαδή την ρευστότητα, η οποία δεν επιτρέπει καμία πρόβλεψη για την λήψη ή μη μέτρων, όπως και για το περιεχόμενό τους.

Το δαρβινικό μοτίβο

Κύριε καθηγητά, ποια είναι η πραγματική διάσταση των μεταλλάξεων του κορονοϊού; Τι ακριβώς πρέπει να φοβόμαστε από αυτές και πώς μπορούμε να τις αντιμετωπίσουμε;

Σε όλους αυτούς τους ιούς, καθώς πολλαπλασιάζεται το γενετικό τους υλικό, το RNA τους, ας πούμε, προκαλούνται μεταλλάξεις τυχαίες, επειδή ο πολλαπλασιασμός τους δεν είναι εντελώς ακριβής. Κάποιες από αυτές τις μεταλλάξεις δίνουν κάποιο προτέρημα στον ιό – να μεταδίδεται πιο εύκολα, να αντέχει στο περιβάλλον καλύτερα κλπ – του δίνουν δηλαδή μια προσαρμοστικότητα καλύτερη. Κάποιες όχι. Οπότε, με βάση και την δαρβίνειο λογική, αυτές που του δίνουν κάποιο προτέρημα, επικρατούν. Αυτή είναι η γενική φιλοσοφία. Είναι δηλαδή τυχαία γεγονότα, τα οποία όμως δίνουν στον οργανισμό αυτόν ένα προβάδισμα. Κλασικό παράδειγμα είναι η αντοχή στα αντιβιοτικά. Όπου οι μεταλλάξεις οι οποίες κάνουν τα μικρόβια πιο ανθεκτικά, είναι αυτές που επκρατούν.

Και με τον κορονοϊό, όπως και με άλλους ιούς, όπως και με την γρίπη, έχουμε μια αντίστοιχη ιστορία. Και στον κορονοϊό έχουν περιγραφεί πάρα πολλές μεταλλάξεις. Κάποιες από αυτές δίνουν προβάδισμα και αυτές επικρατούν. Είχαμε μια ισπανική μετάλλαξη πριν από μερικούς μήνες που επικράτησε στην Ευρώπη. Αλλά σε αυτή τη φάση, αυτό που μας ενδιαφέρει είναι οι μεταλλάξεις που έγιναν αντιληπτές στην Βρετανία, στην Νότια Αμερική και ειδικά στην Βραζιλία.  Όλες αυτές είναι μεταλλαγές κυρίως στην άκανθα. Είναι οι προεξοχές που βλέπουμε στις εικονικές αναπαραστάσεις του κορονοϊού. Αυτές οι άκανθες είναι το εργαλείο του ιού για να προσκολλάται στα κύτταρα. Οπότε, μεταλλασσόμενη αυτή η άκανθα, έχει την ιδιότητα να κολλάει ή καλύτερα ή χειρότερα. Αυτές που κολλάνε καλύτερα φαίνεται ότι δίνουν στον ιό ένα προβάδισμα καλύτερης μεταδοτικότητας.

Μια δυνητικά επικίνδυνη σπανιότητα

Προφανώς εμάς μας αφορά η βρετανική εκδοχή της μετάλλαξης. Έχει ιδιαιτερότητες; Και ποιες είναι αυτές;

Η μεταλλαγή αυτή η περίφημη της Βρετανίας – που δεν είναι μία μεταλλαγή, αλλά σε αυτόν τον κλώνο έχουν μαζευτεί πολλές μεταλάξεις μάλλον – φαίνεται ότι δίνει ένα προβάδισμα στον ιό, να τον κάνει πιο μεταδοτικό. Αυτό φαίνεται και διά του αποτελέσματος, διότι φαίνεται ότι έχει επικρατήσει σε αρκετές περιοχές της Βρετανίας και επίσης, εφόσον είναι πιο μεταδοτικός, λογικά, επικρατεί και στην υπόλοιπη Ευρώπη. Είναι ένα λογικό σχήμα: Κάτι που τρέχει πιο γρήγορα μεταδίδεται και πιο γρήγορα. Αυτό που είναι πιο μεταδοτικό είναι μοιραίο να επικρατήσει, αν αφήσει κανείς τα πράγματα εντελώς ελεύθερα.

Επίσης οι Βρετανοί έχουν πει ότι αυτός ο ιός τους φαίνεται και πιο παθογόνος. Κάνει πιο βαριά νόσηση. Αυτό βέβαια είναι λίγο σπάνιο, γιατί συνήθως, ένας ιός που γίνεται πιο μεταδοτικός, είναι και πιο καλοήθης. Δεν μπορεί να είναι και τα δύο. Δεν είναι  κάτι συνηθισμένο.

Εδώ υπάρχουν διάφορα θέματα. Το πρώτο είναι ότι όλες αυτές οι μελέτες είναι πάρα πολύ δύσκολο να τεκμηριωθούν. Την αυξημένη μεταδοτικότητα μπορεί κανείς να τη δει εργαστηριακά. Κάνουν πειράματα και βλέπουν ότι αυτός ο ιός κολλάει καλύτερα στους υποδοχείς των κυττάρων. Όμως το βασικό είναι να το δούμε και στην πράξη. Αυτό είναι πολύ δύσκολο να τεκμηριωθεί, γιατί μια μεγαλύτερη διασπορά του ιού στην κοινότητα μπορεί να είναι και ένα τυχαίο γεγονός. Για παράδειγμα μπορεί να φανεί σε μια συγκέντρωση. Μπορεί να είναι τυχαίο ότι ο ιός βρέθηκε στη συγκέντρωση και λόγω της συγκέντρωσης προκλήθηκε υπερμετάδοση και φάνηκε ότι είναι πιο μεταδοτικός.

Πρέπει λοιπόν κανείς να συνυπολογίσει και τα τυχαία γεγονότα. Αν εγώ είχα μια μετάλλαξη και ξαφνικά βρεθώ σε μια συγκέντρωση, ή πάω σε μια κηδεία ή πάω σε ένα πάρτι ή πάω στην εκκλησία και κολλήσω άλλους 50 ανθρώπους, ξαφνικά θα βρεθεί ότι ο δικός μου κλώνος κόλλησε τους 50, αλλά όχι γιατί είναι πιο μεταδοτικός, αλλά επειδή βρέθηκε σε συνθήκες υπερμετάδοσης. Δεν είμαστε λοιπόν απόλυτα βέβαιοι, αλλά όλες οι μελέτες δείχνουν ότι πρέπει να είναι πιο μεταδοτικός. Με τους αστερίσκους που σας είπα.

«Αλλαγή πίστας» και ανάγκη επιτάχυνσης του εμβολιασμού

Τι σημαίνει αυτό στην πράξη;

Έχοντας έναν ιό που είναι πιο μεταδοτικός, τα πράγματα δυσκολεύουν. Πιο μεταδοτικός σημαίνει ότι μεγαλώνει ο δείκτης R. Δηλαδή αν ο κανονικός ιός κολλάει κατά μέσο όρο δύο ανθρώπους, αυτός μπορεί να κολλάει δυόμιση. Αυτό με την σειρά του σημαίνει ότι για να έχεις συλλογική ανοσία πρέπει να εμβολιάσεις περισσότερους και ότι για να έχεις διακοπή της μετάδοσης πρέπει να έχεις αυστηρότερα μέτρα, lockdown κλπ.Σαν να “αλλάζουμε πίστα” ας πούμε. Αν έχεις μεγαλύτερη μεταδοτικότητα, ακόμη και αν ο μεταλλαγμένος ιός δεν είναι πιο παθογόνος, θα έχουμε περισσότερες νοσηλείες ΜΕΘ και κατ’ επέκταση περισσότερους θανάτους. Όχι επειδή είναι ανγκαστικά πιο παθογόνος, αλλά επειδή είναι πιο μεταδοτικός.

Άρα αυτή τη στιγμή έχουμε έναν ιό που φαίνεται να είναι πιο μεταδοτικός, με τους αστερίσκους που είπαμε – αλλά όλες οι μελέτες συγκλίνουν ότι κατά πάσα πιθανότητα είναι πιο μεταδοτικός – ο οποίος μας βάζει σε μια κατάσταση που υπάρχει  κίνδυνος να έχουμε και περισσότερα κρούσματα, άρα να είμαστε υποχρεωμένοι να λάβουμε και περισσότερα μέτρα και το εμβόλιο, ναι μεν “πιάνει”, αλλά να χρειαστούν περισσότεροι εμβολιασμοί. Το εμβόλιο αυτή τη μετάλλαξη την αντιμετωπίζει. Αλλά στο κεφάλι μας πρέπει να μπει το ενδεχόμενο, ότι κάποια άλλη μετάλλαξη μπορεί να μην την αντιμετωπίζει.

Δηλαδή να επιταχύνουμε τους ρυθμούς εμβολιασμού.

Βέβαια. Και εδώ μπαίνει το θέμα της παγκόσμιας κινητοποίησης που πρέπει να γίνει από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, από πολιτικές δυνάμεις από το Ευρωκοινοβούλιο, να σταματήσει αυτή η ιστορία με τις εταιρίες. Έχουμε μια κρίσιμη κατάσταση για τον πλανήτη. Να πιεστούν οι εταιρίες για να αυξηθεί η παγκόσμια ικανότητα παραγωγής εμβολίων. Νομίζω ότι πλέον τα πράγματα είναι δύσκολα. Μας δείχμνει τα δόντια του ο ιός αυτή τη στιγμή, μεταλλάσσεται, αλλάζει. Πρέπει να εμβολιαστεί όλος ο πλανήτης. 

Το εμβόλιο είναι ένα πάρα πολύ σημαντικό όπλο, όμως πρέπει να το χρησιμοποιήσουμε το ταχύτερο. Η γνώμη μου είναι ότι δεν έχει νόημα να αρχίσουμε να κυνηγάμε την μετάλλαξη, να περιορίζουμε τους ανθρώπους που έχουν την μετάλλαξη εφόσον αυτή έχει διασπαρεί. Πρέπει και να χαρτογραφήσουμε για να δούμε πού βρισκόμαστε και επιπλέον θα πρέπει να δούμε αν θα αυξήσουμε τα μη φαρμακευτικά μέτρα, μετακινήσεις κλπ. Αλλά το καμπανάκι για μένα είναι ο εμβολιασμός. Το γεγονός ότι βλέπουμε μπροστά μας τον ιό να μεταλλάσσεται, να δημιουργεί κλώνους πιο μεταδοτικούς και ενδεχόμενα πιο παθογόνους, μας κάνει να διασπιστώνουμε ότι δεν πρέπει να αφήσουμε περιθώρια στον ιό να εξελίσεται.

Ποια είναι η επιδημιολογική κατάσταση της Ελλάδας αυτή τη στιγμή;

Αυτή τη στιγμή είναι σε ύφεση ο ιός. Υπάρχουν ορισμένες εστίες που είναι στο κόκκινο. Αλλά έχει βρεθεί και ο μεταλλαγμένος ιός. Τώρα γίνεται μια προσπάθεια να γίνει μια επιδημιολογική ανάλυση για να δούμε ακριβώς πού είναι οι μεταλλάξεις. Έχω εμπιστοσύνη στο επιστημονικό δυναμικό της χώρας ότι θα μας πει το ποσοστό του μεταλλαγμένου ιού που κυκλοφορεί στην Ελλάδα. Γίνεται μια εντατική προσπάθεια και από τον ΕΟΔΥ και από την Πολιτική Προστασία, σε συνεργασία με μοριακούς βιολόγους που έχουν την τεχνογνωσία, να γίνει μια χαρτογράφηση της κατάστασης στην Ελλάδα αυτή τη στιγμή. Σπεύδω να πω, ότι αν ξαφνικά δούμε ότι έχουμε πάρα πολλά τέτοια κρούσματα, δεν είναι κάτι που θα με εντυπωσιάσει, επειδή δεν διαφέρει η κλινική εικόνα του αρρώστου. Και αν είναι και πιο μεταδοτικός είναι πάρα πολύ λογικό να αρχίσει να διασπείρεται πολύ γρήγορα. Δεν θα με εντυπωσιάσει λοιπόν αν δω ότι το 10% των κρουσμάτων στην Ελλάδα οφείλονται στην μετάλλαξη, διότι είναι λογικό.

Διαπιστώνουμε, με βάση τα στοιχεία του ΕΟΔΥ, αύξηση των rapid test έναντι των μοριακών. Πώς το αξιολογείται αυτό;

Τα rapid test είναι και καλό και κακό. Έχουν μια ευαισθησία αρκετά καλή όταν έχεις συμπτώματα. Άρα, αν πολύ γρήγορα σου πούνε, μέσα σε ένα τέταρτο, ότι είσαι μεταδοτικός, είναι καλό. Γιατί το μοριακό θέλει μια μέρα να βγάλει αποτέλεσμα, άρα χάνεται μια μέρα μεταδοτικότητας. Το κακό είναι ότι έχει αυτή τη μικρή ευαισθησία στους ασυμπτωματικούς. Θα πρέπει να γίνει κατανοητό από αυτούς που ερμηνεύουν τα αποτελέσματα, σε τι ανθρώπους κάνουν το τεστ και τι περιμένουν. Δηλαδή, από τη στιγμή που στους ασυμπτωματικούς έχει μικρότερη ευαισθησία, άρα αν το κάνεις σε ένα γηροκομείο, σε έναν κλειστό πληθυσμό, πρέπει να το κάνεις πολύ συχνά. Ωστε να πιάνει τυχόν περιστατικά.

Πώς αξιολογείται την άνοδο του αριθμού των κρουσμάτων που παρατηρούμε τα τελευταία 24ωρα;

Αν είναι μόνο μια μέρα μπορεί να είναι και τυχαίο. Αν συνεχιστούν αυτά τα αποτελέσματα τότε ναι έχουμε άνοδο. Γι’ αυτό μετράμε συνήθως τον μέσο όρο των επτά ημερών. Το πρόβλημα με αυτά τα νοσήματα είναι και το ότι είναι απρόβλεπτα, Δεν μπορείς να είσαι βέβαιος για το πότε θα τελειώσει. Ο κόσμος έχει ξεθαρρέψει και αυτοί που έχουν εμβολιαστεί νομίζουν ότι μπορούν να κυκλοφορούν ελεύθεροι. Δεν μπορούν. Θέλει περίπου ένα μήνα για να δημιουργηθούν αντισώματα.

Από την πρόσφατη απόφαση του αρχηγού της αστυνομίας για την απαγόρευση των συγκεντρώσεων, μάθαμε και την ύπαρξη μιας παράλληλης επιτροπής με αυτήν στην οποία συμμετέχετε…

Είναι μια επιτροπή που είναι πιο επιχειρησιακή. Εμείς είμαστε 30 άνθρωποι που λέμε την επιστημονική μας άποψη. Προσωπικά εγώ δεν άκουσα να συζητιέται στην δική μας επιτροπή αλλά έλειπα ένα αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα. Με ενημέρωσαν οι συνάδελφοί μου ότι είχε συζητηθεί γενικά. Όταν υπάρχει μια υγειονομική κρίση, προφανώς υπάρχει περιορισμός της ελευθερίας. Υπάρχει μία αρχή και από τον ΠΟΥ και από διεθνείς οργανισμούς και από το νομικό πλαίσιο, ότι αυτός ο περιορισμός της ελευθερίας πρέπει να στηρίζεται στην αναλογικότητα – δηλαδή να μην περιορίζει την ελευθερία μιας ομάδας και όχι μιας άλλης – και επίσης πρέπει να εφαρμόζεται όσο χρειάζεται ποσοτικά και χρονικά. Υπάρχει το Άρθρο 11 του Συντάγματος νομίζω το οποίο επιτρέπει τις διαδηλώσεις. Από ό,τι έχω καταλάβει, αυτό τουλάχιστον δηλώθηκε από την αστυνομία, είναι ότι επειδή μέχρι τώρα απαγορεύονταν οι διαδηλώσεις και επειδή είναι αντισυνταγματικό αυτό, το υγειονομικά σωστό είναι να επιτρέπονται μέχρι 100 άτομα. Αυτή είναι η εξήγηση που δόθηκε, δεν θέλω να το σχολιάσω. Τώρα αν αυτό στέκει λογικά ή νομικά…