Πάνω από 1.000 άτομα συμμετείχαν στην ιστορική περιήγηση στο κέντρο της Αθήνας, σε σημεία της πόλης, όπου διαδραματίστηκαν σημαντικά γεγονότα κατά τη διάρκεια της Κατοχής. Η ξενάγηση από τον ιστορικό Μενέλαο Χαραλαμπίδη, πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο των εορταστικών εκδηλώσεων για την 71η επέτειο απελευθέρωσης της Αθήνας από τα ναζιστικά στρατεύματα.

Με αφετηρία τα Προπύλαια στην οδό Πανεπιστημίου, ο ιστορικός Μενέλαος Χαραλαμπίδης ξενάγησε τους Αθηναίους στους δρόμους και στα κτίρια της πόλης, όπου σημειώθηκαν οι σημαντικότερες αντιστασιακές κινητοποιήσεις του αθηναϊκού λαού κατά την περίοδο της Κατοχής.

Σκοπός της εκδήλωσης είναι η ανάδειξη ενός σημαντικού μέρους της ιστορίας της πόλης που παραμένει μέχρι σήμερα άγνωστο και το οποίο συνδέεται με γεγονότα της νεώτερης Ιστορίας, όπως ο λιμός του χειμώνα 1941-1942, οι πρώτες διαδηλώσεις και απεργίες στην Κατοχή, οι Έλληνες συνεργάτες των ναζιστικών αρχών κατοχής και οι πράξεις αντίστασης εναντίον τους, οι χώροι κράτησης και βασανισμού αντιστασιακών, η δράση των μαυραγοριτών κ.ά.

Μέσα από την αφήγηση σε κάθε σταθμό του περιπάτου, θα γίνει προσπάθεια να ανασυσταθεί η μνήμη της κατοχικής Αθήνας, της Αντίστασης και των θυμάτων του αντιστασιακού αγώνα.

Διαδρομή ιστορικής περιήγησης:
Προπύλαια (αφετηρία) -Η κατοχική καθημερινότητα στην Αθήνα

Στάση 1η:  Οδός Μασσαλίας-  Ο κατοχικός λιμός και οι συνέπειές του

Την περίοδο της Κατοχής στην οδό Μασσαλίας, δίπλα στο κτίριο της Νομικής Σχολής, βρισκόταν athina_istorikos_peripatos2το κτίριο του Νεκροτομείου Αθηνών. Εδώ έφταναν τα φορτηγά του Δήμου μεταφέροντας πτώματα, θύματα του λιμού τον χειμώνα 1941-1942. Περίπου 40.000 Αθηναίοι πέθαναν από ασιτία, καθιστώντας την πείνα πρώτη αιτία θανάτου κατά τη διάρκεια της Κατοχής. Τα λαϊκά στρώματα, οι Μικρασιάτες πρόσφυγες του 1922 και η «νεόπτωχοι» της Κατοχής, υπήρξαν τα κύρια θύματα του λιμού. Στην κορύφωση του λιμού πέθαιναν στην Αθήνα περίπου 700 άτομα ημερησίως. Ένας Αθηναίος θυμάται ότι «τη φριχτή εκείνη εποχή είδαν παιδιά να τρώνε τα εμέσματα των Ιταλών και Γερμανών αξιωματικών έξω από τα εστιατόρια και τις ταβέρνες». Πολλές οικογένειες, για να μην παραδώσουν το δελτίο σίτισης του νεκρού στις αρχές, εγκατέλειπαν τα πτώματα στο δρόμο ή έξω από νεκροταφεία. Οι νεκροί θάβονταν σε ομαδικούς ανώνυμους τάφους. Το συλλογικό τραύμα του λιμού ήταν τόσο βαθύ που για δεκαετίες μετά η μνήμη της πείνας στοίχειωνε τις σκέψεις των Αθηναίων.

Στάση 2η: Τράπεζα της Ελλάδος (Πανεπιστημίου και Ομήρου) – 22 Ιουλίου 1943, η μεγάλη διαδήλωση του ΕΑΜ ενάντια στην επέκταση της βουλγαρικής ζώνης κατοχής στην Κεντρική Μακεδονία Το καλοκαίρι του 1943, η είδηση περί επέκτασης της βουλγαρικής ζώνης κατοχής στην Κεντρική Μακεδονία και ο κίνδυνος εισόδου Βουλγάρων στη Θεσσαλονίκη κινητοποίησε τις αντιστασιακές οργανώσεις. Το ΕΑΜ προκήρυξε γενική απεργία και διαδήλωση στις 22 Ιουλίου 1943.

Εκείνο το πρωί χιλιάδες διαδηλωτές κατέκλεισαν την οδό Πανεπιστημίου, κινούμενοι από την πλατεία Ομονοίας προς το Σύνταγμα. Στη συμβολή των οδών Πανεπιστημίου και Ομήρου αντίκρισαν οδόφραγμα γερμανικών αρμάτων μάχης, στρατού και ανδρών των ελληνικών Σωμάτων Ασφαλείας. Παρά το γεγονός ότι ήταν δεδομένη η ένοπλη επέμβαση των κατακτητών, οι διαδηλωτές αποφάσισαν να σπάσουν τον κλοιό. Όταν η κεφαλή της διαδήλωσης έφτασε στο ύψος της Ομήρου, δέχτηκε πυρά από γερμανικό στρατιωτικό όχημα που έφερε πολυβόλο στην καρότσα του. Οι νεκροί ξεπέρασαν τους 15, όλοι τους μέλη του ΕΑΜ, και οι τραυματίες τους 60. Η επέκταση της βουλγαρικής ζώνης κατοχής δεν πραγματοποιήθηκε. Ο Παπανδρέου απέφυγε να εκδηλώσει τις σαφείς προθέσεις του επί του πολιτειακού ζητήματος.

Στάση 3η: Σταδίου 15 -Οι απεργίες στην Τηλεφωνική Εταιρεία, το γερμανικό μπλόκο και η εκτέλεση 15 υπαλλήλων-μελών του ΕΑΜ Στην οδό Σταδίου 15 στεγάζονταν την περίοδο της Κατοχής η Τηλεφωνική Εταιρεία. Οι υπάλληλοί της βρέθηκαν στην πρωτοπορία των απεργιακών- αντιστασιακών κινητοποιήσεων των Δημοσίων Υπαλλήλων. Στις 12 Απριλίου 1942 πραγματοποίησαν την πρώτη μεγάλη απεργία στην Αθήνα, μια από τις πρώτες στην κατεχόμενη Ευρώπη. Παρά τις δημόσιες απειλές για άμεση απόλυση και βαριές ποινές φυλάκισης από τον δωσίλογο πρωθυπουργό Γεώργιο Τσολάκογλου, η απεργία συνεχίστηκε. Η ικανοποίηση πολλών αιτημάτων των απεργών αποτέλεσε μια νίκη της Αντίστασης που έδωσε κουράγιο στους κατακτημένους Αθηναίους. Στις 3 Μαΐου 1944, κατά τη διάρκεια μιας ακόμη απεργίας, Γερμανοί στρατιώτες και Έλληνες των Ταγμάτων Ασφαλείας πραγματοποίησαν μπλόκο στο κτίριο της Τηλεφωνικής Εταιρείας. Καταδότης, υπάλληλος της Τηλεφωνικής, είχε παραδώσει στα Τάγματα Ασφαλείας ονομαστική κατάσταση των υπαλλήλων που ήταν οργανωμένοι στο ΕΑΜ. Ακολούθησε η σύλληψη περίπου 200 ατόμων. Στις 7 Μαΐου 15 υπάλληλοι της Τηλεφωνικής Εταιρείας, μέλη του ΕΑΜ, εκτελέστηκαν στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής.

Στάση 4η:  Αρσάκειο – Τα στέκια της μαύρης αγοράς Την περίοδο της Κατοχής τα καταστήματα στις στοές του κέντρου λειτουργούσαν ως εστίες μαύρης αγοράς. Οι στοές πρόσφεραν κάλυψη στις παράνομες συναλλαγές, καθώς πίσω από την παραπλανητική βιτρίνα κρύβονταν άλλου είδους προϊόντα προς πώληση. Δικηγορικά και μεσιτικά γραφεία, καταστήματα ενδυμάτων, καθαριστήρια, λόγω έλλειψης εμπορευμάτων και ζήτησης για τις υπηρεσίες τους, είχαν μετατραπεί σε εστίες μαύρης αγοράς τροφίμων. Ο Τάσος Μωρίκης θυμάται: «Οι μαυραγορίτες στο κρύψιμο είναι άφθαστοι. […] Θυμάμαι πέρυσι ήθελες ντομάτες, τις εύρισκες στα φαρμακεία, ασπιρίνη την εύρισκες στο γαλατά, […] Έμπαινες σ’ ένα λουστρατζίδικο και στο κρυφό διαμέρισμα, αν σ’ έμπαζαν, έβλεπες όσπρια, αλεύρι, ζυμαρικά, ζάχαρη». Αυτοί όμως που εκμεταλλεύτηκαν κυρίως τις κατοχικές συνθήκες για να πλουτίσουν ήταν οι μεγαλομαυραγορίτες. Έμποροι, βιομήχανοι, εργολάβοι, έκρυβαν σε αποθήκες και εργοστάσια μεγάλες ποσότητες τροφίμων και ειδών πρώτης ανάγκης. Σε συνεργασία με τις γερμανικές και ιταλικές αρχές κατοχής διακινούσαν και πουλούσαν τα αγαθά αυτά στις υπέρογκες τιμές της μαύρης αγοράς αποκομίζοντας τεράστια κέρδη.

Στάση 5η: Πανεπιστημίου 64- Οι μαυραγορίτες και οι παράνομες ρουλέτες Στην οδό Πανεπιστημίου 64 λειτουργούσε κατά τη διάρκεια της Κατοχής η ρουλέτα του «Μαυροκέφαλου». Ήταν το μεγαλύτερο παράνομο καζίνο της Αθήνας με 12 ρουλέτες και 3 τραπέζια σεμέν ντε φερ. Απασχολούσε περίπου 100 άτομα προσωπικό και τα κέρδη κάθε βραδιάς ξεπερνούσαν το ιλιγγιώδες ποσό των 100 χρυσών λιρών.
Οι ρουλέτες γνώρισαν ιδιαίτερη άνθιση στα τέλη του 1943, όταν ο πληθωρισμός, τα έσοδα από τα athina_istorikos_peripatos3οχυρωματικά έργα των κατακτητών και η μαύρη αγορά, είχαν δημιουργήσει τεράστιο πλούτο στα χέρια εργολάβων και μαυραγοριτών, οι οποίοι «επένδυαν» τα παράνομα κέρδη τους στις ρουλέτες. Οι κατακτητές χρησιμοποιούσαν τις ρουλέτες για να χρηματοδοτούν τις υπηρεσίες τους, καθώς πουλούσαν πανάκριβα τις άδειες στους Έλληνες «επιχειρηματίες» και είχαν ποσοστά στα κέρδη.Η μεγαλύτερη ρουλέτα υπό τον έλεγχο των Γερμανών ήταν η «Φεμίνα» στην οδό Βουκουρεστίου, όπου λειτουργούσε και ακριβό εστιατόριο. Παράλληλα στους χώρους αυτούς οι Γερμανοί στρατολογούσαν Έλληνες πληροφοριοδότες που σύχναζαν εκεί ως πελάτες, συγκεντρώνοντας πολύτιμες πληροφορίες.

Στάση 6η: Πατησίων και Γλάδστωνος – Ανατίναξη των γραφείων της φασιστικής οργάνωσης ΕΣΠΟ από την αντιστασιακή οργάνωση ΠΕΑΝ Την περίοδο της Κατοχής στη συμβολή των οδών Πατησίων και Γλάδστωνος ήταν η έδρα της ΕΣΠΟ (Εθνική Σοσιαλιστική Πατριωτική Οργάνωση), μια από τις κυριότερες ελληνικές φιλοναζιστικές οργανώσεις. Η ΕΣΠΟ επιχείρησε να στρατολογήσει Έλληνες για να πολεμήσουν με τη γερμανική Βέρμαχτ κατά του Σοβιετικού Κόκκινου Στρατού. Παράλληλα διοργάνωνε αποστολές Ελλήνων εργατών στα εργοστάσια της Γερμανίας. Στις 20 Σεπτεμβρίου 1942, μέλη της αντιστασιακής οργάνωσης ΠΕΑΝ (Πανελλήνιος Ένωσις Αγωνιζομένων Νέων), τοποθέτησαν βόμβα ανατινάσσοντας το κτίριο. Από την έκρηξη σκοτώθηκε ο αρχηγός της ΕΣΠΟ Σπύρος Στεροδήμος. Λίγο αργότερα η ΕΣΠΟ διαλύθηκε. Η Ελλάδα ήταν η μοναδική ευρωπαϊκή κατεχόμενη χώρα η οποία δεν συγκρότησε εθελοντικά στρατιωτικά σώματα ντυμένα με τις στολές της γερμανικής Βέρμαχτ. Η προδοσία ενός χωροφύλακα οδήγησε στη σύλληψη της ηγετικής ομάδας της ΠΕΑΝ. Στις 7 Ιανουαρίου 1943 οι Γερμανοί εκτελέστηκαν τους Αθανάσιο Σκούρα, Ιωάννη Κατεβάτη, Δημήτρη Λόη και Διονύση Παπαδόπουλο, στις 4 Φεβρουαρίου 1943 τον αρχηγό της ΠΕΑΝ Κώστα Περρίκο, ενώ η Ιουλία Μπίμπα μεταφέρθηκε στη Γερμανία όπου εκτελέστηκε με αποκεφαλισμό.

Στάση 7η: Κοραή 4- Κομαντατούρα, Γερμανικές αρχές κατοχής και Έλληνες συνεργάτες τους Στο κτίριο της οδού Κοραή 4 στεγαζόταν κατά τη διάρκεια της Κατοχής το Γερμανικό Φρουραρχείο, γνωστό ως Κομαντατούρα. Εδώ οδηγούνταν όσοι συλλαμβάνονταν κατά τη διάρκεια αντιστασιακών κινητοποιήσεων, μετά από εφόδους γερμανικών και ελληνικών Σωμάτων Ασφαλείας σε εργοστάσια, πανεπιστήμια και συνοικίες και κατά τη διάρκεια των διαβόητων κατοχικών μπλόκων. Η Κομαντατούρα λειτουργούσε ως κέντρο μεταγωγής, όπου μετά από ολιγοήμερη κράτηση και ανακρίσεις, οι συλληφθέντες οδηγούνταν, ανάλογα με το παράπτωμα, στα γραφεία των Ες-Ες της οδού Μέρλιν, στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Χαϊδαρίου ή στις φυλακές των ελληνικών Σωμάτων Ασφαλείας. Στα υπόγεια του κτιρίου ήταν τα κρατητήρια, ενώ στους ορόφους τα ανακριτικά γραφεία και οι υπηρεσίες του Φρουραρχείου. Επίσης με εντολή του Φρουραρχείου καθορίζονταν ζητήματα καθημερινότητας, όπως το επιτρεπόμενο ωράριο κυκλοφορίας στους δρόμους.
Στην Κομαντατούρα υπηρετούσαν και Έλληνες έμμισθοι πράκτορες των Γερμανών, οι οποίοι συγκέντρωναν πληροφορίες για τη δράση μελών αντιστασιακών οργανώσεων.

ΠΗΓΗ: ΕΡΤ