Αναστασία Τσουκαλά στο tvxs / «Στην Ελλάδα δεν υιοθετήθηκε ποτέ το μοντέλο της ήπιας αστυνόμευσης»

Το βιβλίο της Αναστασίας Τσουκαλά «Η συστημική φύση της αστυνομικής βίας στην Ελλάδα» (εκδόσεις ΤΟΠΟΣ) δεν αποκαλύπτει απλά τα περιστατικά αστυνομικής βίας και αυθαιρεσίας στην Ελλάδα, ούτε περιορίζεται στο μεγάλο σκάνδαλο της διαχρονικής ατιμωρησίας. Η ερευνήτρια στο πανεπιστήμιο Paris Cité, στο οποίο έχει διατελέσει αναπληρώτρια καθηγήτρια Εγκληματολογίας, προσφέρει για πρώτη φορά μια πανοραμική θέα στην αστυνομική βία μελετώντας την μέσα από το πλέγμα αστυνομικών, κυβερνητικών και δικαστικών σχέσεων και αναδεικνύει πώς η δυναμική αυτή υπονομεύει τις απόπειρες ελέγχου της βίας και δημιουργεί πολιτική και νομική αταξία.

Το βιβλίο που ξεκινά με τη μνημειώδη φράση του Γεωργίου Ράλλη μετά τον θάνατο των Κουμή και Κανελλοπούλου το 1980, «Και ο Αρχάγγελος Μιχάηλ σπάθην κρατεί στα χέρια του για να αμυνθεί εναντίον των δαιμόνων. Δεν κρατεί άνθη», μελετά την αλλαγή του εύρους της αστυνομικής βίας από το 1990 και μετά, στέκεται σε 136 περιστατικά τα οποία έχει μελετήσει μέσα από επίσημα στοιχεία αλλά και 128 συνεντεύξεις καταγγελλόντων, εμφανίζει τα τρομακτικά ποσοστά υποθέσεων που δεν διερευνώνται ούτε στοιχειωδώς και αφήνει τον αναγνώστη να αντιληφθεί ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο που οδηγεί στην αποσιώπηση, τη συγκάλυψη, την αδυναμία των ανεξάρτητων θεσμών να προστατεύσουν τους πολίτες και να δικαιώσουν τα θύματα.

Στη συνέντευξη που παραχώρησε στο tvxs εξηγεί μεταξύ άλλων τις ιδιαιτερότητες της συστημικότητας της αστυνομικής βίας στην Ελλάδα που «…δεν υιοθετήθηκε ποτέ το μοντέλο της ήπιας αστυνόμευσης» όπως χαρακτηριστικά λέει.

Τι είναι αυτό που σας παρακίνησε να ερευνήσετε σε τόσο βάθος τη συστημική φύση της αστυνομικής βίας στην Ελλάδα;

Η θέαση της παροξυσμικής αστυνομικής βίας και της ανθρώπινης οδύνης σε πάρα πολλές διαδηλώσεις όπου είχα παρευρεθεί όταν έκανα έρευνα πεδίου για την αστυνόμευση των διαδηλώσεων. Εκεί γεννήθηκε το ερώτημα των αιτίων της διαιώνισης αυτής της μορφής βίας. Ήξερα ότι η έρευνα θα ήταν δύσκολη καθώς το θέμα δεν είχε μελετηθεί ποτέ διεθνώς υπό αυτό το πρίσμα, στη δε Ελλάδα το θέμα ήταν εντελώς ανεξερεύνητο. Ήξερα όμως και ότι όσο τα αίτια έμεναν ασαφή τόσο εξανεμίζονταν οι όποιες πιθανότητες ελέγχου της ΕΛ.ΑΣ.

Αναφέρετε πως ενώ η αστυνομική βία είναι στο επίκεντρο της έρευνας από τη δεκαετία του ΄60, η αστυνόμευση των διεθνικών διαδηλώσεων από τα τέλη της δεκαετίας του 1990 και μετά άνοιξε νέο ερευνητικό πεδίο. Με ποιον τρόπο άλλαξε το εύρος της αστυνομικής βίας;

Στα τέλη του 20ου αιώνα, σε πολλές αστικές δημοκρατίες άλλαξαν σταδιακά τα μοντέλα αστυνόμευσης περνώντας από την κλιμακούμενη ένταση στη διαπραγμάτευση και την αυτοσυγκράτηση. Όπως φάνηκε εκ των υστέρων, η ήπια αστυνόμευση δεν υπάκουε στο αξιακό σύστημα που πρέσβευε, ήταν απλώς συνυφασμένη με περιόδους πολιτικής και κοινωνικής σταθερότητας. Η μεταγενέστερη διασάλευση αυτής της σταθερότητας ώθησε την αστυνομία να υιοθετεί ξανά συγκρουσιακά μοντέλα αστυνόμευσης όταν αντιλαμβάνεται την κοινωνική συγκυρία ή αναταραχή με όρους κρίσης.

Ξεκινάτε με τα πολύ ενδιαφέροντα παραδείγματα από θέσεις είτε κοινές είτε σε αντίθεση, πολιτικών ανδρών από τον Ράλλη και τον Ζίγδη έως τον Βορίδη. Ποιος είναι ο συνδετικός ιστός όλων των κυβερνήσεων από τη μεταπολίτευση κι έπειτα στο θέμα της αστυνομικής βίας;

Η έμπρακτη αδυναμία ή απροθυμία να ελέγξουν την εξουσία της ΕΛ.ΑΣ και να ανακόψουν τη διαδικασία αυτονόμησής της.

Η Ελλάδα διαφοροποιείται κάπου στο θέμα αυτό από τις προηγμένες χώρες της Ευρώπης; Ακολουθεί τα συστήματα τους ή υπάρχουν και ιστορικοί λόγοι για τους οποίους βλέπουμε ειδικά χαρακτηριστικά; 

Στην Ελλάδα δεν υιοθετήθηκε ποτέ το μοντέλο της ήπιας αστυνόμευσης. Η ΕΛ.ΑΣ παρέμεινε ουσιαστικά καθηλωμένη στο ιστορικό αυταρχικό παρελθόν της, ως προς τους λόγους εκδήλωσης της αστυνομικής βίας, αναπτύσσοντας παράλληλα μια ωμή εξουσιαστική στάση προς την κοινωνία και την πολιτεία προκειμένου να αποφύγει τη λογοδοσία. Παρότι πολλές πτυχές του θέματος παρατηρούνται και σε ευρωπαϊκές χώρες με μακρόχρονη δημοκρατική παράδοση, η απουσία σχετικών ερευνών δεν επιτρέπει να γίνει σύγκριση.

Μελετήσατε 136 περιστατικά, κάνατε 128 συνεντεύξεις με καταγγέλλοντες, συνηγόρους και μάρτυρες. Τα ευρήματα είναι συγκλονιστικά όσο κι αν δεν ξαφνιάζουν ιδιαίτερα. Όπως για παράδειγμα τα ποσοστά των αδιερεύνητων περιστατικών, με την απουσία πειθαρχικών ερευνών που φτάνουν είναι 49,2%. Όπως τα ποσοστά που φανερώνουν την πλήρη απαξίωση των αλλοδαπών, τις επικοινωνιακές πρακτικές της ΕΛ.ΑΣ. κ.ά. Τι σας ξάφνιασε περισσότερο από τα ευρήματα που δεν ήταν έως τώρα γνωστά;

Τα πάρα πολλά περιστατικά που έμειναν παράνομα αδιερεύνητα παρά την ύπαρξη σοβαρών τραυματισμών, βιντεοληπτικού υλικού ή σοβαρών παραβιάσεων των κανόνων εμπλοκής. Οι ψευδεπίγραφες έρευνες, δηλαδή οι ανακοινώσεις περί διενέργειας πειθαρχικών ερευνών που στην πραγματικότητα δεν διενεργήθηκαν ποτέ.

Ο καθοριστικός ρόλος των σχέσεων εξουσίας στη (μη) διερεύνηση, όπως φαίνεται σαφώς από τα περιστατικά που ανέλυσα όπου οι αυτοαπασχολούμενοι δημοσιογράφοι ή εργαζόμενοι σε ενημερωτικές ιστοσελίδες χαμηλής επισκεψιμότητας που κατήγγειλαν ότι υπέστησαν βία δεν κρίθηκαν «άξιοι» πειθαρχικής έρευνας, ακόμα και όταν είχαν τραυματιστεί σοβαρά ή υπήρχε βιντεοληπτικό υλικό.

Ποια μοτίβα επαναλαμβάνονται διαχρονικά στο θέμα της συγκάλυψης;

Στην ΕΛ.ΑΣ η συγκάλυψη τελείται τόσο σε θεσμικό επίπεδο όσο και από τους λεγόμενους μάχιμους αστυνομικούς. Στην πρώτη περίπτωση, αναφέρω ενδεικτικά την πολυεπίπεδη κατάχρηση της διακριτικής ευχέρειας των διεξαγόντων πειθαρχικές έρευνες και την έμπρακτη άρνηση συνεργασίας με τον Συνήγορο του Πολίτη κατά τη διενέργεια των πειθαρχικών ερευνών, καθώς και την έμπρακτη αποδοχή ή ανοχή της απουσίας διακριτικών. Η δεύτερη περίπτωση περιλαμβάνει την ποινικοποίηση ατόμων που καταγγέλλουν αστυνομική βία, την εκφορά αναληθών εκδοχών της πραγματικότητας και την καταστροφή αποδεικτικών στοιχείων.

Το πρίσμα μέσα από το οποίο μελετάτε την αστυνομική βία αναδεικνύει τον πολυπαραγοντικό της χαρακτήρα που έχει τις ρίζες του στο γενικότερο σύστημα επιβολής εξουσίας. Αυτό κάνει τον αναγνώστη να χάνει την ελπίδα του για τον όποιο «εκδημοκρατισμό» υπόσχονται οι εκάστοτε εξουσίες. Ποια είναι η γνώμη σας;

Πρέπει να πάψουμε να λειτουργούμε με λογική ανάθεσης. Οφείλουμε να απαιτήσουμε από τα κοινοβουλευτικά κόμματα να ζητήσουν να ενισχυθεί το προσωπικό του υποστελεχωμένου Συνηγόρου του Πολίτη και να καταθέσουν τροπολογίες για να καταρτιστεί ένα πρωτόκολλο πειθαρχικής διερεύνησης και να αρθεί το καταχρηστικό απόρρητο για ορισμένους κανόνες εμπλοκής. Παράλληλα όμως καλούμαστε να προβούμε σε αυτόνομες νομικές ενέργειες.

Αναφέρω ενδεικτικά: διεκδίκηση της άσκησης δίωξης σε περίπτωση σαφούς ψευδορκίας αστυνομικού, άσκηση προσφυγής στο Συμβούλιο της Επικρατείας για την ακύρωση της υπουργικής απόφασης που προβλέπει την αντισυνταγματική και παράνομη εμπλοκή μηχανοκίνητων ομάδων στην αστυνόμευση διαδηλώσεων, υποβολή μήνυσης και αναφορά στον Συνήγορο του Πολίτη κατά του αδρανούς ανώτερου αξιωματικού που όφειλε να διατάξει τη διενέργεια πειθαρχικής έρευνας.

Ήρθατε σε επαφή με θύματα. Τι έχουν ανάγκη πέρα από μια δικαίωση που χάνεται στο καθεστώς της ατιμωρησίας;

Δικαίωση δεν σημαίνει μόνο δημόσια αποκήρυξη του τελεσθέντος αδικήματος και τιμωρία του δράστη. Σημαίνει επίσης ηθική αναγνώριση της οδύνης του θύματος και συμβολική πολιτειακή επανένταξη μέσω της αλληλεγγύης της πολιτείας προς αυτό. Η ανάγκη για δικαίωση είναι μεν ατομική, προκειμένου να επουλωθεί το ψυχικό του τραύμα, αλλά ταυτόχρονα και συλλογική.

Χωρίς δικαιοσύνη δεν νοείται συλλογικός βίος. Χωρίς δικαιοσύνη δεν νοείται περιορισμός της αστυνομικής βίας. Η ανάγκη των θυμάτων για δικαίωση εμπεριέχει επομένως και την προσπάθειά τους να διαφυλάξουν τον ηθικά, κοινωνικά και πολιτειακά αξιοβίωτο συλλογικό βίο και να αποτρέψουν την ύπαρξη μελλοντικών θυμάτων.