Το ότι οι συνθήκες κράτησης στα κατά τόπους αστυνομικά κρατητήρια και κέντρα αλλοδαπών, τόσο στην πρωτεύουσα όσο και στην επαρχία, είναι κατά κανόνα «απάνθρωπες και εξευτελιστικές» -κατά τα λόγια διεθνών φορέων, δεν είναι κάτι άγνωστο. Δυστυχώς, όμως, πληροφορίες για τις συνθήκες αυτές σπάνια βρίσκονται στην επικαιρότητα, με αποτέλεσμα πολλές λεπτομέρειες να μην είναι ευρέως γνωστές.

Στην πραγματικότητα δεν πρόκειται για πρόσφατο πρόβλημα. «Εμείς εδώ και πάρα πολλά χρόνια φωνάζουμε για τα κρατητήρια» διαμαρτύρεται η κα Ιωάννα Δρόσου από την Πρωτοβουλία για τα Δικαιώματα των Κρατουμένων.

Τα προβλήματα είναι πολλά, τα κυριότερα εξ αυτών είναι ο ολοένα αυξανόμενος αριθμός των κρατουμένων στα κέντρα αυτά, οι ελλιπείς και συχνά απαράδεκτες υποδομές, η έλλειψη βασικών αναγκαίων ειδών και η ακατάλληλη συμπεριφορά των αστυνομικών.

Υπερπληθυσμός στα κρατητήρια

«Έχουμε φτάσει να έχουμε τουλάχιστον 5.000 ανθρώπους στα κρατητήρια αυτά» δηλώνει η κα Δρόσου. Το πρόβλημα, βέβαια, δεν έχει να κάνει μόνο με τον αυξημένο, πέρα από τις προβλεπόμενες προδιαγραφές των κέντρων, αριθμό των ατόμων που μεταφέρονται σε αυτά.

«Ενώ ο νόμος προβλέπει ότι η κράτηση στα κέντρα αυτά δεν πρέπει να υπερβαίνει τις 48 ώρες, υπάρχει ένα παραθυράκι στο νόμο το οποίο ορίζει ότι μπορείς να μείνεις έως και 3 μήνες. Και η συνήθης πρακτική είναι ότι τους κρατάνε 3 μήνες και τη μέρα που λήγει το διάστημα αυτό τους αποφυλακίζουν μόνο για να τους συλλάβουν στην επόμενη γωνία την ίδια μέρα. Και στη συνέχεια έχουν το «δικαίωμα» να τους κρατήσουν άλλους 3 μήνες και ούτω καθεξίς. Αποτέλεσμα να υπάρχουν περιπτώσεις ανθρώπων που βρίσκονται στα κρατητήρια για τουλάχιστον 1 χρόνο» εξηγεί η ίδια.

«Στα αστυνοµικά τµήµατα υπάρχουν κρατούµενοι ξεχασµένοι εδώ και µήνες όταν το ανώτερο διάστηµα κράτησης στο τµήµα είναι 48 ώρες», καταγγέλλουν ανώτεροι αξιωµατικοί της ΕΛ.ΑΣ, σύμφωνα με πρόσφατο δημοσίευμα της εφημερίδας «Τα Νέα».

«Υπερδιπλάσιος αριθµός κρατουµένων από αυτόν που πραγµατικά έχουν σχεδιαστεί για να φιλοξενούν καταγράφεται σε καθηµερινή βάση στα αστυνοµικά τµήµατα της Οµόνοιας, της Ακρόπολης, του Κολωνού, του Αγίου Παντελεήµονα, αλλά και της Γενικής Αστυνοµικής Διεύθυνσης Αττικής, ενώ στη διεύθυνση Αλλοδαπών έχουν χρησιµοποιηθεί µέχρι και τα υπόγεια για να στοιβαχτούν όπως όπως κρατούµενοι, σύµφωνα µε καταγγελίες αστυνοµικών», αναφέρει η ίδια πηγή.

Σε κέντρα κράτησης, μάλιστα, όπως αυτό της Πέτρου Ράλλη, ο αριθμός των κρατουμένων ξεπερνά ίσως και πέντε ή έξι φορές τον αριθμό που προβλέπεται για τις εγκαταστάσεις αυτές. Και η λύση, βέβαια, δεν είναι η μεταφορά τους στις φυλακές, οι οποίες είναι επίσης ασφυκτικά γεμάτες, σημειώνουν η κα Δρόσου και η κα Μπολάνη από την Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, στην οποία ανήκουν και φορείς όπως ο Συνήγορος του Πολίτη.

Στην πραγματικότητα, «ο υπερπληθυσμός στα αστυνομικά κρατητήρια παρατηρείται σε μεγάλο βαθμό και επειδή υπάρχει υπερπληθυσμός στις φυλακές. Στη Θεσσαλονίκη, λόγου χάρη, δεν υπάρχει χώρος στις δικαστικές φυλακές με αποτέλεσμα οι κρατούμενοι να μεταφέρονται στα κρατητήρια» εξηγεί η κα Μπολάνη, τονίζοντας ότι τα θέματα υπερπληθυσμού σε φυλακές και κέντρα αλλοδαπών επιδεινώνουν το πρόβλημα του υπερπληθυσμού στα αστυνομικά κρατητήρια.

Σε πρόσφατη αυτεπάγγελτη έρευνά του σε κρατητήρια της Θεσσαλονίκης ο Συνήγορος του Πολίτη διαπίστωσε σώρευση των κρατουμένων σε χώρους αστυνομικής κράτησης και υπενθύμισε ότι «οι υποδομές των αστυνομικών κρατητηρίων είναι προορισμένες για την κράτηση ατόμων για πολύ μικρά διαστήματα, είτε κατά την προδικασία είτε στην περίπτωση μεταγωγής.» Τόνισε, δηλαδή, ότι πρόκειται για χώρους προσωρινής κράτησης. Παρόλα αυτά, σημειώνεται, δεν είναι σπάνιο να κρατείται υψηλός αριθμός κρατουμένων να παραμένουν στα κρατητήρια από 10 μέρες έως και τρεις και παραπάνω μήνες.

«Πρέπει όμως να έχουμε υπόψιν ότι τα νούμερα πλέον δεν είναι διαχειρίσιμα, δηλαδή μιλάμε για μεγάλους αριθμούς ατόμων που οδηγούνται στα κρατητήρια, καθώς και σημαντική αύξηση του αριθμού των αλλοδαπών που αναμένουν την απέλασή τους και κρατούνται στα κρατητήρια» αναφέρει η κα Μπολάνη.

Απαράδεκτες υποδομές

«Πρέπει να σημειωθεί ότι τα κρατητήρια δεν έχουν τις υποδομές μιας φυλακής, όχι ότι έχει αξιόλογες δομές μια φυλακή, αλλά έχει τουλάχιστον κάποια τουαλέτα μέσα στο κελί, υπάρχει δυνατότητα προαυλισμού και οι κρατούμενοι έχουν τη δυνατότητα να μετακινηθούν στους διαδρόμους ή σε κοινόχρηστους χώρους όπως η κουζίνα. Αντιθέτως, στα κρατητήρια οι άνθρωποι αυτοί μπορούν να βρίσκονται μόνο στο κελί τους» καταγγέλλει το μέλος της Πρωτοβουλίας για τα Δικαιώματα των Κρατουμένων.

Υπάρχουν, ασφαλώς, και περιπτώσεις, όπως αυτή των κρατητηρίων της Πέτρου Ράλλη, όπου η ταράτσα έχει μετατραπεί σε προαύλιο, χωρίς, όμως, να υπάρχει κάποιο έστω υποτυπώδες σκέπαστρο. Αποτέλεσμα «πολλοί από τους κρατουμένους εκεί να κρυώνουν και να αρνούνται να βγουν.»

Η κατάσταση, μάλιστα, στους χώρους κράτησης της Διεύθυνσης Αλλοδαπών, αναφέρει ο Συνήγορος του Πολίτη, είναι ακόμη πιο τραγική, καθώς σε περσινή του επίσκεψη διαπίστωσε ότι ο χώρος προαυλισμού χρησιμοποιείται ως χώρος κράτησης των υπό μεταγωγήν αλλοδαπών. Στην καλύτερη περίπτωση τους παρέχεται μια κουβέρτα τις κρύες μέρες του χειμώνα.

Έλλειψη βασικών ειδών και απαράδεκτες συνθήκες υγιεινής

Επιπλέον, παρατηρείται έλλειψη βασικών ειδών, όπως στρώματα ή σεντόνια και δεν υπάρχουν αποδεκτές συνθήκες υγιεινής, με αποτέλεσμα σημαντικός αριθμός των κρατουμένων να κολλάνε δερματικά νοσήματα όπως ψώρα ή αρρώστιες όπως η ηπατίτιδα, αναφέρει η κα Δρόσου.

Πρόσφατη καταγγελία η οποία μας έγινε από κρατητήριο στη Ρόδο, επισημαίνει η κα Δρόσου, είναι ότι δεν υπήρχαν στρώματα για τους κρατουμένους εκεί.

«Οι κρατούμενοι στα κέντρα αυτά δεν έχουν τη δυνατότητα να κάνουν κάποιο μπάνιο, οπότε φαντάζεστε τις συνθήκες υγιεινής που επικρατούν εκεί», δηλώνει η κα Μπολάνη.

Συμπεριφορά των αστυνομικών

Και οι αστυνομικοί και λόγω ελλιπούς εκπαίδευσής τους και λόγω του φόβου τους είναι απαράδεκτοι, πετάνε το φαγητό από μακριά για να μην τους πλησιάσουν, γενικώς όσο μπορούν τους αποφεύγουν, μας αναφέρει.

«Χαρακτηριστικό παράδειγμα η κατάσταση σε κρατητήριο στην επαρχία όπου πετάνε μια κατσαρόλα φαγητό στη μέση ενός κελιού και καλούνταν οι κρατούμενοι να χωρίσουν μόνοι τις μερίδες τους. Το πρόβλημα όμως είναι ότι πολλοί εξ αυτών έμεναν νηστικοί γιατί φοβόντουσαν να πλησιάσουν στο κελί» καταγγέλλει η κα Δρόσου.

Η Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου σε πρόσφατη έκθεσή της αναγνωρίζει το πρόβλημα αυτό και ζητά κρατική μέριμνα ώστε να υπάρχει σωστή εκπαίδευση των αστυνομικών στα ανθρώπινα δικαιώματα και σε ανακριτικές μεθόδους, «να υπάρξει σαφές μήνυμα από τη φυσική και πολιτική ηγεσία του υπουργείο Προστασίας του Πολίτη, για μηδενική ανοχή τέτοιων περιστατικών και ταυτόχρονα να γίνεται ενδελεχής διερεύνηση των καταγγελιών και να επιβάλλονται κυρώσεις» και, τέλος, «αλλαγές στο Πειθαρχικό Δίκαιο Αστυνομικού Προσωπικού προς την κατεύθυνση που έχει επιδείξει ο Συνήγορος του Πολίτη.»

Οι κινήσεις της πολιτείας και η επίλυση του προβλήματος

Το πρόβλημα, βέβαια, δεν μπορεί να επιλυθεί από τα αστυνομικά τμήματα, αλλά από το αρμόδιο υπουργείο.

«Κάθε φορά που επικοινωνούμε με τα αστυνομικά τμήματα μας λένε ότι είναι ενήμεροι για την κατάσταση και τα προβλήματα που υπάρχουν αλλά δεν μπορούν να κάνουν τίποτα γι αυτά. Η λύση πρέπει να δοθεί κατευθείαν από το υπουργείο, το οποίο πρέπει να λάβει τα απαραίτητα μέτρα» εξηγεί η κα Δρόσου.

«Με την αλλαγή της κυβέρνησης προς το παρόν δεν έχουμε δει κάποια απτή αλλαγή» δηλώνουν οι εκπρόσωποι και των δυο φορέων.

«Εμείς αποστείλαμε την έκθεση με τις προτάσεις μας προς την πολιτεία από εκεί και πέρα το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να περιμένουμε. Προς το παρόν από το αρμόδιο υπουργείο δεν έχουμε λάβει κάποια επίσημη απάντηση ως προς την έκθεση και τα πορίσματά της» αναφέρει η κα Μπολάνη.

Η κα Δρόσου με τη σειρά της μας είπε ότι έχει πληροφορηθεί για τις προθέσεις της κυβέρνησης «να περάσει κάποια καινούργια νομοσχέδια μέχρι τα Χριστούγεννα, τα οποία θα αφορούν τη βελτίωση των συνθηκών με την αλλαγή της υπάρχουσας νομοθεσίας, αλλά ακόμη όλα είναι στα λόγια, δεν έχουμε δει τίποτα γραπτά.»

Η κα Μπολάνη μας ενημέρωσε σχετικά με την πρόσφατη εξαγγελία από πλευράς του υπουργείου προστασίας του πολίτη για τη δημιουργία κέντρων πρώτης υποδοχής, των λεγόμενων screening centers. «Σαφώς δεν πρόκειται για θέμα το οποίο σχετίζεται άμεσα με τα κρατητήρια, αν και πρόκειται για αλληλένδετα θέματα, ειδικά αν σκεφτεί κανείς, ότι επειδή δεν υπάρχουν αρκετοί τέτοιοι χώροι κράτησης αλλοδαπών πολλοί καταλήγουν να κρατούνται σε αστυνομικά κρατητήρια.»

«Δηλαδή δεν πρέπει να υποτεθεί ότι ενδεχόμενη δημιουργία των κέντρων αυτών θα οδηγήσει σε επίλυση του προβλήματος. Τα κέντρα αυτά φορούν νεοεισερχόμενους αλλοδαπούς χωρίς νομιμοποιητικά έγγραφα και οι οποίοι σε περίπτωση που συλληφθούν μεταφέρονται σε αυτά, όπου διαχωρίζονται σε κατηγορίες όπως πρόσφυγες, οικονομική μετανάστες, ευάλωτες κοινωνικές ομάδες. Στη συνέχεια η λογική είναι ότι μέσα σε 15 μέρες η διαδικασία αυτή πρέπει να έχει ολοκληρωθεί και από εκεί και πέρα τα άτομα αυτά παραπέμπονται σε αντίστοιχες δομές και διαδικασίες.

Καταλαβαίνετε όμως ότι οι αλλοδαποί εκείνοι που θα κριθούν υπό απέλαση και βρίσκονται υπό κράτηση κάπου πρέπει να μεταφερθούν. Η αυτονόητη λύση, δυστυχώς, είναι και πάλι τα κρατητήρια» εξηγεί η κα Μπολάνη.

«Άμα δεν λυθεί το ένα πρόβλημα δεν μπορείς να λύσεις το άλλο» αναφέρει χαρακτηριστικά, τονίζοντας την αλληλοσύνδεση των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν φυλακές, κέντρα αλλοδαπών και αστυνομικά κρατητήρια.

Εξάλλου, οι κατά καιρούς ανακοινώσεις από τις αρμόδιες αρχές για δημιουργία χώρων κρατήσεων σε διάφορες περιοχές σπάνια γίνονται πράξη, εξαιτίας εν μέρει και των αντιδράσεων της τοπικής κοινωνίας.

«Στην ουσία οι λύσεις πρέπει να δοθούν σε άλλα επίπεδα, όπως το νομοθετικό, γιατί όσα κέντρα κράτησης και να φτιάξουμε δεν πρόκειται να δοθεί κάποια βάσιμη λύση στο πρόβλημα. Γι αυτό κι εμείς πέρα από τις προτάσεις μας για επιπλέον δομές προτείνουμε και νομοθετικά μέτρα» καταλήγει το μέλος της επιτροπής.

Καταδίκες της Ελλάδας από Διεθνείς φορείς

Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων καταδίκασε τη χώρα μας για πρώτη φορά για παραβίαση του σχετικού άρθρου για συνθήκες κράτησης το 2001. Οκτώ χρόνια αργότερα, το Δεκέμβριο του 2009 η αρμόδια Επιτροπή Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης θεώρησε ότι η Ελλάδα έχει λάβει τα απαραίτητα γενικά μέτρα για συμμόρφωση και έκλεισε την επίμαχη υπόθεση.

Υπάρχουν, όμως, πολλοί φορείς, ευρωπαϊκοί και εγχώριοι οι οποίοι θεωρούν το θέμα κάθε άλλο παρά λήξαν.

Ο ίδιος φορέας, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο έχει, μάλιστα, καταδικάσει την Ελλάδα 6 ακόμη φορές έκτοτε για τον ίδιο λόγο, κάνοντας κατά καιρούς λόγο για «απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση των κρατουμένων.» Κάθε φορά, λοιπόν, το Δικαστήριο αναφέρει την υπόθεση στην Επιτροπή των Υπουργών, η οποία ζητά από τη χώρα μας επιπλέον πληροφορίες σχετικά, καθώς και μια λίστα των μέτρων τα οποία προτίθεται να λάβει. Και, στη συνέχει, επιφυλάσσεται να επανεξετάσει την υπόθεση σε επόμενη συνεδρίασή της.

«Από τη στιγμή σύνταξης της τελευταίας μας έκθεσης το 2010 επειδή έχουν υπάρξει τελευταία αρκετές καταδικαστικές αποφάσεις για τις συνθήκες κράτησης έχει ανοίξει ένας νέος κύκλος διαβουλεύσεων με την αρμόδια επιτροπή των υπουργών αλλά πρόκειται στην πραγματικότητα για μια εξαιρετικά χρονοβόρα διαδικασία, η οποία και μπορεί να κρατήσει και τρία και τέσσερα χρόνια για να κλείσει μια υπόθεση από την επιτροπή των υπουργών, να θεωρήσει ότι όντως έχουν ληφθεί τα κατάλληλα μέτρα» αναφέρει η κα Μπολάνη.

Από τα αστυνομικά τμήματα τα οποία επισκέφτηκε το 2007 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Πρόληψης Βασανιστηρίων σε Αττική και Έβρο μόνο σε τρία εξ αυτών οι συνθήκες κρίνονται κατάλληλες. Στα υπόλοιπα, αναφέρει η σχετική έκθεση, υπάρχουν σημαντικά προβλήματα φυσικού αλλά και τεχνητού φωτισμού, εξαερισμού, καθαριότητας, υπερπληθυσμού και έλλειψη προαύλιου χώρου.

Τον επόμενο χρόνο σε νέα επίσκεψή της και παρά τις παρατηρήσεις τις οποίες υπέβαλε στις αρμόδιες αρχές, η Επιτροπή σημειώνει ότι δεν παρατηρούνται σημαντικές βελτιώσεις στα τμήματα αυτά. Αντιθέτως, «οι συνθήκες κράτησης παραμένουν ζοφερές, καθώς ο υπερπληθυσμός παραμένει ο κανόνας, επιδεινώνοντας την ήδη κακή υποδομή και τις συνθήκες υγιεινής.»

Πέραν του ζητήματος του υπερπληθυσμού και στις διεθνείς αυτές εκθέσεις γίνεται λόγος για μικρή ή καθόλου πρόσβαση σε φυσικό φως, ανεπαρκή εξαερισμός, ελλιπής καθαριότητα ειδικά στους χώρους υγιεινής, έλλειψη ειδών υγιεινής, έλλειψη κρεβατιών και κουβερτών, έλλειψη προαύλιου χώρου ή/και ελλιπής χρήση αυτών.

Η ελληνική κυβέρνηση στις συστάσεις της Επιτροπής απάντησε απαριθμώντας μέτρα τα οποία έχουν ληφθεί προς βελτίωση των υπαρχουσών συνθηκών στους χώρους κράτησης, προβάλλοντας σε σημεία δικαιολογίες όπως το ότι «ο προαυλισμός των κρατουμένων στο ΑΤ Κυψέλης δεν λαμβάνει χώρα επειδή παραπονούνται οι περίοικοι και επειδή θα απαιτείτο μεγάλος αριθμός αστυνομικών για την επιτήρησή τους!»