Δεκαεννέα αγωνιστές και αγωνίστριες κατά της δικτατορίας έφυγαν από τη ζωή τον τελευταίο χρόνο. Τιμώντας τη μνήμη τους, το  tvxs.gr τους αφιερώνει το κεντρικό του θέμα για την σημερινή επέτειο των 54 χρόνων από το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου του 1967 και δημοσιεύει σχετικά αποσπάσματα από συνεντεύξεις που έδωσαν τρεις από αυτούς (Γλέζος, Κοροβέσης, Βαλυράκης) στην εκπομπή «Ρεπορτάζ χωρίς σύνορα». Στο τέλος του κειμένου, θα διαβάσετε την πλήρη λίστα των δεκαεννέα.

Ads

ΜΑΝΩΛΗΣ ΓΛΕΖΟΣ

Στις 21 Απριλίου 1967, ήμουν τότε διευθυντής της ΑΥΓΗΣ, κι έφυγα μια η ώρα περίπου τα μεσάνυχτα από την εφημερίδα. Φτάνω στο σπίτι μου στην Κυψέλη, έφαγα και μόλις πήγα να κοιμηθώ χτυπάει το κουδούνι της πόρτας. Ρωτάω ποιος είναι, και προσπαθώ να δω από το παραθυράκι, αλλά αυτός είχε κολλήσει το κεφάλι του στο παραθυράκι για να μην δω ποιοι άλλοι ήταν μαζί. «Ποιος είναι;». Μου λέει: «Ένας φίλος σού φέρνει ένα μήνυμα από τον Αντώνη Μπριλάκη». Ο Αντώνης Μπριλάκης ήταν συνεργάτης μου στην ΕΔΑ, και αυτός προσπαθούσε έτσι να με παραπλανήσει. Δεν άνοιξα, σπάσανε την πόρτα με τους υποκόπανους, μπήκανε μέσα, με συνέλαβαν με τις πιτζάμες και με πήραν σηκωτό, γιατί αντιπάλευα. Με κατεβάσανε με τα πόδια από τα σκαλιά και μας περίμεναν τρία φορτηγά αυτοκίνητα του στρατού. Με βάλανε στο μεσαίο από αυτά και φύγαμε. Ρωτάω τον επικεφαλής αξιωματικό που ήταν έφεδρος, γιατί τα κάνουν όλα αυτά και μου λέει: «Για την ασφάλειά σας κύριε Γλέζο».

Λέω: «Τι ασφάλεια; Με συλλαμβάνετε για την ασφάλειά μου;». Μου λέει επιμένοντας: «Για την ασφάλειά σας», οπότε ξαφνικά στην Πατησίων ακούω το χαρακτηριστικό ήχο από τις ερπύστριες των τανκς και του λέω: «Ποια ασφάλεια; Εδώ βλέπω άρματα μάχης». Κατάλαβα εκείνη την ώρα ότι έγινε δικτατορία.

Ads

Φτάσαμε στο Γουδί και με βάλανε στο πρώτο θάλαμο όπου εκπαιδεύονταν στα άρματα μάχης οι υπαξιωματικοί. Εκεί είδα και τον Λεωνίδα Κύρκο και πιάσαμε κουβέντα. Υπήρχε ένας σκοπός στα παράθυρα του θαλάμου και στον μέσα θάλαμο ήταν ξαπλωμένος σε ένα κρεβάτι ο Γεώργιος Παπανδρέου. Σε λίγο φέρνουνε και τους δύο Κατσωτέους, πατέρα και γιο. Έπειτα από λίγο φέρνουνε τον Κώστα Μητσοτάκη με τις πιτζάμες και αυτόν, φέρνουν τον Κόκκα της ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ, φέρνουν τον Ψαθά, φέρνουνε τον Πουρνάρα, που έβγαζε τον ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ. Όλοι εμείς ήμασταν οι πρώτοι συλληφθέντες.ΠΑρ΄ότι μας το είχαν απογορεύσει αρχίσαμε να κουβεντιάζουμε και ύστερα από λίγο πήγαμε και στο θάλαμο που ήταν ο Γεώργιος Παπανδρέου. Έκανα μια κουβέντα μαζί του, χαμηλόφωνα διότι φοβόμασταν μήπως μας ακούνε με ακουστικά. Ο Γ. Παπανδρέου βρισκόταν σε μεγάλο κέφι. Εκείνη την ώρα που κουβεντιάζαμε μαζί λέει: «Είδες, ο Παναγιωτάκης ο Κανελλόπουλος δεν κατάφερε πάλι να κλείσει μήνα ως πρωθυπουργός». Αυτοί οι δύο βρισκόντουσαν πάντοτε σε αντιπαράθεση στα πολιτικά πράγματα και τον Κανελλόπουλο τον «κυνηγούσε» που δεν είχε καταφέρει ποτέ να κάνει πρωθυπουργός παραπάνω από ένα μήνα κάθε φορά.

Προσπαθούσαμε να δούμε την έκτασή του πραξικοπήματος, ποιοι το είχαν οργανώσει. Με τον Μητσοτάκη κάναμε μια πολύ μεγάλη κουβέντα για να βρούμε τις αιτίες. Προσπαθήσαμε να κοιτάξουμε όταν ανοιγόκλεινε η πόρτα και ανακαλύψαμε ότι στον άλλο θάλαμο είχαν τον Ανδρέα Παπανδρέου, τον Παπαληγούρα, τον Ράλλη, τους επικεφαλείς στρατηγούς της ΚΥΠ και τον Γιάννη Αλευρά. Το απογευματάκι, μπαίνει μέσα ένας αξιωματικός με μπότες και στολή. Μας λέει, «σχηματίστηκε κυβέρνηση κι εγώ είμαι ο υπουργός Εσωτερικών». Έφυγε από εμάς και πάει μέσα στον Γεώργιο Παπανδρέου να κάνει μια κουβέντα μαζί του, αλλά δεν ακούσαμε τι ειπώθηκε. Πέρασε και από τους Κατσωτέους, κάτι είπανε και μετά πέρασε από μπροστά μας. Του λέμε, θέλουμε τουλάχιστον τα ρούχα μας, γιατί ήμασταν με τις πιτζάμες εγώ και ο Κώστας Μητσοτάκης. Λέει: «Θα σας τακτοποιήσουμε» και φεύγει. Ρωτάω τον Κώστα: «Ποιος είναι αυτός; Τον ξέρεις;» Μου λέει: «Ναι, ο Παττακός. Ειναι επικεφαλής των τεθωρακισμένων». Του λέω: «Και ποιος τον έβαλε σε αυτή την θέση;». Μου λέει: «Εμείς τον βάλαμε»., δηλαδή οι κυβερνήσεις των αποστατών. Και του απαντώ, «Και ρωτάς τώρα, γιατί έγινε το πραξικόπημα.»!

ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΚΟΡΟΒΕΣΗΣ

Μας κοιτάζανε γενικά οι ποινικοί στις φυλακές της Αίγινας, λίγο-πολύ με ένα είδος περιφρόνησης. Με ρώτησε ένας, «Τι κάνατε εσείς; Εγώ έχω σκοτώσει δύο!». Του λέω «Εμείς για τις ιδέες..». «Τί, για τις ιδέες;», μου λέει «… έλα μωρέ, τα δικά σας χρόνια είναι πληθωρικά… (δηλαδή εννοούσε εικονικά), ενώ εμείς θα τα εκτίσουμε όλα!».

Στην φυλακή ήταν μαζί μου ο σκηνοθέτης, ο Λέων Λοΐσιος, ο Θέμης Μπανούσης ο εκδότης του Εξάντα, ήταν ο Πέτρος Δρίτσας καθηγητής Πανεπιστημίου στην Κρήτη σήμερα, και στο διπλανό κρεβάτι από μένα ήταν ο θεωρητικός κινηματογράφου, Βασίλης Ραφαηλίδης. Επίσης ήταν δύο Κύπριοι (αν θυμάμαι καλά ο ένας λεγόταν Δημητρίου) που ανήκαν στο κόμμα του Λυσαρίδη, σπουδάζαν στην Ελλάδα και ήταν υπέρ του ένοπλου αγώνα. Αυτά τα ονόματα είναι που μου έχουν μείνει. Και ήταν όλοι άνθρωποι που δεν τους ήξερα. Εκεί τους γνώρισα.

Στην Αίγινα  ήμουν 5-6 μήνες. Κι άλλους τόσους Ασφάλεια και Αβέρωφ. Μετά τους βασανισμούς. ήμουνα καταπονημένος, αλλά είχα το αντίδοτο ότι ήμουν νέος, εικοσιέξι χρονών. Οπότε αν είσαι νέος δε χαμπαρίζεις και πολλά πράγματα. Μετά έρχονται οι συνέπειες, ύστερα από δεκαετίες. Έχω πέντε σπόνδυλους μετατοπισμένους, τρεις στο σβέρκο και δύο στη μέση, που δεν γίνεται τίποτα. Δηλαδή πονάς και πρέπει να είσαι συνέχεια με ειδικές γυμναστικές και φυσικοθεραπείες.

Υπάρχουν και τα ψυχολογικά τραύματα, που είναι τα χειρότερα. Μάλιστα με πρωτοβουλία ενός εκ των δικηγόρων που ήταν υπερασπιστής μας και μετά υπουργός Δικαιοσύνης στη Δανία, δημιουργήθηκαν Κέντρα Αποκατάστασης Βασανισθέντων που εκτός από τη σωματική, δίνουν κυρίως ψυχολογική βοήθεια. Γιατί όλο αυτό επανέρχεται στον ύπνο σου. Δηλαδή, αυτό, δεν έγινε και το ξέχασες… το εσωτερικοποιείς, οπότε το ξαναζείς αρκετές φορές. Διαταράσσεται ο ψυχικός κόσμος και σε συνδυασμό με το πώς έχει μεγαλώσει κανείς, πολλές φορές σε τρελαίνει! Ξέρω αρκετούς που κατάντησαν αλκοολικοί, γιατί δεν είχαν βοήθεια. Εμείς δεν είχαμε βοήθεια όταν βγήκαμε από τη φυλακή. Και αυτά θέλουν ειδική θεραπεία… Στην ουσία, συνεχίζεις να καταστρέφεις ο ίδιος τον εαυτό σου μη μπορώντας να πάρεις μια ανάσα. Άλλοι έχουν αυτοκτονήσει… Υπάρχει και παγκόσμια βιβλιογραφία πάνω σε αυτά τα θέματα. Πήγα κι εγώ σε ένα κέντρο αποκατάστασης βασανισθέντων. Αυτό βοήθησε. Ε, και μετά βοήθησε η ψυχανάλυση. Καμιά δεκαριά χρόνια ψυχανάλυση.

Αυτό που μου έμεινε από τις φυλακές της Αίγινας,  είναι ότι τελικά, σε συνθήκες εγκλεισμού, σε συνθήκες μεσαιωνικές, μπορείς να δημιουργήσεις μια ανθρώπινη εστία, να είσαι καλά, και επίσης μπορείς να βελτιώσεις τις γνώσεις σου, κάτι που είναι πολύ σημαντικό.

Υπάρχει ένα σύνθημα που αναφέρω και στους Ανθρωποφύλακες, που πρέπει να έχει βγει από τη σοφία των πολιτικών κρατουμένων, που λέει: Αγάπα το κελί σου, τρώγε το φαϊ σου, διάβαζε πολύ. Γιατί αν μισείς το κελί σου κάνεις τη ζωή σου ανυπόφορη. Αν δεν τρως ό,τι σκατά και να σου δίνουνε, αδυνατίζεις. Και το διάβασμα, είναι μια απόδραση!

ΣΗΦΗΣ ΒΑΛΥΡΑΚΗΣ

Η ασφάλεια Χανίων με έβαλε με ειδική συνοδεία αμέσως μετά στο αεροπλάνο και με παρέλαβε η Γενική Ασφάλεια Αθηνών. Μάλιος, Μπάμπαλης, όλο το team. Έκατσα περίπου 40 μέρες στην Γενική Ασφάλεια και έφυγα με τους τελευταίους κρατούμενους. Έκλεισε η Μπουμπουλίνας και πήγαμε στη Μεσογείων. Ήμουν από αυτούς που εγκαινίασαν τα κελιά στη Μεσογείων, τα οποία ήταν πιο καθαρά, πιο φωτεινά αλλά ήταν εντελώς καταθλιπτικά. Μετά με πήγαν στο ΕΑΤ-ΕΣΑ, για ανάκριση από την στρατιωτική αστυνομία, από όπου απέδρασα για πρώτη φορά.

Υπήρχε ένα ζήτημα ιδεολογικό και πολιτικό στις αποδράσεις. Η παραδοσιακή Αριστερά δεν ήταν υπέρ των αποδράσεων.  Ήταν του επιμελούς κρατούμενου, φυλακισμένου ο οποίος με την στάση του αποτελεί παράδειγμα και αποστομώνει τους αντιπάλους. Εμείς ήμασταν άλλης αντίληψης.  Θεωρούσαμε την κατάστασή μας ομηρία σε ένα εθνικό-απελευθερωτικό πόλεμο, αιχμαλωσία πολέμου. Άρα  έπρεπε να αποδράσουμε, να συνεχίσουμε τον αγώνα μας.  Εγώ δεν άφησα φυλακή που να μην προσπαθήσω να αποδράσω. Έχω ίσως πάνω από 15 απόπειρες. Και βεβαίως έχω δύο αποδράσεις επιτυχείς.

Η πρώτη έγινε από το ΕΑΤ-ΕΣΑ.  Νομίζω από ένα σημείο και μετά, η στρατιωτική αστυνομία στην αλαζονεία της και στην υπεροψία της, άφηνε μερικά πράγματα πιο χαλαρά. Διαπίστωσα ότι τα σίδερα που κρατούσαν κλειστά τα παράθυρα προς την αυλή του στρατοπέδου ήταν μόνο ένα πλέγμα. Το οποίο πλέγμα το ξεπάτωσα θα έλεγα, γιατί ήταν πακτωμένο, χρησιμοποιώντας ως μοχλό ένα διαγώνιο ξύλο από ένα πτυσσόμενο τραπεζάκι. Βραχυκύκλωσα ύστερα την παροχή ηλεκτρικού ρεύματος ώστε να σβήσει το φως το εξωτερικό. Εφυγα γύρω στις 02:00 τη νύχτα, βγαίνοντας από το παράθυρο και κυκλοφορώντας κανονικά ως μέλος της φρουράς. Όπως κυκλοφορούσαν όλοι εκεί μέσα, οι περισσότεροι με πολιτικά, κυκλοφόρησα και εγώ. Και έφτασα στις τουαλέτες και από εκεί, από την ταράτσα, πέρασα στο ΝΙΜΙΤΣ και ελεύθερος στην Αθήνα για 15, 17 μέρες.

Στην Αθήνα όμως ήταν όλες οι πόρτες κλειστές. Όλοι μου έδιναν λεφτά, κανείς δεν μου έδωσε στέγη. Όλοι φοβόντουσαν. Είχα χρήματα να κινηθώ αλλά δεν είχα κάπου να κάτσω να σκεφτώ, να οργανωθώ. Ημουν υποχρεωμένος να το σκάσω στο εξωτερικό.
Προσπάθησα να ανέβω, μια που δεν είχα άλλη υποστήριξη, στο καράβι από την Πάτρα για την Ιταλία. Αλλά δεν τα κατάφερα. Αργότερα σκαρφάλωσα πάνω στο τρένο από Θεσσαλονίκη προς Γιουγκοσλαβία. Αλλά δεν ήξερα ότι αλλάζει η ατμομηχανή στα σύνορα.  Η γιουγκοσλάβικη άναψε κάποιο προβολέα και με φώτισε στη σκεπή του τρένου.

Οπότε συνελήφθηκα και γύρισα πίσω με χειροπέδες, σε ένα ΕΑΤ-ΕΣΑ που δεν δραπέτευες πια.  Είχαν κλείσει τα πάντα, τα παράθυρα, πέτρες, κάγκελα πολύ χοντρά. Τα είχαν κάνει φρούριο. Με περίμεναν όλοι εκεί, Θεοφυλογιαννάκης, Χατζηζήσης.  Με δέος με αντιμετώπισαν, αλλά το ξύλο-ξύλο. Οργανωμένο και ανοργάνωτο.  Ορθοστασία.  Θυμάμαι τα τρομερά κουνούπια. Εκεί, είχε ευκαλύπτους, ήταν απίθανα τα κουνούπια σε επιθετικότητα και σε αριθμό. Αλλά κάποιες νύχτες τις πέρασα σκοτώνοντας κουνούπια.  Πέρασα ένα διάστημα όρθιος, αρκετές μέρες, μπορεί και μια εβδομάδα. Ένα άδειο μικρό κελί και όρθιος 24 ώρες το 24ωρο.

Η λίστα των αγωνιστών και αγωνιστριών που έφυγαν τον τελευταίο χρόνο

  • ΓΛΕΖΟΣ ΜΑΝΟΛΗΣ – Μάρτιος του 2020, ετών 98
  • ΚΟΡΟΒΕΣΗΣ ΠΕΡΙΚΛΗΣ – Απρίλιος του 2020, ετών 79
  • ΜΑΚΡΗΣ ΠΑΝΤΕΛΗΣ – Σεπτέμβριος του 2020, ετών 82
  • ΤΣΕΛΕΠΗΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ – Οκτώβριος του 2020, ετών 74
  • ΚΑΡΡΟΠΟΥΛΟΣ ΣΤΑΥΡΟΣ – Οκτώβριος του 2020, ετών 82
  • ΣΚΟΠΕΛΙΤΗΣ ΣΤΑΥΡΟΣ – Φεβρουάριος του 2021, ετών 80
  • ΚΥΖΙΛΗΣ ΚΛΕΑΝΘΗΣ – Δεκέμβριος του 2020, ετών 83
  • ΧΟΥΛΙΑΡΑ – ΑΝΩΜΕΡΙΤΗ ΚΑΤΙΑ – Φεβρουάριος του 2021
  • ΔΩΔΟΣ ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ – Απρίλιος του 2021, ετών 73
  • ΠΑΡΙΑΝΟΣ ΓΙΩΡΓΟΣ – Δεκέμβριος του 2020, ετών 70
  • ΜΑΛΑΓΑΡΔΗ ΕΛΠΙΔΑ – Οκτώβριος του 2020, ετών 95
  • ΛΑΣΚΑΡΙΔΗΣ ΒΑΣΙΛΗΣ – Δεκέμβριος του 2020, ετών 97
  • ΒΑΛΥΡΑΚΗΣ ΣΗΦΗΣ – Ιανουάριος του 2021, ετών 78
  • ΑΓΓΕΛΙΔΗΣ ΑΣΤΕΡΙΟΣ – Φεβρουάριος του 2020, ετών 77
  • ΕΜΒΑΛΩΜΑΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ – Δεκέμβριος του 2020, ετών 90
  • ΤΣΑΡΤΣΑΡΗΣ ΣΤΕΡΓΙΟΣ – Νοέμβριος του 2020, ετών 76
  • ΓΟΥΛΑΣ ΑΝΤΩΝΗΣ – Οκτώβριος του 2020, ετών 73
  • ΒΕΡΒΕΡΑΚΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ – Οκτώβριος του 2020, ετών 96
  • ΚΑΡΑΤΖΑΣ ΧΑΡΗΣ – Οκτώβριος του 2020, ετών 85
  • ΣΠΥΡΟΣ ΓΕΩΡΓΑΤΟΣ – Μάρτιος του 21, πέθανε από την covid 19 με την οποία μολύνθηκε σε μια επίσκεψη στο νοσοκομείο το οποίο επισκέφτηκε για εξετάσεις.