Στις 2 Μαρτίου το Ινστιτούτο V-Dem (Varieties of Democracy) του Πανεπιστημίου του Γκέτεμποργκ δημοσίευσε την ετήσια έκθεσή του για τη Δημοκρατία (Democracy Report 2023). Η έκθεση αφορά το έτος 2022 και περιλαμβάνει ιδιαίτερα ανησυχητικές παρατηρήσεις για την Ελλάδα, στην οποία αφιερώνεται και μια ολόκληρη σελίδα.

Ads

Στην περίληψη της έκθεσης σημειώνεται ότι η Αρμενία, η Ελλάδα και ο Μαυρίκιος είναι δημοκρατίες σε ραγδαία πτώση. Πιο συγκεκριμένα, η χώρα μας περιλαμβάνεται στις πρώτες 10 χώρες με τη μεγαλύτερη πτώση την τελευταία τριετία στον δείκτη της φιλελεύθερης δημοκρατίας που μετράει το V-Dem.

image

Η έκθεση περιγράφει μια γενική τάση υποστηρίζοντας ότι καμία χώρα σε όλη τη Βόρεια Αμερική και τη Δυτική Ευρώπη δεν βελτιώθηκε στον Δείκτη της Φιλελεύθερης Δημοκρατίας τα τελευταία δέκα χρόνια. Δύο χώρες, όμως, αυταρχικοποιήθηκαν σε σημαντικό βαθμό: η Ελλάδα και οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής.

Ads

Πριν μπούμε στη σελίδα που αφιερώνεται στην Ελλάδα, η έκθεση αναφέρει ήδη σε άλλο σημείο ότι ζητήματα που άπτονται της ελευθερίας του Τύπου προκαλούν μεγάλη ανησυχία, καθώς δημοσιογράφοι εμποδίζονται να μεταδώσουν πληροφορίες και να κάνουν τη δουλειά τους σε μια σειρά θεμάτων όπως το μεταναστευτικό.

«Η Ελλάδα σε ολισθηρό κατήφορο» είναι ο τίτλος που δίνει η ίδια η έκθεση για τη χώρα μας. Στο παράρτημα που αφιερώνεται στην Ελλάδα, αναφέρεται ότι η χώρα υποβαθμίζεται στην κατάταξη από φιλελεύθερη σε εκλογική δημοκρατία για το 2022. Η βασική αιτία είναι η σταδιακή υποβάθμιση του συστήματος ελέγχων και ισορροπιών που αποτελούν τον πυρήνα της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Η έκθεση μιλά για αποδυνάμωση της νομοθετικής και δικαστικής εξουσίας έναντι της εκτελεστικής εξουσίας στην Ελλάδα και για καταπατήσεις της ελευθερίας της έκφρασης.

Δυο είναι τα ζητήματα στα οποία γίνεται ξεχωριστή αναφορά: το σκάνδαλο των υποκλοπών και το «επιτελικό κράτος». Για το πρώτο σημειώνεται ότι οι έρευνες έχουν καθυστερήσει και ότι η κυβέρνηση παρεμποδίζει τη διαδικασία. Για το δεύτερο, σημειώνεται η υπερσυγκέντρωση εξουσιών στην εκτελεστική εξουσία και συγκεκριμένα στο γραφείο του πρωθυπουργού.

Η αναφορά στην Ελλάδα κλείνει με μια υπενθύμιση: «Η Ελλάδα κατατάσσεται πλέον και στην τελευταία θέση μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ στον Παγκόσμιο Δείκτη Ελευθερίας του Τύπου για το 2022». Θυμίζουμε ότι πρόκειται για την έκθεση των Ρεπόρτερ χωρίς Σύνορα που τόσο προσπάθησε να δυσφημίσει η ελληνική κυβέρνηση.

Η έκθεση κατατάσσει για το 2022 την Ελλάδα στις χώρες με «εκλογική δημοκρατία», υποβαθμίζοντας την από την πρώτη κατηγορία της «φιλελεύθερης δημοκρατίας». Επιπλέον, η χώρα κατατάσσεται στην 49η θέση στον Δείκτη Φιλελεύθερης Δημοκρατίας και ομαδοποιείται στο top 20-30% των χωρών.

Η Ελλάδα, μετά την εδραίωση της Μεταπολίτευσης, έχει βρεθεί άλλες δυο φορές στην κατηγορία της «εκλογικής δημοκρατίας» και αυτές ήταν στο πρόσφατο παρελθόν, τα έτη 2018 και 2019. To 2019 είχα χαρακτηριστεί ως ED+, δηλαδή ως «εκλογική δημοκρατία» που θα μπορούσε να ανήκει στην υψηλότερη κατηγορία.

image

Γιατί, τότε, γίνεται φέτος τόσο ξεχωριστή αναφορά στην υποβάθμιση της χώρας; Η απάντηση βρίσκεται στην κατάταξη στον Δείκτη της Φιλελεύθερης Δημοκρατίας. Εκεί η χώρα παρουσιάζει πράγματι μια σημαντική πτώση που δεν είχε σημειωθεί τις άλλες χρονιές.

Όπως είδαμε παραπάνω, η χώρα βρίσκεται, για το 2022, στη θέση 49 και στην ομάδα του κορυφαίου 20-30% των χωρών διεθνώς. Το 2018 βρισκόταν στη θέση 34 και στο top 10-20% των χωρών και το 2019, που ο χαρακτηρισμός «εκλογική δημοκρατία» ήταν οριακός, βρισκόταν στη θέση 24 και ξανά στο top 10-20%.

image

Η κατάταξη στον δείκτη φιλελεύθερης δημοκρατίας για το έτος 2018

image

Η κατάταξη στο δείκτη φιλελεύθερης δημοκρατίας για το έτος 2022

Κλείνοντας, τέτοιες εκθέσεις και δείκτες θα πρέπει να διαβάζονται με γνώση και συνείδηση των περιορισμών τους. Οι περιορισμοί αυτοί, όπως έχει αναφερθεί και σε άλλες περιπτώσεις, μπορεί να έχουν να κάνουν με τη μεθοδολογία των ερευνών ή με ιδεολογικές προκαταλήψεις και στρατεύσεις.

Από τη μια, μια προσέγγιση της δημοκρατίας με όρους ψυχομετρικών εργαλείων (DSM ή ΙQ τεστ) που θα παράγει συγκεκριμένα προφίλ χωρών με βάση τα οποία πραγματοποιείται η αξιολόγηση έχει συγκεκριμένα όρια, εγγενή –και λανθάνοντα- σφάλματα και εν δυνάμει συνέπειες.  Από την άλλη, η δημοκρατία δεν είναι απλώς ένας τύπος πολιτικού καθεστώτος και η φιλελεύθερη δημοκρατία στην παρούσα εκδοχή της δεν είναι ο πυρήνας ή ο τελικός ορίζοντας της δημοκρατίας.

Ο περιορισμός της σε συγκεκριμένες μορφές και συγκεκριμένα συστατικά ευνοεί την ποσοτικοποίηση και τη μέτρηση με δείκτες αλλά μια τέτοια αντίληψη μπορεί να αλλοιώνει την αντίληψη μας για τη δημοκρατία. Αυτό δε σημαίνει, βέβαια, ότι τα συγκεκριμένα συστατικά ή η φιλελεύθερη διάσταση δεν είναι κεντρικά. Σημαίνει ότι χρειάζεται πάντοτε μια κριτική προσέγγιση στην ανάγνωση. Τέτοιες εκθέσεις και δείκτες είναι καλό να αντιμετωπίζονται ως ένα από τα εργαλεία που έχουμε στη διάθεσή μας για να αντιληφθούμε τον πολιτικό κόσμο γύρω μας.

Εκτός από μέσα κι εργαλεία κατανόησης, γίνονται και εργαλεία αντιπαράθεσης. Λόγω της δύναμης που έχει ένα διάγραμμα, ένας δείκτης και ούτω καθεξής βρίσκονται εύκολα στο επίκεντρο της δημόσιας συζήτησης, αξιοποιούνται στις ρητορικές αντεγκλήσεις και γίνονται βάσεις για να οικοδομηθούν ευρύτερα αφηγήματα και επιχειρήματα.

Έτσι, υπάρχουν φορές που οι δείκτες παίρνουν και την εκδίκησή τους. Γιατί πως αλλιώς μπορεί να δει κανείς το γεγονός πως αυτοί που διεκδίκησαν -μονοπωλιακά σχεδόν- τον χαρακτηρισμό του φιλελεύθερου οδήγησαν τη χώρα στη χαμηλότερη κατάταξη στον Δείκτη της Φιλελεύθερης Δημοκρατίας;

Επιμέλεια παρουσίασης, σχολιασμός: Αντώνης Γαλανόπουλος, υποψήφιος διδάκτορας στο τμήμα Πολιτικών Επιστημών στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης