Η αποκάλυψη ότι ο συγκυβερνήτης του airbus της Germanwingsοδήγησε συνειδητά το αεροσκάφος στη συντριβή και τους 149 επιβάτες του στο θάνατο έχει συγκλονίσει όλο τον πλανήτη. Με την περίπτωση της τρομοκρατικής ενέργειας να αποκλείεται από τις αρχές οι πρώτες πληροφορίες που θέλουν τον Αντρέας Λούμπιτς να έπασχε από κατάθλιψη έκαναν την εμφάνισή τους στον διεθνή Τύπο. Θα μπορούσε η τρομακτική απόφασή του να εξηγηθεί με ψυχιατρικούς όρους; Σύμφωνα με τον καθηγητή κοινωνικής ψυχιατρικής, Στέλιο Στυλιανίδη, μια παρανοειδής διαταραχή θα μπορούσε να οδηγήσει στην υλοποίηση ενός τέτοιου καταστροφικού σχεδίου. (Σημ: Η συνέντευξη έγινε πριν γίνει αποκαλυφθεί το ιατρικό ιστορικό του πιλότου της Germanwings Αντρέας Λούμπιτς)

«Σύμφωνα με την περιγραφή της πτώσης του αεροπλάνου πρόκειται για ένα γεγονός αυτοπροκαλούμενου θανάτου με στοιχεία παραπάνω από έκδηλα ότι το άτομο αυτό όχι μόνο σκόπευε να πεθάνει αλλά ότι ήθελε να συμπαρασύρει στην πτώση του κι άλλα 149 άτομα. Τα στοιχεία που υπάρχουν μέχρι τώρα αποκλείουν την τρομοκρατική ενέργεια. Δεν αποκλείεται όμως ο συνειδητός σχεδιασμός μιας τέτοιας αυτοκτονίας» λέει στο tvxs.gr, ο Στέλιος Στυλιανίδης.

«Οι διαταραχές που σχετίζονται με υψηλό κίνδυνο αυτοκτονίας είναι γνωστές. Για παράδειγμα η διπολική διαταραχή. Ωστόσο, είναι απίθανο να μην είχε διαγνωστεί κάτι τέτοιο στον πιλότο. Και καταθλιπτικός είναι απίθανο να ήταν. Τα συμπτώματα της κατάθλιψης είναι εμφανή. Πιθανότερο σενάριο είναι να έπασχε από σχιζοσυναισθηματική διαταραχή. Σε μια τέτοια περίπτωση το άτομο αποσυνδέεται από την πραγματικότητα και κατασκευάζει μια δική του η οποία μπορεί να τον οδηγήσει σε ένα τέτοιο σχέδιο καταστροφής και αυτοκαταστροφής» εξηγεί.

«Η δική μου εκδοχή είναι ότι ο άνθρωπος αυτός είχε κρύψει με πάρα πολύ επιμελή τρόπο την προϋπάρχουσα ψυχοπαθολογία του. Τι εννοώ ψυχοπαθολογία; Να είχε εγκυστωμένη μέσα του – όπως μια κύστη που είναι καλά κρυμμένη – μια παραληρητική διαταραχή στο έδαφος μιας παρανοϊκής προσωπικότητας. Ποια είναι τα στοιχεία μιας παρανοϊκής προσωπικότητας; Ένα άτομο που υποπτεύεται χωρίς επαρκής ενδείξεις τους άλλους και είναι απρόθυμο να εκμυστηρευτεί τι συμβαίνει μέσα του εξαιτίας κάποιου αδικαιολόγητου φόβου. Ένα άτομο που διαβλέπει κρυμμένα εξευτελιστικά ή απειλητικά γεγονότα σε αθώες και απλές παρατηρήσεις. Μια τέτοια προσωπικότητα μνησικακεί επίμονα. Δεν συγχωρεί ούτε προσβολές, ούτε αδικίες, ούτε ταπεινώσεις.

Αντιλαμβάνεται επιθέσεις κατά του εαυτού του ή της υπόληψής του που δεν γίνονται αντιληπτές από τους άλλους. Εύκολα αντιδρά με θυμό ή κρύβει το θυμό του κι αντεπιτίθεται κάποια στιγμή. Όλα αυτά πιθανολογώ ότι μπορεί να τον οδήγησαν στη συγκρότηση ενός παραληρηματικού σχεδίου καταστροφής και αυτοκαταστροφής. Από την κλινική μου εμπειρία θεωρώ ότι είναι τελείως απίθανο να ήταν αυτή η πρώτη του κρίση. Περίμενε να βγει ο πιλότος από την καμπίνα, να την ασφαλίσει και να βάλει σε κίνηση το σχέδιο του».

Διαβάστε επίσης:

• Ποιος είναι ο Αντρέας Λούμπιτς που έριξε το airbus της Germanwings
• Σενάρια πως ο Λούμπιτζ έπασχε από κατάθλιψη (;)

Ποιο θα μπορούσε να είναι το παραληρητικό σχέδιο;

«Ένα παραληρητικό σχέδιο – υποθετικά – θα μπορούσε να είναι: Ο κόσμος είναι άθλιος. Η εταιρεία που έκανα τόσο αγώνα για να μπω είναι άθλια γιατί δεν έχει αξιοποιήσει και δεν έχει επιβεβαιώσει όπως εγώ θα ήθελα τις δικές μου ικανότητες. Γι’ αυτό δεν είμαι πιλότος αλλά ένας απλός συγκυβερνήτης. Έτσι την εταιρεία που με εξευτελίζει θα την εξευτελίσω κι εγώ κάνοντάς τη πρώτο θέμα στις ειδήσεις και παίρνοντας στο θάνατο και τους συνεπιβάτες μου. Χάρη τους κάνω να τους πάρω μαζί μου απέναντι σε έναν κόσμο που είναι τόσο κακός» εξηγεί ο κ. Στυλιανίδης. «Όλα αυτά ενώ είχε μόλις 360 ώρες πτήσης. Αυτή είναι μια παραληρητική κατασκευή. Δεν σχετίζεται με μια κοινή πραγματικότητα. Αυτό το κομμάτι το παραληρηματικό μοιάζει πιθανώς μελαγχολικό. Η μελαγχολία στην ψυχιατρική είναι πολύ πιο σοβαρή από αυτό που λέμε κατάθλιψη. Ο άνθρωπος βρίσκεται σε μια μαύρη τρύπα. Βυθίζεται σε αυτή την τρύπα. Όταν το κομμάτι της παραληρητικής μελαγχολίας σε ένα έδαφος παρανοειδούς προσωπικότητας βγει στην επιφάνεια μπορεί να κάνει μεγάλη ζημιά».

Κρύβεται μια τέτοια ψυχική κατάσταση;

«Ναι. Τέτοιου είδους προσωπικότητες αποκτούν γνωστικές και ψυχολογικές δεξιότητες τέτοιες που τους βοηθούν να κρύψουν τη διαταραχή. Μπορούν να παρουσιάζουν μια εντελώς προσαρμοσμένη συμπεριφορά απέναντι στους συναδέλφους τους για παράδειγμα. Έχουν τη δυνατότητα να είναι πολύ καλοί επαγγελματίες. Στην εν λόγω περίπτωση το άτομο αυτό δεν φαίνεται να είχε παρουσιάσει διαταραχή προσωπικότητας. Ήταν καλά ενσωματωμένος στην ομάδα του, ήταν όνειρο ζωής γι’ αυτόν – απ’ ότι φαίνεται – να γίνει πιλότος, είχε μια ήσυχη ζωή. Βέβαια αγνοούμε πάρα πολλά πράγματα για το ιστορικό του. Αν δεν δει κανείς τον άνθρωπο, αν δεν τον εξετάσει, δεν μπορεί να κάνει παρά υποθέσεις και εικασίες και πολλές φορές να πέφτει έξω. Πάντως μια παρανοειδής προσωπικότητα, πίσω από την φαινομενική, επιδερμική, προσαρμοστική συμπεριφορά μπορεί να υφαίνει ένα παραληρητικό καταστροφικό σενάριο σαν αυτό που ανέφερα πριν».

Υπάρχει η περίπτωση της παρόρμησης;

«Αν αποκλείσουμε το θέμα του φανατισμού (τρομοκρατία, τζιχάντ, θρησκευτικός φανατισμός κλπ) πρέπει κάποιος να πάσχει από χρόνια διαταραχή για να οδηγήσει τα πράγματα σε τέτοιο σημείο. Ξαφνικά, παρορμητικά δεν έχω παρατηρήσει να μπορεί να συμβεί κάτι τέτοιο. Συνήθως ο άνθρωπος αυτοκτονεί μόνος του. Με αεροπλάνο έχει γίνει βέβαια κι άλλες φορές. Κάποιος έριξε για παράδειγμα ένα μικρό δωδεκαθέσιο αεροπλάνο πάνω στο σπίτι της πρώην συζύγου του. Εκεί δεν είναι τόσο δύσκολο να δώσεις μια ερμηνεία. Καταστρέφει την πρώην σύζυγο, καταστρέφοντας τον εαυτό του. Στην περίπτωση του airbus όμως έχουμε κάτι τελείως διαφορετικό. Ο συγκυβερνήτης δε είχε κάτι με τους άλλους επιβάτες» τονίζει ο Στέλιος Στυλιανίδης.

Αυτοδύναμα αυτοκτονίας και μέσα μαζικής μεταφοράς

Σημειώνει, ωστόσο, ότι υπάρχουν αρκετά αντίστοιχα παραδείγματα με μέσα μαζικής μεταφοράς: «με λεωφορεία ή ακόμη και με ιδιωτικά αυτοκίνητα όπου ο οδηγός δεν είναι μόνος αλλά έχει συνεπιβάτες. Υπάρχουν μάλιστα αρκετά αυτοδύναμα αυτοκτονίας τα οποία συγκαλύπτονται από παράλογη οδηγική συμπεριφορά. Μάλιστα λένε και στη χώρα μας ότι το ποσοστό των αυτοκτονιών θα μπορούσε να ήταν πολύ μεγαλύτερο αν καταγράφονταν με συστηματικό τρόπο τα τροχαία κι αν διερευνούνταν με βάση την προσωπικότητα του οδηγού».

Διαβάστε επίσης:

• Εννιά αεροπορικές τραγωδίες από αυτοκτονίες πιλότων

Αξιολόγηση

«Αυτό που θεωρώ σημαντικό με αφορμή αυτή την ιστορία της Germanwings είναι ότι πρέπει να υπάρχει συστηματική και τακτικότατη αξιολόγηση τόσο ιατρική – μιλάω για σωματικές νόσους, όσο και ψυχιατρική. Πρέπει να γίνεται πέντε ή έξι φορές το χρόνο για τους ανθρώπους στους οποίους εμπιστευόμαστε τις ζωές μας, όπως είναι οι πιλότοι των αεροπλάνων. Κι αυτή η αξιολόγηση δεν πρέπει να είναι γραφειοκρατική ή δήθεν αλλά μια πραγματική αξιολόγηση άνευ της οποίας δεν πρέπει να λειτουργεί μια αεροπορική εταιρεία. Η αβεβαιότητα υπάρχει στη ζωή. Η ψυχιατρική όσο και η ιατρική δεν είναι τόσο ακριβείς επιστήμες ώστε να μπορούν να προβλέψουν τα πάντα. Όταν υπάρχει όμως ένα μικρό ιστορικό, όταν ένας γιατρός βλέπει τον άλλο έξι φορές το χρόνο κι έχει μια κλινική εμπειρία αυξάνονται τουλάχιστον οι πιθανότητες να αποτραπεί ένας τέτοιος μεγάλος κίνδυνος».

*Ο Στέλιος Στυλιανίδης είναι Ψυχίατρος – Ψυχαναλυτής, Καθ. Κοινωνικής Ψυχιατρικής Πάντειο Πανεπιστήμιο, Επ. Διευ/ντής ΕΠΑΨΥ