Γράφαμε στο προηγούμενο ότι οι αριστεροί «πρέπει να σκεφτούν τολμηρά, να προγραμματίσουν τα αδύνατα για να πετύχουν τα δυνατά. Μόνο αυτό θα μπορούσε να εμπνεύσει όσους μας κοιτάνε με συμπάθεια αλλά και επιφύλαξη. Υποχρέωση μας να ξαναπιάσουμε το νήμα μιας πολιτικής και πολιτισμικής επανάστασης, να κάνουμε τις αριστερές αξίες μέρος της καθημερινότητας».

Ως η μεγάλη ευρωπαϊκή Αριστερά έχουμε ευθύνη να κάνουμε τη συζήτηση και προσυνεδριακά και στο συνέδριο της άλλης εβδομάδας. Θέλω εδώ να ανακεφαλαιώσω μερικά συμπεράσματα για το μέλλον του ΣΥΡΙΖΑ που ανέπτυξα στο TVXS  και την Εφημερίδα Συντακτών τον τελευταίο χρόνο, μερικές βασικές παραδοχές τις οποίες έχω αναλύσει στα προηγούμενα.

1. Το όραμα. Το κόμμα πρέπει να μετατρέψει τις ψήφους σε θέσεις στην καρδιά και τον νου των ψηφοφόρων. Οι ασυνείδητες και φαντασιακές επενδύσεις, που κινητοποιεί ο καπιταλισμός, ο έλεγχος της συμπεριφοράς και η ανακούφιση που δίνουν οι αντιστάσεις και οι απεργίες βάζουν την ψυχολογική κατανόηση του ατόμου στο κέντρο της αριστερής πολιτικής. Πρέπει να βάλουμε δίπλα στη βελτίωση της καθημερινότητας το όραμα μας για το μέλλον του τόπου: τη συνεχή μεταφορά πόρων από το κεφάλαιο στην εργασία και ισχύος από το κράτος στους πολίτες. Αυτός είναι σήμερα ο δημοκρατικός δρόμος στον σοσιαλισμό.

Η Αριστερά απευθύνεται λοιπόν στα πολύ-διασπασμένα κοινωνικά στρώματα συνομιλώντας με τα διαφορετικά τους χαρακτηριστικά: τους νέους, τις γυναίκες, τους φοιτητές, τους μικροεπαγγελματίες, το πρεκαριάτο, τις κοινωνικά αποκλεισμένες μειονότητες που συμπληρώνουν το μεγάλο εργαζόμενο πλήθος της άυλης παραγωγής. Η σύνδεση των νέων στρωμάτων με το πολιτικό υποκείμενο δεν είναι απλά θέμα ιδεολογικής απομυθοποίησης. Ο οικονομισμός και οι υποσχέσεις μηνών δεν αρκεί. Πρέπει να γυρίσουμε προς τα πίσω, στην πηγή της επιτυχίας, να συνδυάσουμε το κόμμα με τον δρόμο και με τους ενδιάμεσους θεσμούς – αυτοδιοίκηση, συνδικάτα, σύλλογοι, επιμελητήρια. Δεν θα υπάρξει κομματική επανεκκίνηση χωρίς κοινωνική γείωση και ιδεολογική αποδοχή.

2. Ισοδημοκρατία. Δύο είναι οι βασικές αρχές του αριστερού ορίζοντα, ισότητα και δημοκρατία. Η ελευθερία δεν μπορεί να ανθήσει χωρίς ισότητα και η ισότητα δεν υπάρχει χωρίς ελευθερία. Αλλά ελευθερία δεν σημαίνει να αγοράζεις ή να κάνεις ό,τι θέλεις. Ελευθερία είναι η προσωπική και συλλογική αυτονομία, η δυνατότητα και η δύναμη αυτοπροσδιορισμού. Για τον μαρξιστικό ανθρωπισμό, η εργατική τάξη αγωνίζεται για την απελευθέρωση του συνόλου της κοινωνίας.  Σήμερα το αόρατο μέρος της κοινωνίας, είναι αυτό που αγωνίζεται για το όλον, αναδεικνύοντας την καθολικότητα και χειραφετητική δύναμη των επιμέρους αγώνων. Δεύτερο, δημοκρατία. Αλλά όχι η αναιμική, η «ντεκαφεϊνέ» δημοκρατία που έχει γίνει ο καλύτερος σύντροφος του αρπακτικού καπιταλισμού. Η δημοκρατία γίνεται τρόπος ζωής και επεκτείνεται από την κεντρική πολιτική σκηνή στην οικονομική, κοινωνική και προσωπική καθημερινότητα.

3. Η «ανθρωπόκαινη» εποχή και τα «κοινά». Μπήκαμε σε νέα γεωλογική και ιστορική εποχή (antrhopocene) στην οποία οι ανθρώπινες παρεμβάσεις αλλάζουν ριζικά το φυσικό περιβάλλον, τα πλανητικά οικοσυστήματα, περιλαμβανόμενης της ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής, και την ανθρωπότητα. Ταυτόχρονα οι νέες μορφές εργασίας και αναπαραγωγής οδηγούν σε καινούργιες διαιρέσεις και συγκρούσεις.

Ο αέρας που αναπνέουμε, το νερό που πίνουμε, η θάλασσα, η γλώσσα που μιλάμε, η σκέψη, η γνώση, ο πολιτισμός και η τέχνη και το συναίσθημα δεν αποτελούν αντικείμενα ιδιοκτησίας. Δεν ανήκουν σε κανένα, αλλά είναι απαραίτητα για τη ζωή. Νέοι εγκλεισμοί και ιδιωτικοποιήσεις της φύσης, του πολιτισμού, ακόμη και της γενετικής μας ουσίας, τα μεταφέρουν στο κέρδος. Επιστρέφοντας στην έννοια των «κοινών», ενός τρίτου αλλά και του αρχαιότερου είδους περιουσίας πέρα από τη δημόσια και ιδιωτική, η Αριστερά γυρίζει στις κοινότητες και κτίζει μια νέα κοινοπολιτεία. Τα νέα παγκόσμια κινήματα θα συνδυάζουν την κοινωνική και διαγενεακή δικαιοσύνη με την προστασία του πλανήτη και της όλης ζωής, φυτικής, ζωικής, ανθρώπινης.

4. Το κοινωνικό υποκείμενο. Η Αριστερά συντονίζεται με τις αλλαγές στην κοινωνική αναπαραγωγή, τη μείωση της εργατικής τάξης με την παγκοσμιοποίηση, τη δομική ανεργία και τον αυτοματισμό, το πέρασμα στη μεταφορντική κοινωνία της άυλης εργασίας. Η συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού είναι μισθωτοί εργαζόμενοι. Οι ταξικές διαφοροποιήσεις εξαρτώνται από την ύπαρξη δουλειάς, το επίπεδο του μισθού και την ικανοποίηση από την εργασία. Η ταξική και επαγγελματική κατάτμηση σημαίνει ότι η κοινωνία διατρέχεται από διαφορές, εντάσεις και συγκρούσεις μεταξύ τάξεων, κλάδων, επαγγελμάτων και ιδεολογιών που δεν ακολουθούν την κλασική μαρξιστική ανάλυση: δημόσιοι εναντίον ιδιωτικών υπαλλήλων, υψηλόμισθοι εναντίον χαμηλόμισθων, αυτο-απασχολούμενοι εναντίον υπαλλήλων, άνεργοι εναντίον εργαζόμενων, Έλληνες εναντίον μεταναστών.

Αυτή η πολυδιάσπαση δεν επιτρέπει την παλιότερη αντιστοίχιση τάξης, ιδεολογίας και κόμματος και έχει συνεισφέρει στην κρίση της πολιτικής εκπροσώπησης. Σ’ αυτές τις συνθήκες, μία ηγεμονική παρέμβαση αναγνωρίζει τις πολλαπλές εντάσεις στο κοινωνικό σώμα και την έλλειψη αριστερόστροφης ιδεολογίας. Το κόμμα δεν αντιπροσωπεύει αλλά πρέπει να δημιουργήσει κοινωνικά και εκφράσει πολιτικά την μεγαλύτερη δυνατή συμμαχία, με την σύγκλιση ενός πολλών κοινωνικών μερών στο «λαικό» πόλο. Ο λαός ως πολιτικό υποκείμενο δημιουργείται κάθε φορά που η κοινωνία διαιρείται πολιτικά με την σύγκλιση κλάδων, τάξεων και επαγγελμάτων στον ένα πόλο και την απαραίτητη αντιπαράθεση τους με τις ελίτ, την εξουσία, τη διαφθορά. Το πιο αποτελεσματικό συναίσθημα στις εκλογές του 2019 ήταν ο φόβος της επιστροφής της Δεξιάς, το επιχείρημα «να μην επιτρέψουμε την παλινόρθωση». Ήταν αναγκαίο αλλά όχι αρκετό.

5. Το κόμμα πρέπει να αφήσει την ασφάλεια της ρουτίνας, να γίνει εργαστήρι πειραματισμού δομών, ιδεών, μεθόδων. Ήμουν από τους πρώτους που υποστήριξε ότι νέα είδη κομματικής λειτουργίας πρέπει να συμπληρώσουν τις κλασικές οργανώσεις μελών, η λειτουργία των οποίων συχνά γίνεται απωθητική αγγαρεία και δεν προσελκύει νέους. Είχα υποστηρίξει την μεικτή – φυσική και ψηφιακή – λειτουργία του κόμματος, τον εκδημοκρατισμό με διαβουλεύσεις και εσωτερικά δημοψηφίσματα, άνοιγμα σε κύκλους φίλων. Όλα αυτά κατηγορήθηκαν ως «μεταμοντέρνα» και «λικβινταριστικά». Πολλοί ζητούσαν με επιμονή και δικαιολογημένα αξιολόγηση της κυβερνητικής εμπειρίας αλλά άφηναν το κόμμα απ’ έξω, ως εάν όλα να ήταν καλά. Άλλοι θεωρούσαν την άμεση δημοκρατία στην κοινωνία και στο κόμμα «λαϊκισμό». Ενώ ενισχύσαμε τη λογική των δημοψηφισμάτων στο Σύνταγμα δεν την ήθελαν στο κόμμα. Ο φόβος των λαθεμένων αποφάσεων του λαού είχε γίνει φόβος των κομματικών μελών.

Οι προτάσεις αυτές δεν ήταν τυχαίες αλλά αποτέλεσμα εξέτασης των αλλαγών στην εργασιακή διαδικασία και την κοινωνική αναπαραγωγή. Τα παραδοσιακά κόμματα φθίνουν παντού. Η πυραμιδωτή κομματική μορφή ανταποκρίνονταν στην οργάνωση της παραγωγής σε μεγάλες εργασιακές μονάδες και της πολιτικής σε κεντρικούς χώρους – Βουλή, Υπουργεία, συνδικάτα, κομματικά γραφεία.  Η χωρική συγκέντρωση συμπληρώνονταν με την περιοδική συμπύκνωση του πολιτικού χρόνου γύρω από εκλογές, επέτειούς ή μεγάλες εργατικές εκδηλώσεις.  Αλλά ο χρόνος και ο χώρος της παραγωγικής διαδικασίας άλλαξε και η πολιτική αποκεντρώνεται και γίνεται στις γειτονιές, τους τοπικούς συλλόγους, τους χώρους δουλειάς, τα social media.

Η αυλή παραγωγή στηρίζεται σε δικτυώσεις μεταξύ αγνώστων, σε οριζόντιες συνεργασίες, σε εύπλαστες και συνεχείς επικοινωνίες χωρίς πολιτικές συγκλήσεις. Ο ύστερος καπιταλισμός προωθεί διαδράσεις αλλά όχι πολιτική συμπόρευση, επικοινωνία αλλά όχι ιδεολογικές ταυτότητες, συνεργασίες βασισμένες στην εξατομίκευση. Για να σπάσει αυτό πρέπει να μεταφέρουμε στην πολιτική τις γνώσεις, δεξιότητες και πρακτικές που μαθαίνουμε για τη δουλειά μας. Χρειαζόμαστε ένα νέο κόμμα που εγκαταλείπει την ασφάλεια του πρωτόκολλου και της επετηρίδας και γίνεται κομμάτι της γενικής διάνοιας.

Έτσι με μεγάλη ικανοποίηση διάβασα την υιοθέτηση των προτάσεων. Φαίνεται ότι κάποιοι στο κόμμα διαβάζουν βιβλία και δεν επαφίονται στις δάφνες της κομματικής ιεραρχίας. Οι αλλαγές του καταστατικού θα αλλάξουν θετικά τη λειτουργία του κόμματος. Ας αναφέρω μερικές: συμμετοχή των μελών στην προσωπική και ψηφιακή διαβούλευση,  δυνατότητα δημοψηφίσματος για σημαντικές αποφάσεις, αναγνώριση «φίλων» του κόμματος και της συμβολής τους στον καθορισμό πολιτικών,  δημιουργία δικτύων συζήτησης και απόφασης γύρω από συγκεκριμένα θέματα. Τέλος, η ισότιμη αντιπροσώπευση ανδρών και γυναικών σε όλα τα επίπεδα του κόμματος.

Αυτή είναι η πιο συμβολική μεταρρύθμιση, πιστεύω, για μια κοινωνία που φαίνεται να ξαφνιάζεται από την αποκάλυψη της συστηματικής βίας και των διακρίσεων κατά των γυναικών. Όλα αυτά συντονίζουν την οργάνωση του κόμματος με την νέα εργασιακή και κοινωνική αναπαραγωγή, τις πολύπλοκες κοινωνικές διαδικασίες και την «κοινωνική ευφυία» των πολιτών στον ύστερο καπιταλισμό.  Για πρώτη φορά η «κυριαρχία των μελών» γίνεται αξιακό θεμέλιο και εκφράζεται με την αμεσοδημοκρατική λήψη σημαντικών αποφάσεων. Έτσι ασκούμαστε στην ευθύνη της λήψης αποφάσεων, το κόμμα γίνεται «συλλογικός διανοούμενος», οι οργανώσεις το κόμμα στον χώρο τους και περιορίζεται η εξουσία της κομματικής επετηρίδας και των τάσεων.

Αλλά να προσθέσω ότι το καλύτερο καταστατικό δεν αξίζει παρά το χαρτί που γράφεται αν δεν μπει σε εφαρμογή. Το πιο σημαντικό, που δεν το εξασφαλίζει κανένα καταστατικό, είναι ότι το κόμμα πρέπει να ξαναγίνει τόπος συνεύρεσης φίλων και συντρόφων, θερμοκήπιο δημιουργίας συλλογικότητας και κοινοτήτων. Μπορεί να μιλάει η Αριστερά για κοινωνική δικαιοσύνη, ισότητα και ελευθερία, αλλά χωρίς τη συντροφικότητα, την τρίτη αξία του Διαφωτισμού, οι άλλες δεν προχωρούν. Οι συγκρούσεις σε αρκετές προσυνεδριακές συνελεύσεις δεν δείχνουν πλουραλισμό απόψεων αλλά τη συγκατοίκηση δύο διαφορετικών κόσμων στο ίδιο κόμμα.

Έτσι τα γραφεία των οργανώσεων πρέπει να κατεβούν στον δρόμο, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Πολιτισμικές και κοινωνικές εκδηλώσεις, συζητήσεις, διαλέξεις και σεμινάρια, πάρτι, προβολές ταινιών και θεατρικές παραστάσεις πρέπει να συμπληρώνουν τις «ενημερώσεις» από στελέχη και τις ρουτινιάρικες συζητήσεις. Το Ιταλικό Κομμουνιστικό Κόμμα είχε «σπίτια του λαού» σε κάθε συνοικία και χωριό. Καταλάβαινε δηλαδή ότι αριστερός δεν είναι ο ιδεολόγος, αυτός που πάει σε πορείες ή ο απεργός. Είναι ο άνθρωπος που ψάχνει για την πνευματική, συναισθηματική και αισθητική του ολοκλήρωση μαζί με τους άλλους.  Αυτός που βάζει το συνολικό ευ ζην, το δικό του και του άλλου, μαζί με τους άλλους, πάνω απ’ όλα.

Τέλος για την εκλογή του Προέδρου και των οργάνων από τα μέλη. Οι φόβοι και των δύο πλευρών είναι αδικαιολόγητοι. Η προσθήκη πολλών νέων μελών πριν ή στις ψηφοφορίες δεν θα «διευρύνει» το κόμμα αν δεν συμμετάσχουν ουσιαστικά στις λειτουργίες του. Απλώς θα μεγαλώσει κάποια νούμερα για επικοινωνιακή κατανάλωση. Αλλά και ο φόβος ότι τα νέα μέλη θα αλλοιώσουν την ταυτότητα του κόμματος είναι αδικαιολόγητος. Όλοι συμφωνούν ότι οι οργανώσεις υπολειτουργούν, ο ηλικιακός μέσος όρος οδηγεί στη συνταξιοδότηση, οι συνελεύσεις δεν είναι ελκυστικές.

Το πρόβλημα επομένως δεν είναι τα πολλά ή λίγα νέα μέλη αλλά η αλλαγή λειτουργίας. Και εδώ καμία πρόταση της κομματικής αντιπολίτευσης φοβάμαι δεν έχει απάντηση. Αν το κόμμα μείνει όπως είναι η παρακμή θα συνεχιστεί ακάθεκτη. Το ψηφιακό συμπλήρωμα και η ενεργή συμμετοχή των μελών μπορεί να οδηγήσουν στην ενδυνάμωση και εμβάθυνση της δημοκρατικής του λειτουργίας. Αν αυτό συμβεί, η μεταρρύθμιση θα οδηγήσει σε ένα πραγματικό κόμμα της Αριστεράς του 21ου αιώνα. Η κομματική λειτουργία θα γίνει πρότυπο, προεικόνιση και προϊδεασμός του κοινωνικού μετασχηματισμού που ευαγγελίζεται η Αριστερά. Το διακύβευμα της επομένης περιόδου λοιπόν είναι ο ριζοσπαστικός χαρακτήρας της ταυτότητας του κόμματος και η εφαρμογή της δημοκρατίας στη λειτουργία του. Εδώ βρίσκεται η πάλη των ιδεών και η αριστερή προοπτική, όχι στη διατήρηση παραδόσεων και προνομίων.

6. Ο σοσιαλισμός ζημιώθηκε από τον συσχετισμό του με τον κρατισμό και τον οικονομισμό. Έτσι επιστρέφουμε σε έναν ριζοσπαστικό βολονταρισμό και μια άποψη της ιστορίας που παραμένει πεισματικά ανοικτή και απρόβλεπτη, γιατί ο δικός μας αγώνας αλλάζει συνεχώς την πορεία του. Μόνο κοιτώντας προς τα πίσω, μετά το τέλος μιας πορείας, μιας νίκη ή μιας ήττας, θα εκτιμήσουμε ποια συμβάντα και παρεμβάσεις μας ήταν κρίκοι της ιστορικής αλυσίδας. Μόνο αναδρομικά, το ενδεχομενικό, το τυχαίο, το προσωρινό θα καταγραφούν ως αναπόσπαστα μέρη της ιστορικής αναγκαιότητας. Φτιάχνουμε την ιστορία μας σε συνθήκες που δεν επιλέγουμε, έλεγε ο Μαρξ. Δεν αποδεχόμαστε όμως ότι η αρνητική ισορροπία δυνάμεων θα αποφασίσει το μέλλον μας.

Αν δεν υπάρχει μονοπάτι, το φτιάχνουμε καθώς το περπατάμε, γινόμαστε συγγραφείς, σκηνοθέτες και ηθοποιοί στο έργο μας. Αν για τον Μαρξ, ελευθερία είναι η γνώση της αναγκαιότητας, σήμερα προσθέτουμε ότι η ελευθερία οδηγεί στην υπέρβαση της αναγκαιότητας. Σαν τα ζευγάρια προτεσταντών που μετά δεκαετίες συζυγικής ζωής ξαναδίνουν όρκους αφοσίωσης και αγάπης μ’ ένα δεύτερο γάμο πρέπει και η Αριστερά να επαναλάβει τη θεμελιακή της δέσμευση στον δημοκρατικό δρόμο στον σοσιαλισμό. Αυτά ελπίζω να γίνουν στο Συνέδριο.