Το Μουσείο Άννα Φρανκ (Anne Frank Museum), δηλαδή το σπίτι στο Άμστερνταμ όπου διέμενε η Άννα Φρανκ, είναι ένα από τα περισσότερο επισκεπτόμενα μουσεία της Ολλανδίας. Κάθε χρόνο, εκατοντάδες χιλιάδες επισκέπτες περνούν απ’ αυτό και μπροστά στην είσοδό του έχει πάντα μια μεγάλη ουρά. Η επίσκεψη στο σπίτι, στο πίσω μυστικό δωμάτιο του οποίου κρυβόταν η οικογένεια της Άννας -η αδελφή της Margot, ο πατέρας της, η μητέρα και οι άλλοι τέσσερις Εβραίοι- πάντα προκαλεί στενοχώρια. Τρομάζει κανείς και μόνο στη σκέψη ότι σε εκείνο το μικρό χώρο ζούσαν τόσοι άνθρωποι, μέρα με τη μέρα, πάνω από δυο χρόνια, χωρίς τη δυνατότητα να βγουν έξω. 

Ads

Περνούν από εκεί  οι σχολικές εκδρομές, τα παιδιά φλυαρούν αδιάφορα και δεν δίνουν σημασία στα λόγια του ξεναγού. Όμως, κάποια στιγμή κι αυτά σταματάνε και σιωπούν, όταν περνάνε πίσω από τα ράφια με τα βιβλία και από μία στενή σκάλα και μπαίνουν στον χώρο όπου εκείνοι οι άνθρωποι ζούσαν αιχμάλωτοι μέσα σε τέσσερις τοίχους. Και δεν είναι τόσο θέμα τα 46 τετραγωνικά μέτρα. Πολλοί άνθρωποι ζουν και σε μικρότερα διαμερίσματα. Είναι το γεγονός ότι από εκεί δεν τους επιτρεπόταν να βγουν ούτε να ανοίξουν ένα παράθυρο τη νύχτα.

Πιθανότατα εκείνη τη στιγμή και στα παιδιά ενεργοποιείται η φαντασία γιατί η Άννα ήταν ακριβώς δεκατριών ετών, όταν η εξωτερική πόρτα έκλεισε πίσω της. Όταν ξανάνοιξε το 1944 ήταν για να τους πάνε όλους στο στρατόπεδο συγκέντρωσης όπου η Άννα μετά από λίγο πέθανε.

Αυτό το μουσείο θεωρείται ένα από τα καλύτερα μνημεία του Ολοκαυτώματος επειδή είναι προσωποποιημένο και με αυτό τον τρόπο δίνει μεγαλύτερη δυνατότητα της ταύτισης με τα θύματα. Επειδή, παρόλο που δεν μπορούν να αισθανθούν ανασφάλεια και φόβο, οι επισκέπτες τουλάχιστον μπορούν να προσπαθήσουν να φανταστούν πως είναι να μην μπορούν να βγουν από το στενόχωρο χώρο, κρυμμένο πίσω από τα ράφια  βιβλίων. Φυσικά η επίσκεψη στο μουσείο δεν είναι το ίδιο εφικτή για όλους. Γι’ αυτό είναι ακόμα πιο σημαντικό να διαβάσουν το “Ημερολόγιο” στο οποίο η Άννα περιγράφει την καθημερινή ζωή τους, τους διαλόγους, το μαγείρεμα, την ακρόαση συναυλιών, τη λαχτάρα για τη φύση, όπως και τα προσωπικά προβλήματα ενός κοριτσιού.

Ads

Υπό κανονικές συνθήκες αυτό το ημερολόγιο θα ήταν αδιάφορο. Αλλά υπό τις συνθήκες ενός καταφυγίου από την απέλαση, γίνεται μαρτυρία της δίωξης των Εβραίων και του Ολοκαυτώματος, στο οποίο σκοτώθηκαν έξι εκατομμύρια άνθρωποι. Η σημασία του “Ημερολογίου” δεν είναι τόσο λογοτεχνική όσο τεκμηριωτική (documentary). Με αυτή την έννοια, το Ολοκαύτωμα αποτελεί μέρος της ευρωπαϊκής ιστορίας και κληρονομιάς, ακριβώς όπως η ελληνική φιλοσοφία, ο χριστιανισμός ή συμφωνική ορχήστρα. Η κατάργηση αυτής της μαρτυρίας από το σχολικό πρόγραμμα σημαίνει την εξάλειψη ενός βασικού στοιχείου της ευρωπαϊκής ταυτότητας.

Το «Ημερολόγιο» αποκλείστηκε στην Κροατία επειδή η ιστορία της Άννας Φρανκ μπορεί να οδηγήσει συνειρμικά – ή θα έπρεπε να οδηγήσει –  στην ιστορία του διωγμού και των δεινών των Εβραίων (Κομμουνιστών, Σέρβων, Ρομά και άλλων θυμάτων) την εποχή του NDH (το φασιστικό κράτος της Κροατίας, 1941-1945) στο Γιασενόβατς (Jasenovac) και άλλα στρατόπεδα συγκέντρωσης στην Κροατία. Στο τέλος της ημέρας, θα μπορούσε να οδηγήσει τους μαθητές και στην δική μας Άννα Φρανκ, την ηθοποιό Leα Deutsch, της οποίας η μοίρα σίγουρα δεν αναφέρεται στα σχολεία. Η Lea ήταν ένα εξαιρετικά ταλαντούχο και δημοφιλές κορίτσι, δύο ετών μεγαλύτερο από την Άννα, που κατά τα προπολεμικά χρόνια, το λάτρευε ολόκληρο το Ζάγκρεμπ.

Το «παιδί θαύμα» του κροατικού  θεάτρου, η δική μας Shirley Temple όπως την έλεγαν τότε χαϊδευτικά, έπαιζε στη σκηνή του Εθνικού Θεάτρου της Κροατίας (HNK) ως η νεότερη ηθοποιός, από πέντε ετών έως το 1941 όταν πέρασαν οι φυλετικοί νόμοι στο φασιστικό NDH. Η δόξα της δεν την βοήθησε. Την έδιωξαν από το θέατρο και το σχολείο και στη συνέχεια την απέλασαν μαζί με τη μητέρα και τον αδερφό της το 1943. Πέθανε σε ένα βαγόνι για ζώα στο τρένο για το Άουσβιτς. Ήταν τότε δεκαέξι χρονών, όπως και η Άννα Φρανκ. Έτσι θα ήταν λογικό να θυμόμαστε και το δικό της πεπρωμένο, αλλά με την εξαγωγή του “Ημερολογίου” από τα σχολεία μας και τα δύο κορίτσια θα ξαναπεθάνουν, γιατί η διαγραφή και η λήθη δεν είναι τίποτα άλλο πάρα ένας ακόμα θάνατος.

Αλλά αυτό ήταν κάτι αναμενόμενο σε μια χώρα όπου, για παράδειγμα, το 2018, το μνημιακό μουσείο του Γιασένοβατς (πρώην κροατικό στρατόπεδο συγκεντρωσης) το επισκέφθηκαν μόνο δεκαπέντε σχολικές εκδρομές από 909 δημοτικά σχολεία και 401 γυμνάσια. Τότε γιατί να ξαφνιαζόμαστε ότι περίπου οι μισοί μαθητές δεν έχουν ιδέα εάν το NDH ήταν φασιστικό κράτος; Τώρα το Υπουργείο Επιστημών και Παιδείας  συνιστά τις επισκέψεις στο Γιασένοβατς, αλλά πλέον τα σχολεία και οι γονείς θα αποφασίζουν μεμονωμένα για αυτό.  Είναι λυπηρό το γεγονός ότι τα σχολεία χρειάζονται συστάσεις για υποστήριξη και το πως θα αποφασίσουν είναι γνωστό!

Η κατάργηση του “Ημερολογίου” της Άννα Φρανκ από το σχολικό πρόγραμμα του κροατικού κράτους για να αποκρύψει το δικό του φασιστικό παρελθόν, είναι μια ριζοσπαστική πράξη. Όπως η μοίρα αυτού του κοριτσιού αποκαλύπτει την υποκρισία και τον εγωισμό της ολλανδικής κοινωνίας κατά τη διάρκεια του πολέμου – η οικογένειά της έφτασε στο στρατόπεδο συγκέντρωσης λόγο της προδοσίας από άγνωστο γείτονα – με τον ίδιο τρόπο σήμερα αποκαλύπτει και την κροατική κοινωνία . Δηλαδή, μετά από αυτό δεν πρέπει πλέον να κρύβονται οι πολιτικοί πίσω από τις επιτροπές και εμπειρογνώμονες, και πίσω από τις υποκριτικές αντιφασιστικές δηλώσεις στο εξωτερικό, σίγουρα διαφορετικές από εκείνες που κάνουν για εσωτερική κατανάλωση.

Αυτό είναι ένα απλό τεστ της αλήθειας που η Κροατία δεν το πέρασε και δύσκολα θα το περάσει, γιατί εδώ ο πολιτικός καιροσκοπισμός συνεχίζει να είναι το πιο δυνατό κίνητρο των αποφάσεων και των συμπεριφορών. Και πως αλλιώς μπορεί να είναι τα πράγματα, αν υπάρχει μία επίσημη ιστορία όπως και στα προηγούμενα χρόνια, μόνο με ένα διαφορετικό πρόσημο. Το πρόβλημα είναι που έτσι δημιουργείται ένα χάσμα ανάμεσα στην επίσημη ιστορία και στις προσωπικές αλλά και συλλογικές μνήμες. Μέσα σε αυτό το ρήγμα γεννιέται ο φόβος από την παρουσίαση της αλήθειας και ανθίζει η καιροσκοπία. Με άλλα λόγια κλίνει ο κύκλος γιατί σαν κοινωνία φτάνουμε στο σημείο που τώρα ακριβώς, όπως και τότε, η αλήθεια δεν θεμελιώνεται πάνω στα γεγονότα αλλά για αυτήν αποφασίζει η εκάστοτε κυβερνούσα ιδεολογία.

* Η Σλάβενκα Ντράκουλιτς / Slavenka Drakulić είναι Κροάτισσα συγγραφέας και δημοσιογράφος.

ΠΗΓΗ: jutarnji.hr / Μετάφραση από τα κροατικά: Μίλιτσα Κοσάνοβιτς