Πέρασε ως μια ακόμη τηλεοπτική ατάκα η ρήση Μπαμπινιώτη: «το σχολείο είναι το δεύτερο σπίτι των παιδιών!» Ο κ. καθηγητής δεν είναι κανένας ανατρεπτικός αλλά γράμματα ξέρει, γιατί λοιπόν δεν το κάνει πιο λιανά; Συντρέχει ή όχι ο όρος ιδιωτικότητα με την σχολική αίθουσα; Αλλιώς πρόκειται περί απλού ευφημισμού. Tι σόι δεύτερο σπίτι είναι αυτό, χωρίς ιδιωτικότητα;

Ας μην το κάνουμε πολύ εύκολο! Το θέμα των καμερών στα σχολεία προσφέρεται για  … Όργουελ και ξερό ψωμί. Με λίγη διάθεση γενίκευσης ανοίγει κανείς μια ολόκληρη οικογένεια επίμαχων θεμάτων (ηλεκτρονικά ΜΜΕ, δημοσκοπήσεις, χειραγώγηση του πολιτικού ή καταναλωτικού status με ‘αθώες’ στατιστικές μελέτες προτιμήσεων/ εκλογή Trump, μαύρη αγορά προσωπικών δεδομένων, αδιάκριτος κιτρινισμός, Φουκώ & κάμερες, κινητά και απόρρητο, ηλεκτρονικά άβατα, ριάλιτυ με έγκλειστους εθελοντές & θεατές-ηδονοβλεψίες). Η  ιδιωτική ζωή ευτελίζεται τόσο συχνά, που αποκλείεται να πρόκειται για κάποια μαζική παράνοια ανθρώπων ευφάνταστων. Πράγματι, διακυβεύονται αξίες!

Λένε πως όταν ευτελίζεται ο ιδιωτικός βίος, μαζί του εξαχρειώνεται και ο δημόσιος! Ημιμαθείς τηλε-κήνσορες, περήφανοι για την πλατιά ενημέρωση τους, που δεν τους άφησε καθόλου χρόνο ούτε και όρεξη, για γνώση. Με την δε σοφία έχουν τόση σχέση, όση έχουν και με τη Σοφία Λόρεν. Εξετέθησαν αδίκως στο θέμα με περισσή αδιαλλαξία, ενώ η αναδίπλωση ήταν προβλέψιμη. Τι θέλουν και ανακατεύονται στα δύσκολα, παριστάνοντας τους εμβριθείς; Αφού «δεν έχουν» καν τις έννοιες! Τους μιλάνε για ιδιωτικότητα κι αυτοί απαντούν: «τι έχετε να κρύψετε;» Δεν μπορούν καν να διακρίνουν το κρυφό, το απόρρητο, το μοναχικό από το ιδιωτικό.

Ας τους μπερδέψουμε λοιπόν λιγάκι …

Μπορεί κανείς να κατηγορηθεί για παραβίαση ιδιωτικότητας αν τυχόν σχολιάσει την κόμμωση αντί για τις απόψεις του άλλου, σε μια δημόσια συζήτηση; Παραβιάζει την ιδιωτικότητα όποιος σχολιάσει το αν και σε τι ορκίστηκε, δημοσίως πάντα, κάποιος άλλος; Μπορεί και παραμπορεί να παραβιάζει την ιδιωτικότητα, κι ας έγιναν όλα δημοσίως! Αν το σχόλιο αυτό ο αήθης το είχε κάνει ακόμη και στην τηλεόραση κι όχι σπίτι του, θα ήταν κάτι δημόσιο ή ιδιωτικό; Σαφώς ιδιωτικό!

Αντιθέτως, όποιος θεωρεί το ιδιωτικό ως κάτι μυστικό, πιστεύει πως θα μπορούσε ο κ Μηταράκης να επικαλεστεί την ιδιωτικότητα, στην συζήτηση για τα μυστικά κονδύλια; «Είχε κάτι να κρύψει», αλλά, καμία σχέση η ιδιωτικότητα με αυτά τα μυστικά (τα κρατικά), γιατί αφορούν όλο τον κόσμο. Άρα και κάτι το δημόσιο, μπορεί να παραμένει μια χαρά μυστικό ή και απόρρητο!

Πόσο αθώο όμως είναι το να συρρικνώνει κανείς το ιδιωτικό σε μυστικό; Υπονοεί άραγε ότι το μυστικό είναι «ένοχο» άρα και ο σχετικά ενδιαφερόμενος είναι κάπως; Ότι κάτι έχει πιθανώς να κρύψει (πχ. σχετικό με αναπηρία ή με ιδιαίτερο σεξουαλικό προσανατολισμό). Δεν υιοθετώ αυτή την εκδοχή της χωριατιάς και προτιμώ το ελαφρυντικό της άγνοιας. Σαν το άλλο ευφυολόγημα των αδαών ότι τάχα «χορτάσαμε ιδιωτικότητα στην καραντίνα». Υπήρξαμε πράγματι απολύτως απροσπέλαστοι από τους άλλους στην καραντίνα αλλά όχι ελεύθερα.

Το αίτημα της ιδιωτικότητας είναι ομόαιμο της ελευθερίας, προστατεύει την προσωπικότητα και στην κοινή γλώσσα εκφράζεται απλά, ως: αφήστε τους ανθρώπους στην ησυχία τους!

Όρια ιδιωτικού χώρου & δημόσιας σφαίρας

Έστω ότι ξέχασε κάποιος το χαρτοφύλακα του κι ένας άλλος τον άνοιξε, από περιέργεια. Βρήκε μια λίστα για ψώνια, ένα ενημερωτικό τραπέζης για χρέη και μια συνταγή φαρμάκων.

Είναι και στις τρείς περιπτώσεις ένοχος και μάλιστα εξίσου; Ναι, σε όλες, αλλά στην συνταγή, που υπεισέρχεται σε θέματα ευαλωτότητας έχει παραβιαστεί ακόμη και ο πιο σκληρός πυρήνας, που τον παραδέχονται όλοι. Ωστόσο, και στις υπόλοιπες περιπτώσεις είχαμε σαφή παραβίαση.

Έστω τώρα ότι η αστυνομία τοποθέτησε κάμερες επιτήρησης στο δημόσιο χώρο έξω από τις τράπεζες. Ο ιδιοκτήτης μιας ΠΑΕ έβαλε κάμερες στις κερκίδες προκειμένου να παρακολουθεί τους χούλιγκαν, μετά από κάποιο πρόστιμο που πλήρωσε. Η κα υπουργός έβαλε κάμερα στην σχολική αίθουσα. Ένας εργοδότης, ενθουσιώδης των νέων ευκαιριών, έβαλε κάμερα μέσα στα σπίτια των τηλε-εργαζομένων στην επιχείρηση του. Ένας αλιτήριος έβαλε κάμερα στην τουαλέτα γιατί είναι ηδονοβλεψίας. Που ακριβώς θέτει ο καθένας το όριο του ιδιωτικού; Όπου θέλει;

Το τρίτο παράδειγμα αφορά στην πρόσφατη απαγόρευση εκκλησιασμού που έθιξε προφανώς την ιδιωτικότητα. Όχι μόνο γιατί το κράτος ήρθε να ρυθμίσει τα εντός των ναών, κατ’ εξοχήν χώρων εκτός δημόσιας σφαίρας, αλλά κυρίως γιατί σίγουρα, δεν του πέφτει λόγος στα όσα λατρευτικά συντελούνται (είτε γίνονται στο ιερό, στο νάρθηκα, στο προαύλιο, στην πλατεία). Αναλογικά στα σχολεία, ακόμη κι αν δεν δεχτεί κανείς την ιδιωτικότητα του χώρου, τι γίνεται με την ιδιωτικότητα των ενεργειών που συντελούνται κατά την εκπαιδευτική διαδικασία;

Δεν προστατεύονται λοιπόν από την ιδιωτικότητα μόνο χώροι αλλά και καταστάσεις ή διαδικασίες. Ο ηδονοβλεψίας δεν παρανομεί μόνο στις περιπτώσεις που παρακολουθεί κρυφίως εντός της κρεβατοκάμαρας κάποιου. Αλλά και στα σχολεία: Θα υπήρχε ή όχι πρόβλημα αν ξαφνικά άνοιγε η πόρτα μιας τάξης κι έμπαινε κάποιος παρείσακτος;

Αν το μάθημα θα συνεχιζόταν αδιατάρακτο, τότε πράγματι μπορούμε να αδιαφορήσουμε και για το ποιος κοιτάει από την άλλη μεριά της μετάδοσης.

Όπως είδαμε στην αρχή, μόνο μεταφορικά μπορεί το σχολείο να θεωρηθεί χώρος αυστηρά ιδιωτικός, όπως είναι η κατοικία (πχ του κ. Ινδαρέ στο Κουκάκι, περιλαμβανομένης της ταράτσας). Οι ίδιοι άνθρωποι που όταν ακούσουν για παρέμβαση του κράτους στον ιδιωτικό οικονομικό χώρο βγάζουν φλύκταινες (πχ επιτάξεις επί πανδημίας), γιατί σε όλες τις υπόλοιπες περιπτώσεις φαίνονται πρόθυμοι για εκπτώσεις του ιδιωτικού, υπέρ του δημοσίου; Η αυτονομία του ατόμου προυποθέτει για να υπάρξει, όχι μόνο τις πολιτικές ελευθερίες αλλά και την προστασία της ιδιωτικότητας του*.

Στην εποχή της πληροφορίας

Στην σύγχρονη εποχή, η ιδιωτικότητα προβάλει κυρίως ως η αξίωση αυτοπροσδιορισμού του πότε, πως & πόσο, μια πληροφορία σχετική προς τον καθένα, μπορεί να διοχετευθεί σε άλλους. Ιδιωτικό είναι αυτό που το κάθε άτομο επιλέγει να αποσύρει από την δημόσια θέα. Αυτό που, εμπειρικά προβλέπουν, οι εκπαιδευτικοί ως πιθανή απόσυρση των μαθητών από κάθε συμμετοχή, παρουσία της κάμερας, θα είναι μια ενστικτώδης απόπειρα προάσπισης της, μπροστά στο ανοίκειο.

Οπότε η προστασία από κάθε ανεπιθύμητη προσπέλαση δεν αφορά μόνο στην φυσική επαφή αλλά και στις πληροφορίες ή στην προσοχή. Ιδιωτικό θα είναι μόνο κάτι που μπορεί κανείς να ελέγξει την πρόσβαση των άλλων σε αυτό (veto). Είναι προφανές ότι ούτε οι μαθητές ούτε οι καθηγητές θα έχουν τέτοια ευχέρεια στην υπό συζήτηση περίπτωση. Ακόμη και χωρίς παράνομη καταγραφή, θα παραμένει άγνωστο το αληθινό κοινό της εκάστοτε live μετάδοσης. Η παραβίαση είναι δεδομένη, με μόνη την έλλειψη δυνατότητας veto, ακόμη δηλαδή και αν κανείς, ποτέ, δεν επιχειρήσει πρακτικώς αυτό τον έλεγχο ώστε να αποτύχει.

Με την ιδιωτικότητα, λοιπόν, ή με την ιδιωτεία;

*‘The value of Privacy’ της Beate Rossler (Cambridge: Polity, 2005)