Οι φωτογραφίες των γιγάντιων μεταγωγικών της Ρωσικής ομοσπονδίας, έμφορτων με τα hi-tech πυραυλικά συστήματα S-400, σε αεροπορική βάση της Άγκυρας, προκάλεσαν -όχι άδικα- ένα ανεπανόρθωτο σοκ στην Αμερικανική γραφειοκρατία. Κύριος υπεύθυνος για την απρόσμενη εξέλιξη, ο ίδιος ο Αμερικανός πρόεδρος ο οποίος τους τελευταίους μήνες και παρά τη λυσσώδη αντίδραση της γερουσίας, του κογκρέσου και των εμπλεκόμενων υπηρεσιών, καθησύχαζε το κατεστημένο της Ουάσιγκτον εκτιμώντας ότι ελέγχει την κατάσταση. Μια ομάδα έμπιστων συμβούλων και ένας υπερτιμημένος γαμβρός φαίνεται πως τελικά δεν ήταν αρκετοί για μια τόσο περίπλοκη αποστολή και σίγουρα αποδείχθηκαν υποδεέστεροι των παραδοσιακών κέντρων εξουσίας των ΗΠΑ.

Ο κ. Trump εξακολουθεί να σκέφτεται και να λειτουργεί ως μάνατζερ επιχείρησης, μόνο που η πολιτική και δη η σκακιέρα της παγκόσμιας διπλωματίας απέχουν μακράν από το άσπρο – μαύρο της διοίκησης επιχειρήσεων. Η ιστορία έχει αναδείξει πολλούς πολιτικούς που κατέληξαν επιτυχημένοι μάνατζερς, αλλά κανέναν μάνατζερ που να έγινε αρκετά επιτυχημένος πολιτικός.

Η τελευταία στη σειρά ηχηρή αποτυχία της προσωπικής διπλωματίας του Αμερικανού προέδρου έχει μια πολύ απλή εξήγηση: Ο κ. Trump, ως businessman, πιστεύει μόνο στο κέρδος και στα deal αμοιβαίου συμφέροντος. Είναι πεπεισμένος ότι χρησιμοποιώντας την ισχύ της θέσης του, θα εξαναγκάσει τους αντιπάλους του σε υποχωρήσεις. Φευ. Το μήνυμα 2.500 χρόνων που μας στέλνει ο Θουκυδίδης μας δίνει μια ολότελα διαφορετική προσέγγιση. Οι αποφάσεις των κρατών, λέει ο πατέρας της παγκόσμιας διπλωματίας, λαμβάνονται μέσω τριών παραμέτρων:

Του φόβου,
της εθνικής υπερηφάνειας (τιμή) και,
του συμφέροντος.

Με αυτή τη σειρά (αυστηρώς).

Το συμφέρον από μόνο του, μπορεί να αποτελεί αποτελεσματικό εργαλείο κατά τη συνδιαλλαγή εταιριών της αγοράς, αλλά όχι μεταξύ κρατών. Όσο αδύναμα και αν δείχνουν αυτά.

Οι φόβοι του κ. Erdogan

Ο Τούρκος πρόεδρος καλείται να διαχειριστεί μια ιδιαίτερα δύσκολη συγκυρία για τη χώρα του και ο ίδιος, όπως και η ελίτ που έχει αναδείξει, έχουν πολύ συγκεκριμένους στόχους τους οποίους προσπαθούν να ξεδιπλώσουν με εκνευριστική ακρίβεια.

Οι στόχοι αυτοί είναι αφενός αμυντικοί, αφετέρου αναθεωρητικοί. Οι προκλήσεις που αφορούν στην ίδια την υπόσταση του τουρκικού κράτους είναι δύο:

• Η πάση θυσία αποφυγή δημιουργίας κουρδικής κρατικής οντότητας που να συνορεύει με την Τουρκία
• Η ύπνωση του εσωτερικού εχθρού, που μετά το πραξικόπημα, στους πάντα επικίνδυνους ριζοσπάστες Κούρδους και στους ευρωλάγνους της δυτικής ακτής, προσέθεσε επίσης τους γκιουλενιστές και μεγάλο μέρος του στρατού και ιδιαίτερα στελεχών της αεροπορίας

Ο κ. Erdogan υπέστη μια συντριπτική ήττα στις δημοτικές εκλογές. Μπροστά στον κίνδυνο συσπείρωσης όλων των εσωτερικών εχθρών του, καθώς από το αποτέλεσμα των επαναληπτικών εκλογών στην Κωνσταντινούπολη διεφάνη η στήριξη των Κούρδων στην αντιπολίτευση, εξαναγκάστηκε σε αποδοχή του αποτελέσματος. Αυτή ήταν μια κίνηση τακτικής, αφού μόλις καταλαγιάσει η σκόνη, θα προσπαθήσει να ανατρέψει το αποτέλεσμα με τρόπους που ο ίδιος γνωρίζει καλύτερα, κινητοποιώντας ίσως τη δικαιοσύνη ή επιβάλλοντας κάποια κατάσταση έκτακτης ανάγκης που θα δημιουργήσει μέσω μιας προβοκάτσιας. Είναι απολύτως σαφές ότι στο συγκεκριμένο θέμα δεν περιμένει καμία στήριξη από τους δυτικούς »συμμάχους» του, το αντίθετο μάλιστα.

Όσον αφορά το έτερο θέμα ασφάλειας, αυτό των Κούρδων της Συρίας, ούτε από εκεί μπορεί να ελπίζει σε στήριξη από τη δύση. Η παράτολμη κίνηση απελπισίας του Ρώσου προέδρου να στηρίξει το καταρρέον καθεστώς στη Συρία, έδειξε σε όλους με τον πιο καθαρό τρόπο ποιος είναι σήμερα το αφεντικό εκεί. Συγκυριακά ή, έστω, λόγω αμερικανικής αδράνειας, στη Συρία de facto αποφασίζουν οι Ρώσοι. Ο κ. Erdogan γνωρίζει πάρα πολύ καλά πως κάθε απόπειρα δημιουργίας κουρδικής κρατικής οντότητας στα σύνορά του, θα πρέπει πρώτα να εγκριθεί από αυτούς. Για το λόγο αυτό θα πρέπει να είναι αρκούντως δουλοπρεπής, περιποιητικός και έχων ανοικτά τα ώτα στις συστάσεις και στις προτροπές του κ. Putin…

Δύση και τουρκικός αναθεωρητισμός

Την ώρα που ο Τούρκος πρόεδρος πρέπει να καταπνίξει τον εσωτερικό εχθρό και να περιορίσει τους Κούρδους μακριά από τα ανατολικά του σύνορα, ξετυλίγει μεθοδικά τα επεκτατικά του σχέδια. Η εκτίμηση της τουρκικής ελίτ (η οποία αναλύεται διεξοδικά στο γνωστό πόνημα του κ. Davutoglu), είναι ότι ο μεταψυχροπολεμικός κόσμος μπορεί να επιτρέψει την ανάδειξη περιφερειακών δυνάμεων που θα αναμετρηθούν για τον έλεγχο πλουτοπαραγωγικών πηγών και εμπορικών οδών. Ο τρόπος που οι ίδιοι οι Τούρκοι αντιλαμβάνονται την ιστορία τους και τη θέση τους στη μεσόγειο (και όχι μόνο) μας διαβεβαιώνει για το ότι θα καταβάλλουν κάθε προσπάθεια που απαιτείται για το σκοπό αυτό. Είναι πασιφανές ότι δεν αυτοπροσδιορίζονται πλέον ως ένα οιονεί προτεκτοράτο του ΝΑΤΟ, ούτε ως ένα κοσμικό κράτος που προσπαθεί να εξελίξει το επίπεδο της δημοκρατίας του και την ευμάρεια των πολιτών του. Περισσότερο φαίνεται ότι επιθυμούν την ανάδειξη των παραδοσιακών ισλαμιστικών παραδόσεων, του – όχι και τόσο μακρινού – παρελθόντος τους, σε συνδυασμό με την επιβολή ενός οικονομικού και ιδεολογικού »ζωτικού χώρου» στα εδάφη πέριξ της νεκρής αυτοκρατορίας τους.

Τη στιγμή αυτή, καθώς οι αναθεωρητικές προσπάθειες της Τουρκίας βρίσκονται σε νηπιακό στάδιο, η στρατηγική τους επικεντρώνεται σε δύο κρίσιμα μέτωπα, στα οποία θα πρέπει να επιτύχουν αποφασιστική νίκη πάση θυσία προκειμένου να προχωρήσουν μακρύτερα:

• Κύπρος και πλατφόρμες εξόρυξης ανατολικής μεσογείου
• Συρία – έλεγχος της χώρας (με συμμάχους ή χωρίς)

Καθώς η τουρκική εξωτερική πολιτική πληρώνει δυσανάλογα τα μοιραία λάθη του παρελθόντος στο κυπριακό πρόβλημα και επειδή οι πρόνοιες του διεθνούς δικαίου για τις θάλασσες ουδόλως εξυπηρετούν τα μακρόπνοα σχέδιά της, βρίσκεται σε αδιέξοδο ή στην καλύτερη περίπτωση σε υπαρξιακό δίλημμα: Αν επιλέξει την ομαλή προσέγγιση με τη δύση θα πρέπει να ξεχάσει τόσο την Κύπρο όσο και τις πλατφόρμες εξόρυξης της ανατολικής μεσογείου και την ίδια ώρα να παρακολουθεί αμήχανη άσπονδους ανταγωνιστές της όπως το Ισραήλ και η Αίγυπτος να γιγαντώνονται. Αν, εναλλακτικά, επιλέξει την επιβολή της ισχύος της στην περιοχή, θα εξαναγκαστεί σε ρήξη με το σύνολο σχεδόν της δύσης. Το λιγότερο που θα δεχόταν σήμερα η συγκεκριμένη διακυβέρνηση στην Τουρκία, θα ήταν τουλάχιστον η συν-διαχείριση των θαλάσσιων πόρων. Δεδομένου ότι οι καιροί έχουν αλλάξει και οι δυτικές κυβερνήσεις (και κυρίως οι πανίσχυρες εταιρίες που τις καθοδηγούν) δεν έχουν καμία διάθεση να μοιραστούν τα κέρδη, η Τουρκία δεν έχει τίποτα να περιμένει από τη δύση ούτε στο θέμα αυτό και προτίθεται να επιλέξει τη γνώριμη οδό του εκβιασμού και των τετελεσμένων.

Στο θέμα της Τουρκικής εισβολής στη Συρία, τα τουρκικά σχέδια περιλαμβάνουν τη σταδιακή απομάκρυνση του καθεστώτος Άσαντ και την άνοδο στην εξουσία μιας μετριοπαθούς αντιπολίτευσης η οποία θα χρηματοδοτείται από την Άγκυρα και ο κορμός της θα αποτελείται από τους »αδερφούς μουσουλμάνους». Το συγκεκριμένο σχέδιο θα μπορούσε να γίνει πραγματικότητα μόνο με τη σύμπραξη και την ανοχή της Ρωσίας και του Ιράν, μέσω κάποιων σοβαρών ανταλλαγμάτων. Και πάλι τα τουρκικά σχέδια δείχνουν να είναι σε ευθεία σύγκρουση με τα δυτικά συμφέροντα, δεδομένου ότι κανένας στη δύση δεν επιθυμεί μια άνοδο των ισλαμιστών στην εξουσία στη Συρία και μάλιστα υπό την υπόγεια καθοδήγηση του αυταρχικού Τούρκου ηγέτη, ενώ κάθε σκέψη για ιρανική επιρροή στη χώρα ξυπνάει δαίμονες σε Ισραήλ και ΗΠΑ.

Φαίνεται λοιπόν ότι οι «γαμπροί και οι σύμβουλοι» του κ. Trump που τελευταία καθοδηγούν τη διπλωματία της μοναδικής υπερδύναμης, «they haven’t done their homework» και έπεσαν στις λεκτικές ανατολίτικες παγίδες των Τούρκων. Αυτό που θα ανέλυε σε βάθος ο Θουκυδίδης αν ζούσε σήμερα για να εξιστορήσει τα γεγονότα, θα ήταν οι όποιες ενδεχόμενες εναλλακτικές λύσεις του καθεστώτος της Τουρκίας αν υποθέταμε ότι εγκατέλειπε τους ριψοκίνδυνους αναθεωρητικούς σχεδιασμούς του και επέστρεφε στην ασφάλεια της δύσης. Ήταν το κομμάτι αυτό ακριβώς που δεν μπήκαν στον κόπο να μελετήσουν οι όψιμοι διπλωμάτες. Αν λοιπόν υπήρχε μια τέτοια περίπτωση, οι Τούρκοι θα έβλεπαν να δημιουργείται αργά και βασανιστικά:

• Ένα ισχυρό οικονομικά, πολιτικά και στρατιωτικά Κουρδικό κράτος στα σύνορά τους με σαφείς αλυτρωτικές βλέψεις στα τουρκικά εδάφη
• Ένα αδιέξοδο στην Κύπρο, όπου, είτε θα έπρεπε να αποδεχθούν ένα ενιαίο Κυπριακό κράτος χωρίς εγγυήσεις και χωρίς Τούρκους στρατιώτες, είτε ένα προσαρτημένο τουρκοκυπριακό κρατίδιο με μηδενική διεθνή υπόσταση (και πόρους)
• Ο αποκλεισμός τους από τις χρυσοφόρες εξορύξεις
• Ο εξευτελιστικός περιορισμός της ΑΟΖ τους
• Η ενδυνάμωση μιας δυτικόφιλης αντιπολίτευσης που αργά ή γρήγορα, ειρηνικά ή βίαια, θα κατέλυε το ισλαμιστικό καθεστώς

Κατά αυτόν τον τρόπο λοιπόν, ο φόβος, η εθνική υπερηφάνεια και το συμφέρον της Τουρκικής ηγεσίας επιβάλλουν τη σύμπραξη με τους εχθρούς της δύσης. Φυσικά οι Τούρκοι δεν θα επιδιώξουν σε καμία περίπτωση τη σύγκρουση με τους (ακόμα) συμμάχους τους, αλλά δεν θα κάνουν και πολλά για να την αποτρέψουν.

Όπως μέσω μιας αντίστοιχης ανάλυσης προβλέψαμε πριν από ένα μήνα εδώ στο Α.Π., ο κ. Erdogan δεν έκανε την κωλοτούμπα και δεν ενέδωσε στους Αμερικανικούς εκβιασμούς. Οι S-400 ήρθαν και εντός εβδομάδων θα καταστούν υπηρεσιακοί καλύπτοντας τα σημεία εκείνα που εξυπηρετούν τόσο τους φόβους, όσο και τις βλέψεις του Τούρκου ηγέτη: Την περιοχή της Άγκυρας, όπου σε περίπτωση νέου πραξικοπήματος θα επιβάλλουν no fly zone γύρω από το παλάτι, την ώρα που οι Γιανταρμάδες (πιστή πολιτοφυλακή του καθεστώτος) θα αναλαμβάνουν τα υπόλοιπα στο έδαφος. Αντίστοιχα, στην περιοχή της ανατολικής μεσογείου, όπου την ώρα των τουρκικών γεωτρήσεων θα μπορούν να επιβάλλουν επίσης no fly zone καλύπτοντας τις ναυτικές μονάδες που θα προστατεύουν τα πλωτά γεωτρύπανα. Ο συνδυασμός no fly zone ακτίνας 300 + χλμ με τις δυνατότητες αεράμυνας περιοχής των τουρκικών φρεγατών, θα καταστήσει πολύ δύσκολη υπόθεση την αντιμετώπιση του εκβιασμού, είτε με διπλωματικά, είτε με στρατιωτικά μέσα.

Οι επιλογές της δύσης

Καθώς η δυτική διπλωματία αποκοιμήθηκε τόσο από τους ελιγμούς των Τούρκων όσο και από την παταγώδη αποτυχία του κ. Trump, τα περιθώρια αντίδρασης στενεύουν πολύ. Η τουρκική επιβολή τετελεσμένων στην ανατολική μεσόγειο δεν αφορά μόνο την Κύπρο και την Ελλάδα που είναι οι άμεσα θιγόμενοι, αλλά έχουν περίπλοκες συνέπειες που αγγίζουν την ίδια την ασφάλεια του Ισραήλ αλλά ακόμα και τη δυνητική ενεργειακή απεξάρτηση της Ε.Ε. Βλέποντας μπροστά, όπως οφείλει να κάνει κάθε συνετή ηγεσία, η δύση ανακαλύπτει ασμένως, πως αν η Τουρκία αφεθεί να επιβάλλει ένα καταφανώς παράνομο καθεστώς πέριξ της Κύπρου, τίποτα δεν θα την εμποδίσει να το επεκτείνει περαιτέρω, επιβάλλοντας ανάλογα τετελεσμένα σε ασταθείς (ή μελλοντικά ασταθείς) χώρες της ευρύτερης περιοχής (Συρία, Λίβανος, Γάζα, Αίγυπτος, Λιβύη). Η πρόσφατη ενεργός ανάμιξη των τουρκικών drones στον εμφύλιο της Λιβύης είναι μια γεύση για το τι ακριβώς θα επακολουθήσει αν οι τουρκικές προκλήσεις μείνουν χωρίς απάντηση, χωρίς επίσης να ξεχνάμε την κατοχή της βόρειας Κύπρου, την κατοχή της βόρειας Συρίας, την ενεργή στήριξη των ισλαμιστών στη Γάζα και την ευθεία ανάμιξη στην ανατροπή Μubarak στην Αίγυπτο και την περιπέτεια Morsi που ακολούθησε.

Οι Ρωσικοί πύραυλοι είναι στην περίπτωση αυτή «game changer» και αυτό το γνωρίζουν καλά τα στρατιωτικά επιτελεία των εμπλεκόμενων μερών. Παρόλο που το σύστημα δεν είναι ακόμα δοκιμασμένο σε πραγματικές συνθήκες μάχης εναντίον εξελιγμένων τεχνικών (ηλεκτρονικά αντίμετρα, τεχνολογία stealth, σύγχρονοι πύραυλοι αντί-ραντάρ), κανένας ΑΓΕΕΘΑ στον κόσμο δεν θα επιθυμούσε να το ανακαλύψει εν ώρα πολέμου. Οι τεχνικές δυνατότητες του συστήματος είναι τέτοιες, που θεωρητικά θα μπορούσαν να καταστρέψουν μια ολόκληρη αεροπορία σε λεπτά της ώρας. Αν λοιπόν φθάσουμε στο σημείο όπου, λογικά, οι τουρκικές απαιτήσεις περί διαμοιρασμού της ΑΟΖ και περί συν-διαχείρισης των πόρων απορριφθούν, η πιθανότερη απάντηση των Τούρκων θα είναι οι γεωτρήσεις συνοδεία ισχυρής ναυτικής δύναμης. Στην περίπτωση αυτή η λογική αντίδραση των δυτικών θα ήταν η εκδίωξη του τουρκικού στόλου. Ασφαλώς δεν πρόκειται να δούμε ναυμαχίες τύπου Midway στην ανατολική μεσόγειο. Όλα αυτά ολοκληρώνονται στο επίπεδο της επίδειξης ισχύος. Αν δηλαδή οι Γάλλοι ή οι Αμερικάνοι έστελναν μια πειστική ναυτική αρμάδα συνοδεία αεροπλανοφόρου στην περιοχή, οι Τούρκοι θα έφευγαν με την ουρά στα σκέλια. Έχοντας όμως επιβάλλει no fly zone, ίσως έμπαιναν στον πειρασμό να παραμείνουν στη θέση τους. Εκεί είναι η πραγματική δύναμη των ρωσικών πυραύλων, μια διπλωματική προσθήκη μεγατόνων.

Μια άλλη σοβαρή διάσταση στο πρόβλημα είναι ο χρόνος. Και αυτό επειδή οι S-400 είναι σχετικά ευάλωτοι σήμερα, καθώς για να προστατέψουν απόλυτα τη θέση τους απαιτούν την ύπαρξη συμπληρωματικών συστημάτων (βραχείας εμβέλειας). Οι Τούρκοι δεν διαθέτουν τη στιγμή αυτή τέτοιου είδους συστήματα, αλλά τίποτα δεν είναι πιο σίγουρο από το ότι θα τα διαθέτουν σε λίγους μήνες. Αυτή η παράμετρος δημιουργεί ένα δέλεαρ. Το λάθος των Αμερικανών, εξαιτίας λανθασμένων εκτιμήσεων, ήταν το είδος των απειλών που εκτόξευσαν στους Τούρκους. Αν, αντί για ενεργοποίηση αόριστων κυρώσεων ή ακύρωση παραγγελιών (που ούτε ο οι Τούρκοι επιθυμούν πια), απειλούσαν με casus belli ή έστω με προαναγγελία στοχευμένου πλήγματος εναντίον των πυραύλων (όπως είχε πολύ πετυχημένα πράξει η τουρκική διπλωματία κατά την κρίση των S-300 της Κύπρου), ίσως να είχαν πετύχει το στόχο τους και θα είχαν οπωσδήποτε βάλει το χρόνο να δουλέψει με το μέρος τους.

Δεδομένου λοιπόν ότι σήμερα ο χρόνος δουλεύει εναντίον τους, αν οι Αμερικάνοι συνέλθουν από το λήθαργο και επιλέξουν μια δυναμική λύση, τότε δεν αποκλείεται να ξυπνήσουμε μια μέρα με την είδηση της καταστροφής των S-400 στο έδαφος. Πιθανότατα δεν θα είναι οι ίδιοι που θα το κάνουν, αλλά οι Ισραηλινοί, που είναι και άμεσα ενδιαφερόμενοι και έχουν στο ενεργητικό τους αντίστοιχα επιτεύγματα εναντίον της Συριακής αεράμυνας. Έτσι θα έχει αποφευχθεί (προσωρινά) και το απευκταίο σενάριο πλήγματος νατοϊκής χώρας από νατοϊκές δυνάμεις, αν και βέβαια στην περίπτωση αυτή δεν θα μάθουμε ποτέ ποιος ήταν ο θύτης, αφού οι Ισραηλινοί δε συνηθίζουν να ανακοινώνουν ούτε τις επιδρομές τους, ούτε τα αποτελέσματα αυτών.

Αν όχι, τότε ξημερώνει μια καινούρια μέρα στην διπλωματία της περιοχής μας και σίγουρα θα είναι ελάχιστα πληκτική.

Πηγή: Ανοιχτό Παράθυρο