Χάσαμε. Πενθούμε. Γράφει ο Φρόυντ στο δοκίμιο «Πένθος και Μελαγχολία» ότι η απώλεια του αγαπημένου αντικείμενου, ανθρώπου, ιδέας ή αγώνα, οδηγεί σε μια έντονη και σύντομη περίοδο πένθους στην διάρκεια της οποίας υπάρχει σχεδόν πλήρης ταύτιση μ’ αυτό που χάθηκε.

Όταν τελειώσει το πένθος ανοίγονται δύο δρόμοι. Αποκόλληση από το αντικείμενο του πένθους και επιστροφή στην κανονικότητα ή μόνιμη εσωτερίκευσή του που οδηγεί στη μελαγχολία. Ο Βάλτερ Μπένγιαμιν ονομάζει “αριστερή μελαγχολία” την προσκόληση του επαναστάτη σε παλιά δόγματα που έχουν αποτύχει. Αυτό οδηγεί σε παθητικοποίηση και αδράνεια, εγκατάλειψη της προσπάθειας να αλλάξουμε τον κόσμο.

Χάσαμε λοιπόν. Ας απολογηθούμε στους συμπολίτες μας για τα λάθη, τις ψευδαισθήσεις, τις αποτυχίες. Δεν μπορουμε να εξηγήσουμε την ήττα αποκλειστικά με τις αστοχίες των τελευταίων εβδομάδων, ούτε με την αποτυχία της επικοινωνιακής τακτικής. Ποιός λοιπόν φταίει;

Οι λόγοι της ήττας ήταν πολλοί και σύνθετοι. Κάποιοι πρόσφατοι και επικοινωνιακοί άλλοι μακρόχρονοι και δομικοί. Οι μελετητές θα τους εξετάσουν στο μέλλον. Όσα λέγονται σήμερα είναι προσωρινά και μερικά. Αποτελούν συχνά ματαιώσεις και φιλοδοξίες παρά οργανωμένη ανάλυση. Αλλά για μένα μια απάντηση είναι αναμφισβήτητη. Ηθικά, πολιτικά και μεταφυσικά – ακολουθώντας την κλασσική ανάλυση  του Carl Jaspers – φταίμε όλοι εμείς, οι αριστεροί, τα μέλη και οι φίλοι του ΣΥΡΙΖΑ, φταίμε όλοι και εγώ πρώτος. Σαν αριστεροί, σαν προοδευτικοί είμαστε μέλη μιας συλλογικότητας.

Λειτουργούμε μαζί, αγωνιζόμαστε μαζί, μοιραζόμαστε την χαρά της νίκης –θυμηθείτε τον Γενάρη και τον Ιούλιο του 2015 –  και  είμαστε συλλογικά υπεύθυνοι για τις οδύνες της ήττας. Αυτό σημαίνει συλλογική πρακτική, αυτό κάνει το κόμμα «συλλογικό διανοούμενο». Υπάρχουν βέβαια και συγκεκριμένες πολιτικές ευθύνες, ο βουλευτής έχει μεγαλύτερη ευθύνη από το μέλος και ο υπουργός από τον βουλευτή. Αλλά αυτά θα τα συζητήσουμε αργότερα. Τώρα να παραδεχτούμε ότι για την αριστερά η νίκη, η ήττα αλλά και ο αγώνας είναι δουλειά όλων μας.

Όλοι οι αριστεροί, όσοι συμμετάσχομε στο μοναδικό αυτό εγχείρημα, έχουμε ευθύνη. Δεν έχουμε όλοι την ίδια πολιτική ευθύνη για την οποία ο απολογισμός θα γίνει αργότερα, με νηφαλιότητα μετά από στοχασμό και αναστοχασμό. ‘Όλοι μοιραζόμαστε όμως την ηθική ευθύνη, της ελπίδας που δώσαμε και για πολλούς ματαιώθηκε, των προσδοκιών που δεν αφουγκραστήκαμε, των ανθρώπων που αφήσαμε.   Για την αριστερά, η προσπάθεια, οι νίκες και οι ήττες είναι συλλογικές. Προσπαθήσαμε. Πετύχαμε πολλά αποτύχαμε σε άλλα. Θα προσπαθήσουμε ξανά, θα πετύχουμε περισσότερα, θα αποτύχουμε καλύτερα. Η αποτυχία και η επιτυχία δεν μετριέται μόνο σε ψήφους αλλά σε συγκεκριμένα αποτελέσματα για τους αποκλεισμένους, τους εργαζόμενους, τους πολλούς.

Η συναισθηματική φόρτιση, η απογοήτευση, η αγωνία για το μέλλον κυριαρχούν την περίοδο του πένθους. Η απώλεια και οι αιτίες της σε τριγυρίζουν, δεν μπορείς να ησυχάσεις ή να κοιμηθείς. Αλλά η αγανάκτηση και θυμός μπορούν να μετατραπούν από αρνητικά σε θετικά συναισθήματα. Από τον Σπινόζα μέχρι τον Χέσσελ, η αγανάκτηση αντιμετωπίστηκε ως μια βαθύτατα ηθική αντίδραση στην αδικία και την απώλεια.

Όταν η ίδια μας η ύπαρξη εξεγείρεται βρίσκουμε τη δύναμη να δράσουμε. Όταν η ανοχή των ανθρώπων απέναντι σε άδικες απώλειες φτάσει κάποια όρια, η αγανάκτηση γίνεται το πρώτο βήμα προς την οργή. Η οργή είναι ίσως το πιο πολιτικό συναίσθημα όταν απευθύνεται στα λάθη του συστήματος και όχι των ατόμων. Όταν το κοινό συναίσθημα μεταφράζεται σε συλλογικό αγώνα για την υπεράσπιση του τρόπου ζωής μας ή για τη δημιουργία ενός νέου, βασισμένου στις αρχές της ισότητας και της δημοκρατίας τότε γίνεται πολιτικά αποτελεσματικό. Εδώ βρισκόμαστε σήμερα. Το πένθος τελειώνει και η απογοήτευση γίνεται απόφαση δράσης.