Υπάρχουν πάρα πολλά περιστατικά σφαγών στο όνομα της τάξης, της ασφάλειας και της αδιατάρακτης προόδου. Αλλά και του απόλυτου σκοπού, ακόμη κι επαναστατικού ενίοτε (ή μάλλον επαναστατημένου). Όμως αυτό που συνέβη στις 21 Δεκέμβρη του 1942 υπενθυμίζει πόσο πρόθυμο να διεξαγάγει ολοκαυτώματα κάθε μορφής είναι ένα σύστημα κέρδους «πέρα από την γλώσσα και το νόμο» (για να μνημονεύσουμε την σπουδαία μελέτη τον Αγκάμπεν) που αφήνει πίσω του τέτοια συμβάντα κλιμάκωσης, κρυμμένο πίσω από διαφορετικά ονόματα κι εποχές, αλλά διαρκώς παρόν στην, γεμάτη με την ανάσα του, αιώνια κρύπτη της ιστορίας. Η σφαγή στο Catavi. 

Η σφαγή των απεργών ανθρακωρύχων από τον Βολιβιανό στρατό στο ομώνυμο ορυχείο. Όταν μετά τον πόλεμο του Chaco  (1932-1935) τα αριστερά πολιτικά κόμματα κατέλαβαν έδρες μερικών από τις παραδοσιακές συντηρητικές δυνάμεις στο Βολιβιανό Κογκρέσο, η στήριξη στους χειμαζόμενους ανθρακωρύχους και η προσπάθεια καλυτέρευσης των παρανοϊκών συνθηκών εργασίας τους, έφερε την αντίδραση του συντηρητικού προέδρου Enrique Peñaranda. Παρόλα αυτά ένας νόμος που θέσπισε το δικαίωμα συλλογικής διαπραγμάτευσης ψηφίστηκε από την κυβέρνηση του Germán Busch, που παρέμενε ανενεργός μπροστά στην άγρια εξουσία των ορυχείων. 

Όταν η Αμερική μπήκε στον πόλεμο μετά την επίθεση στο Pearl Harbor, οι Εταιρείες εξορύξεων της Λατινοαμερικάνικης χώρας υπέγραψαν εξαιρετικά επικερδείς συμφωνίες προμήθειας με τον Αμερικάνικο στρατό. Οι ανθρακωρύχοι κατέβηκαν σε απεργία ακριβώς τότε. Όταν οι εργαζόμενοι από τις εταιρείες Siglo XX και Catavi υπέβαλαν αίτηση που απαιτούσε αύξηση του μισθού κατά 100% το 1942, η διοίκηση αρνήθηκε να διαπραγματευτεί και οι ανθρακωρύχοι ξεκίνησαν απεργία. Η κυβέρνηση στάθηκε φυσικά στο πλευρό των εταιρειών, συλλαμβάνοντας όλους τους συνδικαλιστές και δολοφονώντας 7 εργάτες. Ως απάντηση, 7.000 ανθρακωρύχοι κατέβηκαν σε πενθήμερη απεργία από τις 15 Δεκεμβρίου 1942 έως τις 20 Δεκεμβρίου 1942. Όταν οι εργάτες των ναρκών προχώρησαν σε πορεία προς τα γραφεία διοίκησης στις 21 Δεκεμβρίου 1942, ο βολιβιανός στρατός περικύκλωσε το πλήθος και το πυροβολούσε επί εξάωρο. 

Η επίσημη έκθεση ανέφερε 19 θανάτους και 400 τραυματίες, ενώ οι εκτιμήσεις των ίδιων των εργαζομένων που δικαιώθηκαν από έρευνες (βλ. Klein, Herbert S. (1971). “Prelude to the Revolution” University of Pittsburgh Press, και Nash, June (1993). We Eat the Mines and the Mines Eat Us: Dependency and Exploitation in Bolivian Tin Mines. New York: Columbia University Press) ανέδειξαν 400 νεκρούς.

Στην μακριά, αντιφατική, επίπονη, μα και τόσο αναγκαία κι ελπιδοφόρα ταυτόχρονα, εποποιία των αγώνων για κοινωνική απελευθέρωση, η ιστορία των εργατικών αγώνων έχει ιδιαίτερη βαρύτητα, κι ανάμεσα τους, ογκόλιθος, στέκουν οι αγώνες των ανθρακωρύχων. Σαν σήμερα λοιπόν, 21 Δεκέμβρη του 1942, σημειωνόταν μια από τις μεγαλύτερες σφαγές με πάνω από 400 νεκρούς ανθρακωρύχους που τόλμησαν να παλέψουν για καλύτερες συνθήκες στην κόλαση. Βέβαια δεν ήταν ούτε η πρώτη ούτε η τελευταία στην Αμερικάνικη ήπειρο, ξεκινώντας από τους West Virginia coal wars με τους εκατοντάδες νεκρούς των λαών της Αμερικής. 

Δεκαετίες μετά, ο Bob Dylan, εμπνευσμένος από την ιστορία των ανθρακωρύχων στην χώρα του, έγραψε ένα από τα ωραιότερα εργατικά τραγούδια που γράφτηκαν ποτέ, αφιερωμένο στους ανθρακωρύχους. Το περίφημο North Country Blues, με τους απίστευτα λυρικούς και τραγικούς την ίδια ώρα στίχους και τραγουδισμένο από την εκπληκτική φωνή της Baez. Όταν η Τέχνη δεν ακκίζεται την υπεράνω αλλά στήνει αυτί στον πόνο και στα ποδοβολητά του καιρού τότε δημιουργεί μνημεία αιώνια ανθρώπων. Έστω και μέσα από ήχους.