Μεγάλο μέρος του κόσμου αγνόησε την κρίση του HIV/AIDS στην Αφρική, τουλάχιστον μέχρι που έγινε αδύνατο να την αγνοήσει.

Μεγάλο μέρος του κόσμου αγνόησε τα περιοδικά κρούσματα του Έμπολα στην Αφρική, τουλάχιστον μέχρις ότου οι μολύνσεις ταξίδεψαν στον παγκόσμιο βορρά. Και μεγάλο μέρος του κόσμου αγνόησε την εξάπλωση του κοροναϊού στην Αφρική και τις ανισότητες των εμβολίων που εμπόδισαν την καταπολέμησή του – τουλάχιστον μέχρι που η Όμικρον έκανε και τα δύο αδύνατο να αγνοηθούν. 

Ο παππούς μου, ο Νέλσον Μαντέλα, με ενέπνευσε να αφιερώσω τη ζωή μου στην ήπειρό μας. Επικεντρώθηκε στο πολιτικό απαρτχάιντ, ο μηχανισμός του οποίου περιελάμβανε τους νόμους για το «διαβατήριο» των μαύρων, επιτυγχάνοντας να τους καταργήσει. Ωστόσο, σήμερα μεγάλο μέρος του ανεπτυγμένου κόσμου παραβλέπει ή υποτιμά την Αφρική.

Όταν ο κόσμος στο σύνολό του αντιλήφθηκε την παραλλαγή Όμικρον, η αντίδραση των πλούσιων εθνών περιελάμβανε την επαναφορά των ταξιδιωτικών απαγορεύσεων. Αν και δεν αποτέλεσε έκπληξη, αυτό ήταν ωστόσο απογοητευτικό, όπως ανέφεραν οι New York Times. Η αντίδραση των υποτιθέμενων πεφωτισμένων χωρών αποκάλυψε ότι λίγοι είχαν μάθει το βαθύτερο μάθημα της πανδημίας.

Νέοι κίνδυνοι

Η αποτυχία να διατεθούν ευρέως εμβόλια στον παγκόσμιο νότο σήμαινε ότι ενώ μεγάλο μέρος του βορρά προσπαθούσε να επιστρέψει στην κανονικότητα τους τελευταίους μήνες, ο κοροναϊός συνέχισε να κυκλοφορεί. Όχι μόνο μόλυνε δεκάδες εκατομμύρια ανθρώπους, αλλά και εξελισσόταν, αναπτύσσοντας μεταλλάξεις που παρουσίαζαν νέους κινδύνους, όπως με την εμφάνιση της Όμικρον.

Ειδικά στην υποσαχάρια Αφρική, αυτό επιδεινώθηκε από τις διαρκείς επιπτώσεις της επιδημίας του AIDS, η οποία, όπως διαπιστώνει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ), οδήγησε σε τεράστιους ανοσοκατασταλμένους πληθυσμούς. Επιπλέον, η συνεχιζόμενη αδιαφορία για την ισότητα των εμβολίων απλώς ενίσχυσε τη δυσπιστία, η οποία έχει ως αποτέλεσμα τον ευρέως διαδεδομένο σκεπτικισμό για τα εμβόλια, ακόμη και όταν αυτά ήταν διαθέσιμα στους Αφρικανούς.

Πράγματι, οι Αφρικανοί δεν είναι απληροφόρητοι. Καταλαβαίνουν ότι ενώ ο ανεπτυγμένος κόσμος απολαμβάνει τέτοια υπερπροσφορά εμβολίων που η δεύτερη αναμνηστική δόση αποτελεί κοινή πρακτική, οι δικές τους χώρες παλεύουν με την άνιση πρόσβαση στην ιατρική εμπειρογνωμοσύνη, για να μην μιλήσουμε για τις αδύναμες κυβερνητικές προσπάθειες και τη χαμηλή διαθεσιμότητα εμβολίων.

Στις αρχές του έτους, ο ΠΟΥ ανακοίνωσε ότι ο στόχος του εμβολιασμού του 40% των Αφρικανών δεν θα επιτευχθεί. Αν και μερικές φορές οι φιλόδοξοι στόχοι μένουν ανεκπλήρωτοι, είναι συγκλονιστικό το πόσο πολύ υπολείπονται ορισμένες μεγάλες αφρικανικές χώρες. Πράγματι, λιγότερο από το 10% των Αφρικανών έχουν «εμβολιαστεί πλήρως», ένα απαράδεκτα χαμηλό ποσοστό.

Ενώ τα κράτη του Ινδικού Ωκεανού, οι Σεϋχέλλες και ο Μαυρίκιος, έχουν επιτύχει ποσοστά εμβολιασμού 70% και το Μαρόκο έχει φτάσει το 62% – συγκρίσιμα με τις Ηνωμένες Πολιτείες – καμία άλλη αφρικανική χώρα δεν έχει ξεπεράσει το 50% (η Τυνησία, η Μποτσουάνα και η Ρουάντα έχουν υπερβεί τον στόχο του 40%). Η Ερυθραία δεν έχει καν ξεκινήσει πρόγραμμα εμβολιασμού.

Οικονομικές συνέπειες

Στη συνέχεια, υπάρχουν και οι οικονομικές συνέπειες της πανδημίας. Σύμφωνα με το Πρόγραμμα Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών, το 2030 οκτώ στους δέκα ανθρώπους που θα πιέζονται κάτω από το όριο της φτώχειας θα ζουν στις φτωχότερες χώρες του κόσμου, πολλές από αυτές στην Αφρική. Εν τω μεταξύ, υποθέτει κανείς, ο παγκόσμιος βορράς θα έχει ανακάμψει προ πολλού. Η ανισότητα θα συνεχιστεί – ίσως και θα αυξηθεί.

Οι πολιτιστικές συνέπειες θα έπρεπε να είναι εξίσου προβλέψιμες. Είναι αναμφισβήτητο ότι υπάρχει μεγάλος βαθμός δυσπιστίας απέναντι στα εμβόλια στην Αφρική, συμπεριλαμβανομένης της Νότιας Αφρικής. Αλλά πρέπει να εκτιμήσουμε το υπόβαθρό της – το οποίο περιλαμβάνει τις κληρονομιές της αποικιοκρατίας, της νεο-αποικιοκρατίας και του απαρτχάιντ.

Η αδιαφορία του παγκόσμιου Βορρά για την Αφρική θα ενισχύσει τη δυσπιστία απέναντι στην ιατρική επιστήμη; Αυτό θα ήταν ένα φρικτό αποτέλεσμα – και όχι μόνο επειδή όποιος πίστευε ότι οι σημερινές συνέπειες αυτών των μακρών εποχών κακομεταχείρισης θα μπορούσαν να περιοριστούν γεωγραφικά, έκανε προφανώς λάθος.

Η συνεχής βοήθεια και συνδρομή θα μπορούσε εξίσου να αρχίσει να ξεδιαλύνει αυτή την κληρονομιά. Και ευτυχώς, ο κόσμος δεν είναι εντελώς απρόσβλητος από τα διδάγματα της ιστορίας. Οι ανερχόμενες δυνάμεις του παγκόσμιου Νότου αναλαμβάνουν να καλύψουν το κενό που αφήνει η υποχωρούσα κυρίαρχη τάξη πραγμάτων.

Ανισότητα των εμβολίων

Σε συνέντευξή του στο Arab News, ο πρεσβευτής της Σαουδικής Αραβίας στα Ηνωμένα Έθνη υπογράμμισε ότι «δεν θα μπορέσουμε να νικήσουμε αυτή την πανδημία μέχρι να την νικήσουμε παντού», προσθέτοντας ότι «δεν είμαστε ασφαλείς μέχρι να είναι όλοι ασφαλείς». Η Σαουδική Αραβία έχει δεσμεύσει 500 εκατομμύρια δολάρια για την αντιμετώπιση της παγκόσμιας ανισότητας των εμβολίων και υπόσχεται «εκατοντάδες εκατομμύρια» περισσότερα. Περιλαμβάνει δωρεά 150 εκατομμυρίων δολαρίων από το βασίλειο προς την GAVI, τη Συμμαχία Εμβολίων.

Παρομοίως, η Κίνα έχει καταστήσει την ανισότητα των εμβολίων σημαντικό επίκεντρο της εξωτερικής της πολιτικής και εξωτερικής βοήθειας. Τον Νοέμβριο, η Κίνα διοργάνωσε ένα σημαντικό συνέδριο, το Φόρουμ Κίνας – Αφρικής, κατά τη διάρκεια του οποίου η κυβέρνησή της υποσχέθηκε ένα δισεκατομμύριο εμβόλια για την Αφρική. (Αφαιρώντας το 9% της Αφρικής που είναι πλήρως εμβολιασμένο, απομένει περίπου 1,1 δισεκατομμύριο άνθρωποι να εμβολιαστούν – η Κίνα θα μπορούσε να μας βοηθήσει να τους φτάσουμε σχεδόν όλους).

Αυτό το πνεύμα της Σαουδικής Αραβίας και της Κίνας συμβάλλει σε μια πιο έξυπνη, συνετή και επιτυχημένη προσέγγιση για την καταπολέμηση της πανδημίας. Εξάλλου, ο κόσμος έχει δοκιμάσει μονομερείς προσεγγίσεις. Όπως αποδεικνύει οδυνηρά η Όμικρον, πρόκειται στην καλύτερη περίπτωση για ημίμετρα, που τελικά είναι καταδικασμένα σε αποτυχία. Η σωστή προσέγγιση είναι συνεργατική και διεθνής.

Τα Ηνωμένα Έθνη τελικά όντως προχώρησαν σε συντονισμό για να δοθεί τέλος στην έκρηξη του AIDS. Ας ελπίσουμε ότι μπορεί να αναλάβει και πάλι αυτόν τον ρόλο. Γιατί καμία περιοχή του κόσμου δεν μπορεί να λύσει αυτή την κρίση χωρίς τη συμμετοχή όλων των άλλων.

Αν και πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι η Όμικρον είναι λιγότερο επικίνδυνη από τις προηγούμενες παραλλαγές, είναι πιο μολυσματική, προκαλεί επαναλαμβανόμενες λοιμώξεις και εξακολουθεί να οδηγεί σε πολλές νοσηλείες και ακόμη και θανάτους – ιδιαίτερα αν ληφθεί υπόψη πόσοι άνθρωποι δεν έχουν ακόμη εμβολιαστεί ή πεισθεί για την ανάγκη να εμβολιαστούν. Ολόκληρος ο κόσμος πρέπει να αντιμετωπίσει το ενδεχόμενο περαιτέρω παρατεταμένων αποκλεισμών, lockdown και μεγάλων διαταραχών.

Αγκαλιάζοντας τον άλλο

Αγκαλιάζοντας τον άλλον – ακόμη και τον άλλον που έβλαψε τον ίδιο και τον λαό του – ο παππούς μου άνοιξε την πόρτα σε μια νέα Νότια Αφρική. Εμείς οι Νοτιοαφρικανοί είμαστε πάντα πρόθυμοι να συνεργαστούμε με όσους καλοπροαίρετους, για να βρούμε αποτελεσματικές και μακροπρόθεσμες λύσεις που θα κρατήσουν όλους τους ανθρώπους, όπου κι αν βρίσκονται, πιο ασφαλείς και υγιείς. Η Όμικρον δεν ήταν τόσο επικίνδυνη όσο φοβόμασταν, αλλά οι υποκείμενες δυναμικές που την επέτρεψαν συνεχίζουν να υφίστανται.

Δεν έχουμε καμία εγγύηση ότι θα είμαστε τόσο τυχεροί την επόμενη φορά. Μπορούμε να είμαστε σίγουροι, όμως, ότι με αυτόν τον ρυθμό, θα υπάρξει επόμενη φορά.

*Η Ndileka Mandela είναι συγγραφέας και ακτιβίστρια, μία από τις πιο γνωστές φεμινίστριες της Νότιας Αφρικής. Η συζήτησή της για τους βιασμούς του παρελθόντος αποτέλεσε σημαντική στιγμή για το κίνημα #MeToo στη Νότια Αφρική. Το 2014 ίδρυσε το Ίδρυμα Thembekile Mandela Foundation για την αντιμετώπιση της αγροτικής εκπαίδευσης, της υγείας, της νεολαίας και της ανάπτυξης των γυναικών σε όλο τον κόσμο.