Από την πρώτη μέρα της πανδημίας COVID-19 οι Κουβανοί γιατροί και νοσηλευτές δεν έχουν σταματήσει να προσφέρουν τις πολύτιμες υπηρεσίες τους στους λαούς που τους έχουν μεγαλύτερη ανάγκη σώζοντας ζωές. Άλλωστε η Διεθνής Ιατρική Ταξιαρχία Henry Reeve από το 2005 που ιδρύθηκε έχει σώσει δεκάδες χιλιάδες ανθρώπινων ζωών και έχει περιθάλψει εκατομμύρια ανθρώπους σε δεκάδες χώρες που είχαν επείγουσα ανάγκη ιατρικής βοήθειας. Στην πρώτη γραμμή στη μάχη εναντίον της εξαιρετικά θανατηφόρας επιδημίας του Έμπολα στη Δυτική Αφρική, στην πρώτη γραμμή και τώρα, με αποστολές στην βαρύτατα πληγείσα Λομβαρδία, την Αφρική, τη Λατινική Αμερική και όπου αλλού υπήρχε επιτακτική ανάγκη. Ποιος μπορεί, άλλωστε, να ξεχάσει το αυθόρμητο παρατεταμένο χειροκρότημα των Ιταλών πολιτών κατά την έλευση της κουβανικής ιατρικής αποστολής στο αεροδρόμιο του Μιλάνου τη στιγμή της κορύφωσης της απειλής; Χωρίς αμφιβολία, η Κούβα, μέσω των γιατρών και των νοσηλευτών της, παρέχει ένα μοναδικό παράδειγμα ανθρωπισμού και αλληλεγγύης.

Η φτώχεια μητέρα της αρρώστιας

Από την εποχή που ο Johann Peter Frank (1745-1821) χαρακτήρισε την φτώχεια μητέρα της αρρώστιας· από την εποχή της κλασικής μελέτης του Friedrich Engels «Οι Συνθήκες της Εργατικής Τάξης στην Αγγλία» (1845), που συσχέτισε την υψηλή θνησιμότητα των εργατών με τις άθλιες συνθήκες εργασίας και διαβίωσής τους· από την εποχή των εξαιρετικών, πρωτοποριακών παρατηρήσεων του Rudolph Virchow, του θεμελιωτή της Κοινωνικής Ιατρικής, που συσχέτισε την οικονομική και κοινωνική ανισότητα με την αρρώστια και πρότεινε πρωτοποριακές παρεμβάσεις όπως την πιο δίκαιη διανομή του εισοδήματος, την πλήρη απασχόληση, τη διασφάλιση της καθολικής πρόσβασης στην εκπαίδευση, την ίδρυση αγροτικών συνεταιρισμών, την δημιουργία συστήματος κοινωνικής ασφάλισης και δημόσιου συστήματος υγείας[1] έως σήμερα, που ο  – συντηρητικός –  Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει υιοθετήσει ως κεντρική στρατηγική του την παρέμβαση στους κοινωνικούς προσδιοριστές της υγείας[2] και την οικοδόμηση συστημάτων υγείας καθολικής πρόσβασης[3] η ανθρωπότητα έχει κυρίως αποτύχει να κάνει πράξη τα πορίσματα αυτά των πρωτοπόρων επιστημόνων και κοινωνικών αγωνιστών, με λίγες εξαιρέσεις, με κλασικότερη όλων την εξαίρεση της Κουβανικής Επανάστασης.

Ο Φιντέλ Κάστρο, ο μεγάλος επαναστάτης και μετέπειτα ηγέτης της Κούβας, το 1953 κατά την απολογία του μετά την αποτυχημένη επίθεση των επαναστατών, στο στρατόπεδο της Μογκάντα έλεγε τα εξής: «Αδιανόητο είναι ότι υπάρχουν άνθρωποι που πεινάνε ενώ υπάρχει γη να σπείρουν. Αδιανόητο είναι ότι υπάρχουν παιδιά που πεθαίνουν χωρίς ιατρική περίθαλψη. Αδιανόητο είναι ότι το 30% των αγροτών μας δεν ξέρουν να βάλουν ούτε την υπογραφή τους και το 99% δεν ξέρουν την ιστορία της Κούβας. Αδιανόητο είναι ότι οι οικογένειες στην ύπαιθρο ζουν σε χειρότερες συνθήκες από ότι οι Ινδιάνοι που συνάντησε ο Κολόμβος. (…) Το 90% των παιδιών στην ύπαιθρο υποφέρει από παράσιτα της γής, που εισχωρούν στα νύχια των ποδιών τους, γιατί περπατάνε ξυπόλητα.».[4] Όταν τα έλεγε αυτά Ο Φιντέλ, είχε απόλυτη συνείδηση του τι καλείται ένας επαναστάτης να κάνει και πώς μπορεί να μεταμορφώσει την ζωή των ανθρώπων.

Η καθολική πρόσβαση στα δημόσια αγαθά διασφαλίζει την υγεία των Κουβανών

Ο Φιντέλ και οι συναγωνιστές του αναλαμβάνοντας την εξουσία έκαναν πράξη σε πολύ μεγάλο βαθμό τις διακηρύξεις τους. Χωρίς να χάσουν καιρό, προχώρησαν σε δραστικές πολιτικές κοινωνικής αναδιανομής υπέρ των λαϊκών στρωμάτων (εθνικοποίηση των πόρων και των υποδομών, αύξηση μισθών, αγροτική και εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, οικοδόμηση δημόσιου καθολικού συστήματος υγείας κ.α.) και παρά το καταστροφικό εμπάργκο των ΗΠΑ, η κουβανική επανάσταση πέτυχε εντυπωσιακά αποτελέσματα: αύξησε δραστικά το προσδόκιμο ζωής, μείωσε κατακόρυφα την βρεφική και την παιδική θνησιμότητα, μείωσε δραστικά τις ανισότητες υγείας, βελτίωσε θεαματικά το επίπεδο εκπαίδευσης. Όλοι οι άνθρωποι σήμερα δικαιούνται ισότιμη πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας, αλλά και πρόσβαση σε ένα σύγχρονο και προηγμένο σύστημα εκπαίδευσης και κοινωνικής πρόνοιας. Αλλά, ακόμη πιο σημαντικό από αυτό, έχει καταφέρει να υιοθετήσει ένα πιο δίκαιο τρόπο διανομής του παραγόμενου πλούτου, με αποτέλεσμα οι ανισότητες να κρατούνται σε χαμηλά επίπεδα και σε συνδυασμό με το άριστα οργανωμένο, καθολικό και με έμφαση στην πρόληψη και την πρωτοβάθμια φροντίδα σύστημα υγείας, να εξασφαλίζεται υψηλό επίπεδο υγείας σε όλους τους πολίτες.

Έχει ιδιαίτερη, δε, σημασία ότι οι κοινωνικές κατακτήσεις του κουβανέζικου λαού όχι μόνο διατηρήθηκαν αλλά και αναπτύχθηκαν σε πείσμα και του πολυετούς εμπάργκο των ΗΠΑ και των άλλων ιμπεριαλιστικών δυνάμεων αλλά και μετά την διεθνή απομόνωση της Κούβας από την δεκαετία του ’90 και μετά, δίνοντας έτσι ένα φωτεινό παράδειγμα του τι μπορεί να καταφέρει ένας αποφασισμένος λαός κόντρα στα γεράκια και τις ύαινες του παγκόσμιου ιμπεριαλισμού.

Η πάλη των δύο κόσμων

Υπάρχουν, λοιπόν, χώρες σήμερα, όπως η Κούβα, ελάχιστες στον αριθμό, που δίνουν μεγάλη σημασία στην ισότιμη πρόσβαση όλων στις υπηρεσίες υγείας και παιδείας και στα άλλα δημόσια αγαθά, χωρίς αποκλεισμούς και διακρίσεις και επενδύουν τα δημόσια έσοδά τους σε αυτή τη μείζονα επιδίωξη. Και υπάρχουν άλλες χώρες, που θεωρούν ως ιδιωτικά αγαθά – εμπορεύματα τα πάντα, ακόμη και τα πιο σημαντικά για την αξιοπρεπή διαβίωση και ανάπτυξη της προσωπικότητας του ανθρώπου, με αποτέλεσμα να αποκλείουν απ’ αυτά τους περισσότερους χάριν της μεγιστοποίησης του κέρδους (των ολίγων).

Υπάρχουν χώρες, λίγες στον αριθμό, όπως η Κούβα, που δίνουν μεγάλο βάρος στην πρόληψη και στην προαγωγή της υγείας και πετυχαίνουν ζηλευτά αποτελέσματα. Και άλλες χώρες που ρίχνουν τεράστια ποσά στην κατασταλτική, θεραπευτική Ιατρική με ισχνά αποτελέσματα.

Και τέλος, σε μια εποχή όπου προκρίνεται ο ατομικός δρόμος, όπου επελαύνουν ο νεοφιλελευθερισμός, ο καπιταλισμός και ο ιμπεριαλισμός, σε μία εποχή όπου όλες οι συλλογικές μορφές οργάνωσης αντίστασης και αγώνα στιγματίζονται και ποινικοποιούνται, η Κούβα αποτελεί ένα παράδειγμα που δίνει δύναμη σε όλους τους ανθρώπους όπου γης. Που δίνει δύναμη, έμπνευση και θάρρος στους καταπιεσμένους ανθρώπους, στους ανθρώπους που αγωνίζονται για Ισότητα, Ελευθερία και Δημοκρατία! Και αυτό είναι άλλο ένα από τα εξαιρετικά επιτεύγματα των γιατρών και νοσηλευτών της Κούβας που δίνουν την Ζωή και την Ελπίδα σ’ εκατομμύρια ανθρώπους, που χωρίς την παρουσία τους, δεν θα είχαν κανένα μέλλον…

Είναι λοιπόν πολύ σημαντικό να λάβουμε τα μηνύματα αυτά, να εγγυηθούμε την πρόσβαση στην υγεία σ’ όλους, να ρίξουμε το βάρος στην πρόληψη και στην προαγωγή της υγείας, όπως οραματικά καλούσε στην ομιλία του, ο Τσε Γκεβάρα, 18 χρόνια πριν την ιστορική Διάσκεψη της Άλμα Άτα, που εισήγαγε την έννοια της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας και καθιέρωσε την ισότητα στην υγεία και 26 ολόκληρα χρόνια πριν την διάσκεψη της Οττάβα, που εισήγαγε την έννοια της προαγωγής της υγείας. Τόσο σπουδαίος γιατρός και κοινωνικός επιστήμονας ήταν ο Τσε, εκτός από μεγάλος επαναστάτης!

Να ρίξουμε λοιπόν το βάρος στην πρόληψη, την προαγωγή της υγείας και την πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας όπως έλεγε ο Τσε μιλώντας σε φοιτητές της Ιατρικής Σχολής τον Αύγουστο του 1960: «Μια μέρα η ιατρική θα πρέπει να γίνει μια επιστήμη που θα προλαμβάνει τις ασθένειες, που θα προσανατολίζει το κοινό προς τις ιατρικές υποχρεώσεις του και η οποία θα χρειάζεται να παρεμβαίνει μόνο σε περιπτώσεις εξαιρετικά επείγουσες για να πραγματοποιήσει μια χειρουργική επέμβαση ή να αντιμετωπίσει κάτι εξαιρετικά ασυνήθιστο στη νέα κοινωνία που δημιουργούμε».

Μέχρι, λοιπόν, να πετύχουμε να είναι η πρόληψη ο κανόνας και η θεραπεία η εξαίρεση, μέχρι να το πετύχουμε αυτό έχουμε μεγάλη ανάγκη την παρουσία των γιατρών και των νοσηλευτών της Κούβας, που δίνουν ζωή σε ανθρώπους που δεν θα είχαν αλλιώς καμία ελπίδα! Τους γιατρούς που περιθάλπουν με αξιοπρέπεια και ισότιμα όλους όσους έχουν ανάγκη. Την ώρα που μεγάλες και ισχυρές χώρες αφήνουν τους πολίτες τους, ιδίως αυτούς των χαμηλότερων κοινωνικοοικονομικών στρωμάτων, να πεθαίνουν αβοήθητοι. Γι’ αυτό και πρέπει άμεσα να σταματήσει το επαίσχυντο εμπάργκο εις βάρος του κουβανικού λαού. Γι’ αυτό και πρέπει να δοθεί το βραβείο Νόμπελ Ειρήνης 2021 στους γιατρούς και νοσηλευτές της Κούβας. Γιατί σώζουν ζωές και την τιμή της Οικουμένης!

[1]Waitzkin H. The second sickness: contradictions of capitalist health care. Free Press/Macmillan, New York and London, 1983. Για μια πιο αναλυτική ιστορική προσέγγιση της γέννησης της δημόσιας υγείας δείτε περισσότερα στο: Ackerknecht EH. Ιστορία της Ιατρικής. Εκδόσεις Μαραθιά, Αθήνα 1998 και στο Νικολαΐδης Γ. Ιστορία των Επιστημών της Δημόσιας Υγείας. Εκδόσεις Κοινός Τόπος Ψυχιατρικής, Νευροεπιστημών & Επιστημών του Ανθρώπου (Σειρά: Συνάψεις), Αθήνα 2008.

[2] WHO. Closing the gap in a generation: health equity through action on the social determinants of health. Final Report of the Commission on Social Determinants of Health. World Health Organization, Commission on Social Determinants of Health, Geneva 2008.

[3] WHO. Health systems financing: the path to universal coverage. World health report 2010. World Health Organization, Geneva 2010.

[4] Κώστας Λουλουδάκης, Άσπρα Μαντήλια στην Plaza de Mayo, εκδόσεις ΚΨΜ, Αθήνα 2015, σελ. 39.

Σημείωση: Το κείμενο αυτό στηρίζεται στον χαιρετισμό του Αριστομένη Συγγελάκη στη συνέντευξη τύπου – εκδήλωση της ελληνικής πρωτοβουλίας για να δοθεί το Νόμπελ Ειρήνης 2021 στους γιατρούς της Κούβας (ίδρυμα Μιχάλη Κακογιάννη, Αθήνα, 20.7.2020).

* Ο Αριστομένης Συγγελάκης είναι Οδοντίατρος – Πολιτικός Επιστήμων, διδάκτωρ Κοινωνικής Οδοντιατρικής ΕΚΠΑ και μέλος της Πρωτοβουλίας για την απονομή του Βραβείου Νόμπελ Ειρήνης 2021 στους Γιατρούς της Κούβας