Ένα 14χρονο κορίτσι έχασε τη ζωή του: Ιατρικό σφάλμα, bullying, παχυσαρκία.  Ένας πατέρας που σπαράζει από πόνο και ένας γερασμένος Θεός που έχει πια αποκοιμηθεί. Μία κοινωνία άρρωστη, σαθρή και ξεδοντιασμένη  κοιτάζεται στον καθρέφτη. Γυμνή από όλα τα φτιασίδια  και τις δικαιολογίες της. Άσχημη. Κλείνει το φως. Είναι καλύτερα να μη βλέπεις, είναι πάντα πιο εύκολο οι “κακοί” να είναι οι άλλοι,

Οι αυξητικοί ρυθμοί των ποσοστών παχυσαρκίας στη χώρα μας, και ιδίως της παιδικής παχυσαρκίας έχει οδηγήσει τους επιστήμονες που δραστηριοποιούνται στους κλάδους της υγείας, της ψυχολογίας και των κοινωνικών επιστημών να κρούσουν τον κώδωνα του κινδύνου προς όλες τις κατευθύνσεις, επισημαίνοντας τις συνέπειες σε επίπεδο σωματικής και ψυχικής υγείας.  Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας τη χαρακτηρίζει ως νόσο λόγω των επιπτώσεών της στην υγεία, στην ικανότητα για εργασία, στην κοινωνικότητα, στην ποιότητα και τη διάρκεια ζωής. Στη συνείδηση όμως του περισσότερου κόσμου η παχυσαρκία αντιμετωπίζεται όχι ως νόσος αλλά ώς   επιλογή και ευθύνη του πάσχοντα, ως μια κατάσταση την οποία αρνείται να αλλάξει και για την οποία αποκλειστικά υπεύθυνος είναι ο ίδιος.

Παρατηρούμε ότι άλλες συνήθειες βλαβερές για την υγεία, όπως για παράδειγμα το κάπνισμα, η κατάχρηση αλκοόλ, διατροφικές συνήθειες που φλερτάρουν με την ανορεξία, αν και δεν επικροτούνται, εν τούτοις φαίνεται να γίνονται σιωπηλά αποδεκτές ή τουλάχιστον δεν λειτουργούν στιγματιστικά.

Η πρακτική του στιγματισμού έχει τις ρίζες του βαθιά μέσα στο χρόνο. Στην αρχαία Ελλάδα, σημάδευαν τους δούλους και με τον τρόπο αυτό έκαναν σαφή την υποδεέστερη θέση τους. Στη συνέχεια στο Μεσαίωνα κάνοντας χρήση ενός πυρακτωμένου σίδερου σημάδευαν μόνιμα εκείνους που θεωρούσαν ως “παρεκκλίνοντες” ώστε να γίνει ευδιάκριτη η “μιαρή” και μη αποδεκτή συμπεριφορά τους.

Σήμερα το κοινωνικό στίγμα μπορεί να μην γίνεται στο φυσικό σώμα των ατόμων αλλά συνεχίζει να διαμορφώνει συμπεριφορές, στάσεις και πρακτικές που πραγματοποιούνται στο κοινωνικό πεδίο.

Η σημασία του στίγματος, είναι συνώνυμη με δυσμενείς διακρίσεις απέναντι σε όσους χαρακτηρίζονται ως διαφορετικοί, απέχουν δηλαδή, λόγω επίκτητων ή μη χαρακτηριστικών, από τα κοινά αποδεκτά πρότυπα. Αυτό μπορεί να αφορά στον τρόπο με τον οποίο δραστηριοποιούνται, στην συμπεριφορά τους ή ακόμα και στην εμφάνιση τους.

Ο στιγματισμός του βάρους αποτελεί μια τέτοια μορφή κοινωνικής διάκρισης. Αφορά στην έκφραση αρνητικών πεποιθήσεων και συμπεριφορών απέναντι σε ένα άτομο λόγω του αυξημένου σωματικού του βάρους, καθώς και σε στερεοτυπικές αντιλήψεις και προκαταλήψεων που οδηγούν σε γενικεύσεις και υπεραπλουστεύσεις.

Η κοινωνικά διαμορφωμένη αισθητική ταυτίζει το αδύνατο σώμα με την ομορφιά, την αποτελεσματικότητα, τη δύναμη, την επιτυχία. Αντίθετα στους νοσούντες από παχυσαρκία αποδίδονται χαρακτηριστικά όπως “τεμπέληδες, αδύναμοι χαρακτήρες, μη ελκυστικοί, αυτοκαταστροφικοί, απείθαρχοι και οδηγούν όχι μόνο στην επιβολή μίας αρνητικής “ετικέτας” αλλά συχνά καθορίζουν και τον τρόπο με τον οποίο οι ίδιοι αντιλαμβάνεται μέσα από τα μάτια των άλλων τον εαυτό τους και τη συμπεριφορά τους.

Οι παραπάνω διακρίσεις μεταφράζονται στον περιορισμό της προσβασιμότητας σε χώρους όπως, η εργασία, η πρόσβαση στην υγεία, η χρήση των μέσων μαζικής μετακίνησης, των χώρων διασκέδασης, της ένδυσης κτλ.

Όλος ο κόσμος μοιάζει να έχει φτιαχτεί αποκλειστικά για ανθρώπους μέσων ή ελάχιστων σωματικών διαστάσεων. Οι κοινωνικές και διαπροσωπικές σχέσεις επιβαρύνονται, αυξάνοντας το κοινωνικό άγχος και το αίσθημα απομόνωσης και αυτοαπομόνωσης.

Στο σημείο αυτό να σημειώσουμε ότι οι γυναίκες φαίνονται να πλήττονται περισσότερο στο πεδίο των διακρίσεων λόγω βάρους. Αντιμετωπίζουν περισσότερους περιορισμούς των ευκαιριών για ανάπτυξη ικανοποιητικών κοινωνικών , προσωπικών και οικογενειακών σχέσεων. Παραδοσιακά η εικόνα ενός άντρα με επιπλέον κιλά συνδεόταν με τη δύναμη και μέχρι τις μέρες μας φαίνεται να υπάρχει μεγαλύτερη ανοχή από ότι στις γυναίκες.

Στη γυναίκα λόγω υπερβολικού βάρους της αποδίδονται αρνητικά χαρακτηριστικά που δεν αφορούν μόνο την εξωτερική της εικόνα αλλά και στοιχεία του χαρακτήρα και της προσωπικότητας της.

Η διάκριση αυτή λόγω φύλου δεν υφίσταται όσο πλησιάζουμε στις περιπτώσεις νοσογόνου παχυσαρκίας όπου και τα δύο φύλα δέχονται τις ίδιες απορριπτικές στάσεις.

Οι συνεχόμενες πιέσεις που δέχεται ένα άτομο με προβλήματα βάρους από το οικογενειακό και κοινωνικό του περιβάλλον, προκειμένου να οδηγηθεί σε μία προσπάθεια απώλειας κιλών, φαίνεται, σύμφωνα με τα αποτελέσματα τελευταίων ερευνών, να έχει τα αντίθετα αποτελέσματα. Υπεραπλουστευμένες προτροπές όπως «Σταμάτα να τρως για να αδυνατίσεις, ράψε το, γυμνάσου λίγο, φάε αυτό μην φας εκείνο, πάλι τρως; κτλ» καθώς και αρνητικοί χαρακτηρισμοί, με την κάλυψη του «αστείου», κυρίως από οικεία άτομα, τις περισσότερες φορές όχι μόνο δεν παρακινούν το άτομο αλλά αντίθετα πληγώνουν βαθιά και ενισχύουν το αίσθημα της μη κατανόησης και της εσωτερικής μοναξιάς.

Για αυτό είναι σημαντικό, λόγω της πολυπλοκότητας του προβλήματος, οι όποιες παρεμβάσεις να γίνονται από ειδικούς όπου με την υποστήριξη και καθοδήγηση τους, το άτομο να μπορέσει να βοηθηθεί ουσιαστικά και να μπορέσει να φροντίσει και την υγεία του, αλλά και να θεραπεύσει ψυχικά τραύματα που είτε το οδήγησαν στην παχυσαρκία είτε δημιουργήθηκαν λόγω αυτής.

Πίσω από το μύθο του ευτυχισμένου παχύσαρκου ανθρώπου που γελάει εύκολα, είναι συμφιλιωμένος με την εικόνα του, αυτοσαρκάζεται και αντιμετωπίζει με χιούμορ τις καθημερινές αντιξοότητες με τις οποίες έρχεται αντιμέτωπος λόγω βάρους, κρύβεται η αγωνία της αποδοχής. Η υπερπροσπάθεια να είναι αρεστός , ευχάριστος στους άλλους, χρήσιμος, για να μειώσει τις πιθανότητες απόρριψης. Πίσω από τον αυτοσαρκασμό και το χιούμορ κρύβεται η ανάγκη για άμυνα και αυτοπροστασία.

Η πλειοψηφία των ατόμων που αντιμετωπίζουν προβλήματα παχυσαρκίας έχουν δεχθεί κακομεταχείριση τόσο σε σωματικό επίπεδο όσο και σε συναισθηματικό και οικονομικό (επικίνδυνες ή λάθος θεραπείες, εξαντλητικές δίαιτες, περίεργα σκευάσματα, θαυματουργά προγράμματα αδυνατίσματος και συσκευές κτλ).

Η δύναμη του κοινωνικού στίγματος είναι τέτοια ώστε σύμφωνα και με αποτελέσματα ερευνών αλλά και μέσω της εμπειρία των ίδιων των ατόμων, ακόμα και μετά την απώλεια βάρους τα άτομα συνεχίζουν να αντιμετωπίζονται ως παχύσαρκα τόσο από το κοινωνικό τους περιβάλλον όσο και από τον ίδιο τους τον εαυτό. Αυτό βιώνεται ως ματαίωση της όποιας προσπάθειας έχει καταβάλει το άτομο και αν δεν υπάρχει η κατάλληλη υποστήριξη, ηθική, κοινωνική και ψυχολογική είναι πιθανών το άτομο να ξαναπάρει πίσω το βάρος που έχασε.

Ζούμε σε μια κοινωνία που θεοποιεί την εικόνα, προάγοντας την σε κυρίαρχη αξία. Ρίξτε μια ματιά στα κοινωνικά δίκτυα που χρησιμοποιούμε όλοι. Ειδικά φίλτρα για να εξαφανίζουμε τις ρυτίδες, ειδικές πόζες για να φαινόμαστε πιο αδύνατοι, άπειρα χλευαστικά και καταδικαστικά σχόλια, είτε δημόσια είτε στις μεταξύ μας συζητήσεις, για οτιδήποτε απέχει από ότι μας επιβάλουν ως αισθητικό πρότυπο.

Μια κοινωνία που σκοτώνει, δυστυχώς κυριολεκτικά κάποιες φορές, το διαφορετικούς και τους ανεπιθύμητους. Μια κοινωνία που αρνείται το σεβασμό και την αξιοπρέπεια σε ότι της χαλάει τα επιβαλλόμενα αισθητικά και κοινωνικά πρέπει.

Ακριβώς σε αυτήν την κοινωνία πρέπει να αναλογιστούμε την προσωπική μας ευθύνη. Κάθε φορά που γελάμε με ένα αστείο εις βάρος κάποιου διαφορετικού, κάθε φορά που πνίγουμε ένα γελάκι στη θέα μίας γυναίκας με μίνι ή εφαρμοστά ρούχα χωρίς τις τέλειες αναλογίες. Κάθε φορά που ανεχόμαστε μία απρεπή συμπεριφορά εις βάρους κάποιου συνανθρώπου μας που δεν μπορεί να υπερασπίσει τον εαυτό του.

Εμείς μπορούμε να κάνουμε διαφορά και να φέρουμε την αλλαγή στο μικρόκοσμό μας, την οικογένεια, τα παιδία, τους φίλους μας.
Μπορούμε από φορείς προκαταλήψεων και στερεοτύπων να γίνουμε αρωγοί για αυτούς τους ανθρώπους, να σταθούμε με σεβασμό και αποδοχή σε κάθε άνθρωπο που αντιμετωπίζει προβλήματα βάρους ή γίνεται θύμα διάκρισης.

Δεν μπορούμε και δεν έχουμε το δικαίωμα να κρίνουμε κανένα, να απαιτήσουμε την αλλαγή κανενός. Δεν σκοτώνει μόνο η παχυσαρκία. Σκοτώνει και η σκληρότητα, η αδιαφορία και η αλλαζονία των «αψεγάδιαστων» με την οποία μεταχειρίζονται οι παχύσαρκοι. Σκοτώνει το bulling και η βία με την οποία αντιμετωπίζουμε όσους δεν μας μοιάζουν.

* Μανουδάκη Θεανώ – Δρ. Κοινωνιολογίας, Σύμβουλοw προσωπικής ανάπτυξης στο ιατρικό πρόγραμμα «ευμορφία».  Το άρθρο αποτελείτε από μέρος της εισήγησης της συγγραφέως με τον ομότιμο τίτλο που πραγματοποιήθηκε σε ημερίδα με θέμα «Διεπιστημονική προσέγγιση – από το τοπικό πάχος ως τη νοσογόνο παχυσαρκία και ο ρόλος της πλαστικής χειρουργικής», Απρίλιος 2019. Διοργάνωση: Όμιλος για την UNESCO Τεχνών, Λόγου και Επιστημών Ελλάδος, σε συνεργασία με το Ιατρικό Πρόγραμμα για την Ολιστική και Πλαστική  Αποκατάσταση της Παχυσαρκίας «ευμορφία» του ιατρείου του πλαστικού και επανορθωτικού χειρουργού Νεκτάριου Ντουντουλάκη