Όσοι είμαστε παιδιά της Ψυχροπολεμικής εποχής θυμόμαστε καλά πως ο κόσμος που ζούσαμε βρισκόταν πάντα στο “παρά πέντε” πριν από την ολοκληρωτική πυρηνική καταστροφή. Τόσος χρόνος χρειαζόταν περίπου από το “πάτημα ενός κουμπιού” και την πυροδότηση ενός πυρηνικού πυραύλου, μέχρι την πρώτη έκρηξη, το πρώτο “πυρηνικό μανιτάρι”, που θα σήμαινε και την αρχή του τέλους του ανθρώπινου είδους.

Αυτός ο φόβος στοίχειωνε το φαντασιακό των περισσοτέρων ανθρώπων γύρω μας. Θυμάμαι ατελείωτες συζητήσεις που κάναμε τη δεκαετία του 1980 για αυτά τα τελευταία μας πέντε λεπτά και που θα μας πετύχαιναν… Στο σπίτι ενώ κοιμόμασταν, εγκλωβισμένοι στην ουρά για το ταμείο ενός σούπερ μάρκετ, μέσα στο αυτοκίνητό μας σε κυκλοφοριακή συμφόρηση, ενώ κάναμε sex… Ο καθένας φανταζόταν τα δικά του “τελευταία πέντε λεπτά”, και στη σκέψη τους τον έλουζε κρύος ιδρώτας. Αρκούσε ένας παρανοϊκός ηγέτης να βρισκόταν στο τιμόνι της μίας από τις δύο πυρηνικές υπερδυνάμεις (ΕΣΣΔ και ΗΠΑ), ένας dr Strangelove, κάποιος λανθασμένος συναγερμός, και ο κόσμος, όπως τον ξέραμε, θα τέλειωνε μέσα σε λίγα λεπτά…

Το “Ρολόι της Αποκάλυψης” σε πάλι σε κίνηση

Σήμερα, παρότι κοντεύει να συμπληρωθούν τρεις δεκαετίες από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου (1945-1991), η ανθρωπότητα όχι μόνο δεν βρίσκεται πιο μακριά από ένα πυρηνικό ολοκαύτωμα, αλλά φαίνεται να πλησιάζει ανατριχιαστικά πιο κοντά του. Το λεγόμενο “Ρολόι της Αποκάλυψης” δείχνει πλέον “δύο λεπτά πριν τα μεσάνυχτα”, καθώς ο πυρηνικός ανταγωνισμός εντείνεται στον κόσμο μας και τα πυρηνικά οπλοστάσια ενισχύονται με νέα, τεχνολογικά αναβαθμισμένα, και “χειρουργικής ακρίβειας” πυρηνικά συστήματα.

Η πρόσφατη ενσωμάτωση στο πυρηνικό οπλοστάσιο των ΗΠΑ της νέας πυρηνικής κεφαλής W76-2, που, αν και “μίνι πυρηνικό όπλο” ισχύος “μόλις” 5-7ΚΤ (σύγκριση με τους 15 κιλοτόνους που έπεσαν στη Χιροσίμα), θεωρείται στρατηγικό όπλο εξαιρετικής ακρίβειας, σχεδιασμένο για επιθέσεις σε πυρηνικούς στόχους αντιπάλων (π.χ, σιλό πυραύλων, υπόγειες εγκαταστάσεις, βάσεις κ.ά.), αποτελεί το εναρκτήριο λάκτισμα μιας νέας κούρσας πυρηνικών εξοπλισμών, που θα κάνει τον πλανήτη μας πολύ πιο επικίνδυνο μέρος για να ζει κανείς. Είναι ένα επιθετικό πυρηνικό όπλο, ικανό για πρώτο πλήγμα και συνεπώς για τη διεξαγωγή ενός “νικηφόρου” πυρηνικού πολέμου και όχι για την αποτροπή του. Κι όμως η Πυρηνική Αποτροπή (Nuclear Deterrence) ήταν εκείνη που διατήρησε την ανθρωπότητα ζωντανή επί δεκαετίες και, παρά την “ισορροπία του τρόμου”, την απέτρεψε από το να κυλιστεί ξαφνικά στο Έρεβος ενός πυρηνικού ολοκαυτώματος, που θα έκανε την επόμενη μέρα στη Γη να μοιάζει με παράρτημα της κόλασης.

Η πυρηνική Αποτροπή

Τι είναι όμως η Πυρηνική Αποτροπή και πως λειτούργησε κατά την Ψυχροπολεμική περίοδο αποτρέποντας έναν πυρηνικό πόλεμο και διατηρώντας την ειρήνη; Στη στρατηγική πυρηνική ορολογία η Αποτροπή σημαίνει να πεισθεί ο αντίπαλος να παραιτηθεί των σχεδίων του, όπως π.χ. την πραγματοποίηση μιας αιφνίδιας πυρηνικής επίθεσης, χρησιμοποιώντας την απειλή μαζικών πυρηνικών αντιποίνων. Χαρακτηριστικό της είναι η έλλειψη άσκησης βίας και η επιτυχία της συνίσταται στην αδρανοποίηση του αντιπάλου και συνεπώς στη διατήρηση του υφιστάμενου Status Quo.

Για να λειτουργήσει ωστόσο αυτή η Αποτροπή θα πρέπει να γνωρίζει η μία πλευρά ότι τα πυρηνικά όπλα της άλλης είναι ικανά να της προκαλέσουν ανεπανόρθωτες καταστροφές και ότι ο αντίπαλος είναι σε θέση στρατηγικά, γεωπολιτικά, αλλά και ψυχολογικά, να πραγματοποιήσει κάτι τέτοιο.
Το γεγονός ότι στα 45 χρόνια της διάρκειας του Ψυχρού Πολέμου, αλλά και στα 29 χρόνια της μετα-ψυχροπολεμικής εποχής, αποφεύχθηκε ένας πυρηνικός πόλεμος, οφείλεται κατά κύριο λόγο στην επιτυχημένη εφαρμογή της Αμοιβαίας Αποτροπής (Mutual Deterrence). Αυτή η Αποτροπή είχε αξία και λειτούργησε στα πλαίσια ευρύτερων στρατηγικών δογμάτων, που χαρακτήρισαν τη Ψυχροπολεμική εποχή, και τα οποία πέρασαν από διάφορες φάσεις.

Το δόγμα των Μαζικών Αντιποίνων

Η 1η φάση ήταν εκείνη των Μαζικών Αντιποίνων (Massive Retaliation) και διήρκεσε από το 1950 μέχρι το 1962. Αυτό ήταν και το βασικό πυρηνικό δόγμα των ΗΠΑ και βασιζόταν στο άτρωτο του αμερικανικού εδάφους λόγω της αδυναμίας των Σοβιετικών πυρηνικών όπλων να το πλήξουν, πράγμα που επέτρεπε στις ΗΠΑ να καλύπτουν¨με την “πυρηνική ομπρέλα” τους τη Δυτική Ευρώπη και μάλιστα χωρίς το φόβο τιμωρίας: απειλούσαν μάλιστα τη Σοβιετική Ένωση, που διέθετε τότε υπεροπλία σε συμβατικά όπλα και στρατεύματα στην Ευρώπη, να μην κινηθεί πέραν της Ανατολικής Γερμανίας προς τον Ατλαντικό διότι θα αντιμετώπιζε τότε μαζικά πυρηνικά αντίποινα εκ μέρους των ΗΠΑ. Υπήρχε μάλιστα τότε και απόρρητο σχέδιο των ΗΠΑ που προέβλεπε “προληπτική πυρηνική επίθεση” κατά των σοβιετικών στρατευμάτων στην , ώστε να αναγκάσουν τη Μόσχα, η οποία δεν είχε προλάβει ακόμη να αναπτύξει αξιόλογο πυρηνικό οπλοστάσιο, σε συνθηκολόγηση.

Αυτή την περίοδο, υπό την ισχυρή “πυρηνική ομπρέλα” των ΗΠΑ η, κατεστραμμένη από τον πόλεμο Δυτική Ευρώπη, χωρίς να σπαταλά πολλά χρήματα στην άμυνα της, μπόρεσε να επικεντρωθεί σχεδόν απερίσπαστη στην ανοικοδόμηση και στην οικονομική της ανόρθωση. Αυτή κατάσταση όμως δεν κράτησε πολύ, καθώς από τα μέσα της δεκαετίας του 1950 οι Σοβιετικοί είχαν κάνει σημαντικά βήματα στην ανάπτυξη διηπειρωτικών βαλλιστικών πυραύλων (ICBMs), που καθιστούσαν το αμερικανικό έδαφος το ίδιο τρωτό με εκείνο της Σοβιετικής Ένωσης, αναγκάζοντας έτσι την Ουάσιγκτον να αναθεωρήσει το πυρηνικό της δόγμα.

MAD: Το δόγμα της “Τρέλας” ή Αμοιβαίας Καταστροφής

Έτσι περάσαμε στη 2η φάση της Αμοιβαίας Εξασφαλισμένης Καταστροφής (Mutual Asssured Destruction ή MAD), που διήρκεσε κυρίως από το 1962 ως το 1967, αν και συνέχισε αποτελεί και τον βασικό κορμό όλων των πυρηνικών δογμάτων που ακολούθησαν. Καθώς ΕΣΣΔ και ΗΠΑ είχαν αναπτύξει -πραγματοποιώντας εκατοντάδες πυρηνικές δοκιμές όλων των ειδών- πλήρη πυρηνικά οπλοστάσια διηπειρωτικών βαλλιστικών πυραύλων (ICBMs) και πυραύλων εκτοξευόμενων από υποβρύχια (SLBMs), το γεγονός αυτό τους εξασφάλιζε, σε περίπτωση χρησιμοποίησης τους, την αμοιβαία τους καταστροφή. Κοντολογίς η αμοιβαία αναγνώριση του γενικού κόστους ενός μεταξύ τους πυρηνικού πολέμου απέτρεπε τη σύγκρουση των δύο υπερδυνάμεων.

Αυτή η “ισορροπία του τρόμου” για να παραμείνει ωστόσο σταθερή έπρεπε και οι δυο υπερδυνάμεις να έχουν την ικανότητα ενός ανταποδοτικού πλήγματος ή μια Second Strike Capability, όπως ήταν ο όρος στη στρατηγική πυρηνική ορολογία. Κάτι τέτοιο μπορούσε να γίνει με το να περιπολούν συνεχώς τα υποβρύχια πυρηνικών βαλλιστικών πυραύλων (SLBMs), αλλά και μέρος των στρατηγικών βομβαρδιστικών αεροσκαφών να βρίσκονται συνεχώς εν πτήσει, κι έτοιμα για πολεμική δράση. Γενικώς η Αμοιβαία Αποτροπή στηριζόταν στην επιβιωσιμότητα (Survivability) των πυρηνικών συστημάτων των δύο πλευρών. Και μέρος μόνο του πυρηνικού οπλοστασίου αν επιβίωνε μιας πρώτης αιφνιδιαστικής επίθεσης θα ήταν σε θέση να προκαλέσει τέτοιας έκτασης καταστροφές στις πόλεις του αντιπάλου, που αρκούσε για να μη σκεφτεί καν την πιθανότητα μιας πρώτης επίθεσης. Την ίδια περίοδο διαμορφώθηκε πλήρως και η λεγόμενη “Στρατηγική Πυρηνική Τριάδα” (ICBMs, SLBMs και στρατηγικά βομβαρδιστικά), που αποτέλεσε και τη βάση της Αποτροπής για τις επόμενες δεκαετίες.

Συμπτωματικά το πυρηνικό δόγμα της της Αμοιβαίας Εξασφαλισμένης Καταστροφής (Mutual Asssured Destruction) σχημάτιζε το ακρωνύμιο MAD, δηλαδή “τρελός”. Και πράγματι είναι σκέτη τρέλα ένα δόγμα αμοιβαίας πυρηνικής καταστροφής, χωρίς νικητές και ηττημένους, όπου στην ουσία οι πάντες θα ήταν ηττημένοι και οι ελάχιστοι επιβιώσαντες θα πάλευαν μέσα στα ραδιενεργά ερείπια σ’ έναν κατεστραμμένο πλανήτη. Το ίδιο το δόγμα συνόψιζε τον κυνισμό δύο πυρηνικοποιημένων υπερδυνάμεων, που σε περίπτωση έκρηξης πολέμου μέσα σε μερικά λεπτά η μία θα κατέστρεφε την άλλη και θα έπαιρναν μαζί τους στον όλεθρο ολόκληρη την ανθρωπότητα. Το μόνο που χώριζε πλέον την ανθρωπότητα από εκατοντάδες εκατομμύρια απανθρακωμένων πτωμάτων, που θα έζεχναν ραδιενέργεια, και από την εξαφάνιση του ίδιου του ανθρώπινου είδους από τον πλανήτη Γη, θα μπορούσε να είναι η καχυποψία και μια λανθασμένη πληροφορία ότι οι εχθρικοί πύραυλοι έχουν εκτοξευτεί, οπότε θα έπρεπε αναγκαστικά να δοθεί διαταγή για αντίποινα. Κανείς δε γνωρίζει ακριβώς πόσοι “λανθασμένοι συναγερμοί” υπήρξαν τότε και πόσες φορές η ανθρωπότητα έφτασε στο χείλος ενός πυρηνικού ολοκαυτώματος…

Η στρατηγική της Ευλύγιστης Ανταπόδοσης

Προς τα τέλη της δεκαετίας του 1960 η απειλή αυτόματης κλιμάκωσης μιας πυρηνικής διένεξης έχασε την αξιοπιστία της ως μέσο Αποτροπής, πράγμα που οδήγησε στον παραγκωνισμό του χοντροκομμένου MAD, ως επίσημου πυρηνικού δόγματος του ΝΑΤΟ κι έτσι περάσαμε στην 3η φάση της Εύκαμπτης Αντίδρασης ή Ευλύγιστης Ανταπόδοσης (Flexible Responce), που διήρκεσε από το 1967 ως το 1980. Αυτή η στρατηγική έγινε δεκτή ως επίσημο δόγμα του ΝΑΤΟ το 1967 και προϋπόθετε τη μερική ισχύ και του δόγματος του MAD. Για την ακρίβεια εντασσόταν στα πλαίσια του MAD, αλλά αποτελούσε εξέλιξη και προσαρμογή στα νέα τεχνολογικά και στρατηγικά δεδομένα. Υιοθετώντας το δόγμα της ευέλικτης ανταπόδοσης το ΝΑΤΟ ενίσχυσε σημαντικά τις συμβατικές του δυνάμεις στην Ευρώπη ώστε να είναι σε θέση να αντέξουν μια σοβιετική επίθεση διάρκειας 28 ημερών και προώθησε την εκτεταμένη ανάπτυξη των Τακτικών Πυρηνικών Όπλων (ΤΠΟ) ως συνδετικού κρίκου ανάμεσα στα συμβατικά και στα στρατηγικά πυρηνικά όπλα. Υπολογίζεται πως μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1970 αναπτύχθηκαν στην Ευρώπη περίπου 7.000 ΤΠΟ του ΝΑΤΟ.

Η ιδέα του δόγματος της “εύκαμπτης ανταπόδοσης” θα μπορούσε να συνοψιστεί στη φράση του τότε “γκουρού” της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής, του Χένρι Κίσιγκερ: “Όσο πιο ασήμαντος είναι ο στόχος του εχθρού, τόσο πιο μικρή θα πρέπει να είναι και η τιμωρία του”. Υπήρξε ωστόσο πρόβλημα στο να καθοριστεί το ακριβές σημείο έπειτα από το οποίο θα γινόταν η μετάβαση από τη χρήση συμβατικών στα ΤΠΟ, δηλαδή το λεγόμενο “σημείο πυρηνικοποίησης”, έπειτα από το οποίο πιθανώς να μην υπήρχε δυνατότητα επιστροφής. Με βάση αυτό το δόγμα η χρήση ΤΠΟ σ’ έναν περιορισμένο τοπικό πόλεμο (π.χ. στη Δυτική Ευρώπη) αποτελούσε την “τελευταία προειδοποίηση” πριν από το πέρασμα στη χρήση στρατηγικών πυρηνικών όπλων, που θα οδηγούσε στην ανεξέλεγκτη κλιμάκωση του MAD. Ως αναμενόμενο αυτή η νέα στρατηγική δεν έγινε δεκτή με ενθουσιασμό από τους Δυτικοευρωπαίους, διότι θεωρούσαν πως μπορεί να οδηγούσε στη διεξαγωγή ενός τοπικού πυρηνικού πολέμου στην Ευρώπη.

Το δόγμα του “Πρώτου Πλήγματος”

Η ανάληψη της εξουσίας στις ΗΠΑ από το νεοσυντηρητικό πρόεδρο Ρόναλντ Ρέιγκαν (1980) οδήγησε στην άμεση μεταβολή στην αποτρεπτική στρατηγική του ΝΑΤΟ. Περάσαμε έτσι σε μια, πιο επιθετική, 4η φάση, που βασίστηκε στην ιδέα της Δύναμης Αντίκρουσης ή Ικανότητας Πρώτου Πλήγματος (First Strike Capability) και διήρκεσε μέχρι και το 1983. Κι αυτό το δόγμα προϋπόθετε τη μερική ισχύ του MAD και λειτουργούσε στα πλαίσια του. Για να διαφοροποιηθεί από τους προκατόχους του ο Ρέιγκαν αποφάσισε να κινηθεί πιο επιθετικά απέναντι στη Σοβιετική Ένωση. Να μεταθέσει το βάρος από την απλή Αποτροπή στη δυνατότητα επιτυχημένης διεξαγωγής πυρηνικού πολέμου (!) και γι’ αυτό οι επικριτές του τον κατηγόρησαν ότι στην ουσία υιοθετούσε ένα δόγμα “εξαπόλυσης πυρηνικού πολέμου”.

Στην πραγματικότητα ο Ρέιγκαν υιοθέτησε το δόγμα της Δύναμης Αντίκρουσης ως αποτέλεσμα του φόβου των ΗΠΑ ότι οι Σοβιετικοί οικοδομούσαν τις πυρηνικές τους δυνάμεις -είχαν αποκτήσει ήδη τους ICBM SS-18 και SS-19 που ήταν και ισχυροί και ακριβείς- για ένα αιφνιδιαστικό πρώτο πλήγμα: θεωρούσαν πως οι Σοβιετικοί ήταν πλέον σε θέση, αν το επιθυμούσαν, μετά από μια ξαφνική επίθεση να καταστρέψουν στο έδαφος τουλάχιστον το 90% των αμερικανικών ICBMs, μειώνοντας έτσι τη δυνατότητα ισχυρού ανταποδοτικού πλήγματος. Γι’ αυτό, κάνοντας έτσι ένα μεγάλο δώρο στην αμερικανική πολεμική βιομηχανία, ο Ρέιγκαν θεώρησε πως οι ΗΠΑ έπρεπε να αποκτήσουν προηγμένα πυρηνικά οπλικά συστήματα ικανά για έναν πόλεμο εναντίον “σκληρών στόχων”, όπως ήταν τα σιλό πυραύλων, οι υπόγειες βάσεις κ.λ.π. Αναπτύχθηκαν έτσι οι πύραυλοι Peacekeeper (MX) τύπου ICBM και οι SLBM (εκτοξεύομενοι από υποβρύχια) Trident, ενώ ταυτόχρονα οι ΗΠΑ, ανακάμπτοντας από την εσωστρέφεια της ήττας τους στον πόλεμο του Βιετνάμ, εγκαινίασαν μια πιο επιθετική παγκόσμια πολιτική.

SDI: Ο “Πόλεμος των Άστρων”

Στις 23 Μαρτίου 1983 ο πρόεδρος Ρέιγκαν πρότεινε στον αμερικανικό λαό ένα νέο στρατηγικό πρόγραμμα “που θα άλλαζε το ρου της Ιστορίας”. Το ονόμασε Πρωτοβουλία Στρατηγικής Άμυνας (Strategic Defense Initiative ή SDI), αλλά έγινε ευρύτερα γνωστή ως “Πόλεμος των Άστρων”. Ο στόχος αυτού του πανάκριβου και φιλόδοξου αμερικανικού σχεδίου ήταν η δημιουργία μιας απόρθητης αντιπυραυλικής ασπίδας με την εγκατάσταση υπερσύγχρονων αμυντικών συστημάτων (π.χ. όπλα λέιζερ, DEW κ.ά.) ακόμη και στο διάστημα -κάτι το τεχνολογικά ανέφικτο για την Αμερική της δεκαετίας του 1980, γι’ αυτό αντιμετώπισε την άρνηση και το σκεπτικισμό ακόμη και της επιστημονικής κοινότητας της χώρας. Απαιτούσε τεράστιες επενδύσεις στην έρευνα και ανάπτυξη νέων τεχνολογιών. Το τεράστιο κόστος του σχεδίου, που κυμαινόταν από 500 δισ. δολάρια μέχρι ένα τρισεκατομμύριο δολάρια, το καθιστούσε επίσης ανεδαφικό, ακόμη και για μια εύρωστη οικονομία όπως των ΗΠΑ.

Ωστόσο για τον Ρέιγκαν και τα “γεράκια” του το SDI ήταν ένα πρόγραμμα “επιθετικής άμυνας” (!) με διαστημικές τεχνολογίες, το οποίο αποσκοπούσε, όχι τόσο να εφαρμοστεί στην πράξη, αλλά περισσότερο να χρησιμοποιηθεί ως φόβητρο ώστε να τρομοκρατήσει τη Σοβιετική Ένωση με την ιδέα πως όλα τα πυρηνικά της συστήματα θα ήταν στο εξής παρωχημένα και θα έπρεπε να αντικατασταθούν. Κι επειδή η ΕΣΣΔ ήταν στην ουσία ένας “γίγαντας με πήλινα πόδια”, ο οποίος στις αρχές της δεκαετίας του 1980 ξόδευε ήδη το θηριώδες 30% του ΑΕΠ της για την άμυνα σε βάρος του βιοτικού επιπέδου των λαών της και παρουσίαζε έντονα σημάδια εξουθένωσης, δεν είχε άλλα περιθώρια να ακολουθήσει μια νέα κούρσα εξοπλισμών.

Οπότε η πιθανότητα με κάποιο τρόπο να “συνθηκολογήσει” έβαινε όλο και πιο αυξανόμενη, ειδικά από τότε που ανέλαβε την εξουσία στη Μόσχα ο πιο μετριοπαθής Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, που προωθούσε την Περεστρόικα (Μεταρρύθμιση) και τη Γκλάσνοστ (Διαφάνεια), και άρχισε να ανησυχεί περισσότερο για το βιοτικό επίπεδο των σοβιετικών υπηκόων παρά για την ευρωστία του στρατιωτικού προϋπολογισμού της σοβιετικής αυτοκρατορίας. Σε αυτό συνετέλεσε καθοριστικά και το πολύ σοβαρό πυρηνικό ατύχημα στο Τσερνομπίλ της Ουκρανίας τον Απρίλιο του 1986, που εξαπέλυσε ραδιενέργεια 1.000 ισχυρότερη από εκείνη της Χιροσίμα.

Ειρηνευτικές συνομιλίες και αφοπλισμός

Τελικά, ο “Πόλεμος των Άστρων” μπορεί να μην υλοποιήθηκε ποτέ, αλλά όμως πέτυχε τον αντικειμενικό του στόχο να ωθήσει τη Σοβιετική Ένωση σε συνθηκολόγηση και τελικά σε κατάρρευση. Πριν ωστόσο η σοβιετική αυτοκρατορία καταρρεύσει ο Γκορμπατσόφ συμφώνησε με τον Ρέιγκαν στο Ρέικιαβικ της Ισλανδίας τη συνθήκη για τον περιορισμό των πυρηνικών όπλων ενδιάμεσου βεληνεκούς (INF), που αφορούσε κυρίως την Ευρώπη. Στη συνέχεια συμφώνησαν και τον περιορισμό των πυρηνικών εξοπλισμών (Strategic Arms Limitation Talks ή SALT I, II και III) και του πυρηνικού ανταγωνισμού μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων, που αποφάσισαν τότε να μειώσουν τις πυρηνικές κεφαλές κάτω από τις 5.000 έκαστη, με τη Σοβιετική Ένωση να διατηρεί πάντα ένα ελαφρύ προβάδισμα. Στη συνέχεια (1990) και λίγο πριν συμβεί η διάλυση του στρατιωτικού Συμφώνου της Βαρσοβίας, έγινε και η συμφωνία μεταξύ Ουάσιγκτον-Μόσχας για τον περιορισμό των συμβατικών όπλων στην Ευρώπη (CFE), καθιστώντας για πρώτη φορά έπειτα από μισό αιώνα τη γηραιά ήπειρο πιο ασφαλή -κατά ειρωνικό τρόπο λίγο πριν το ξέσπασμα των πολέμων στη Γιουγκοσλαβία.

Πόσο κοντά στο πυρηνικό ολοκαύτωμα βρισκόμαστε;

Έπειτα από αυτές τις συμφωνίες για το πάγωμα των πυρηνικών εξοπλισμών και ειδικά μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Αυτοκρατορίας (1991) το λεγόμενο “Ρολόι της Αποκάλυψης” (Doomsday Clock), επανατοποθετήθηκε στις 23:43 από 23:57 που ήταν όλα τα προηγούμενα χρόνια και παρέμεινε στην ίδια θέση μέχρι το 2005. Την ίδια περίοδο συνέχισε να υφίσταται η έννοια της πυρηνικής Αποτροπής, καθώς οι ΗΠΑ και η Ρωσική Ομοσπονδία διέθεταν ακόμη αρκετά, αν και απαρχαιωμένα, πυρηνικά συστήματα ικανά πάντα για να καταστρέψει η μία την άλλη, ωστόσο δεν υπήρχαν και τόσο μεγάλες πιθανότητες για να συμβεί κάτι τέτοιο, Η Ρωσία είχε μετατραπεί πλέον από παγκόσμια υπερδύναμη σε δύναμη “δεύτερης κατηγορίας”, κυρίως περιφερειακού επιπέδου στο χώρο της Ευρασίας, ενώ οι ΗΠΑ επέκτειναν κι άλλο την εξουσία και τον έλεγχο τους, σε σημείο ώστε να χαρακτηριστούν ως η μοναδική πλανητική υπερδύναμη. Με πολλά σύγχρονα πυρηνικά όπλα ασφαλώς.

Μετά το 2005 όμως, εξαιτίας της επιθετικής πολιτικής των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή αλλά και την απόφαση του προέδρου Τζορτζ Μπους για “πυρηνικό επανεξοπλισμό” και έναν μικρό “Πόλεμο των Άστρων”, καθώς και την ανάκαμψη της Ρωσίας του Πούτιν και την επιθυμία της για “ανανέωση” του απαρχαιωμένου πυρηνικού της εξοπλισμού, το “Ρολόι της Αποκάλυψης» έδειξε και πάλι 23:53. Υπήρξε δηλαδή μια σημαντική υποχώρηση. Και σήμερα, έπειτα κι από την ενσωμάτωση και της πυρηνικής κεφαλής W76-2 στο αμερικανικό οπλοστάσιο δείχνει πλέον 23:58, μόλις δύο λεπτά από τα μεσάνυχτα, πριν το Τέλος.

Επιστροφή του “πυρηνικού εφιάλτη” χωρίς τα αντιπυρηνικά κινήματα

Το 2019, εκτός από την Αμερική και τη Ρωσία, που διαθέτουν από περίπου 5.000 πυρηνικές κεφαλές έκαστη, αρκετά πυρηνικά όπλα διαθέτουν επίσημα και η Κίνα, η Γαλλία και η Μεγάλη Βρετανία. Μια σειρά από άλλες χώρες, όπως η Ινδία, το Πακιστάν, το Ισραήλ και η Βόρεια Κορέα, διαθέτουν επίσης πυρηνικά όπλα. Υπάρχουν τέλος μια σειρά από χώρες, όπως το Ιράν, η Ιαπωνία κ.ά. που διαθέτουν τη λεγόμενη “πυρηνική επιλογή” (nuclear Option), δηλαδή την ικανότητα να κατασκευάσουν πυρηνικά όπλα όταν και εφόσον το θελήσουν. Και υπάρχουν ασφαλώς στον κόσμο μας και μια σειρά από “συμβατικές απειλές” κατά της ανθρωπότητας, που αυξάνουν την επικινδυνότητα και σπρώχνουν τους λεπτοδείκτες του “Ρολογιού της Αποκάλυψης”, όλο και προς το Τέλος.

Το χειρότερο πάντως είναι πως στο τιμόνι των δύο μεγαλύτερων πυρηνικών δυνάμεων του πλανήτη μας βρίσκονται δύο εξουσιοφρενείς ηγέτες (Τραμπ και Πούτιν), που δεν σκέφτονται την ειρήνη, το καλό και συμφέρον όλης της ανθρωπότητας, και δεν έχουν ηθικούς ενδοιασμούς να κάνουν επίδειξη δύναμης και στρατιωτικών επεμβάσεων, που μπορεί να προκαλέσουν κάποιο ατύχημα το οποίο θα τους παρασύρει ώστε να περάσουν το λεγόμενο “κατώφλι πυρηνικοποίησης”. Και μάλιστα σε μια εποχή που δεν υφίσταται πλέον κάποια συγκεκριμένη στρατηγική Αποτροπής, πέρα από ένα θολό MAD (Αμοιβαία Εξασφαλισμένη Καταστροφή), ενώ η ανερχόμενη Κίνα εισέρχεται κι αυτή δυναμικά στη λέσχη των πυρηνικών υπερδυνάμεων, με την κατασκευή υπερσύγχρονων όπλων, δημιουργώντας ένα επικίνδυνο και ασταθές “πυρηνικό τρίγωνο” (ΗΠΑ-Ρωσία-Κίνα).

Ο πυρηνικός εφιάλτης έχει επιστρέψει πλέον για τα καλά, χωρίς ωστόσο να έχουν επιστρέψει και τα παγκόσμια φιλειρηνικά και αντιπυρηνικά κινήματα του παρελθόντος, που πίεζαν τις κυβερνήσεις για πυρηνικό αφοπλισμό. Καθόλου παράξενο λοιπόν που έχουν επιστρέψει πλέον, εν έτει 2019, και οι σκέψεις και οι συζητήσεις μας για τα “τελευταία πέντε λεπτά” πριν από την πρώτη έκρηξη. Απαισιοδοξία για το μέλλον ή μήπως “το σκοτάδι είναι πάντα πιο πυκνό πριν από την αυγή;”

* Ο Γιώργος Στάμκος είναι συγγραφέας και δημοσιογράφος.